Jizzax politexnika instituti " Energetika va radioelektronika " fakulteti

Bir fazali ikkita chiqish kuchlanishli to‘g‘rilagich. To‘g‘irlagichni
tuzilishi qo‘llanilishiva ishlash tamoyili.
Quyidagi sxemada (16-rasm) transformatorning ikkilamchi chulg‘amidagi nol chiqishga nisbatan ikkita xar xil ishorali kuchlanish olinadi, ya’ni U₀₁, U₀₂ Bu sxema ikkita nol chiqishli ikki yarim davrli to‘g‘rilagichlarni birlashtirishdan hosil bo‘lgan deb qarash mumkin (biri D₁, D₃ diodlar orqali, ikkinchisi D₂, D₄)

16- rasm.
Chiqishdagi kuchlanishlar U₀₁, U₀₂ bir biriga ya’ni _{ } teng bo‘ladi. Bu sxemaning ishlash jarayoni esa ikki yarim davrli nol chiqishli to‘g‘rilagichning ishlash prinsipiga o‘xshab ishlaydi.
Transformatorning ikkinchi chulg‘amining birinchi bo‘limi orqali D₁ diodning anodiga musbat potensial kelganda undan tok o‘tadi va birinchi chiqishda U₀₁ kuchlanish hosil bo‘ladi. bu vaqtda transformatorning ikkinchi chulg‘amidan musbat potensial yuklama orqali D₂ dioddan tok o‘tadi va chiqishda U₀₂ kuchlanish hosil bo‘ladi. transformatorning ikkinchi chulg‘amidagi kuchlanishlar ishorasi tarmoqdagi kuchlanish chastotasiga mos ravishda o‘zgarganda transformatorning ikkinchi chulg‘amidagi ikkinchi bo‘limidan oqqan tok D₃ orqali o‘tadi va chiqishda U₀₁ kuchlanish hosil bo‘ladi. transformatorning ikkinchi chulg‘amining birinchi bo‘limidan D₄ orqali tok oqadi va ikkinchi chiqishda U₀₂ kuchlanish hosil bo‘ladi.
3. Kuchlanishni uch barobar oshiruvchi to‘g‘rilagich.
Kuchlanishni oshiruvchi to‘g‘rilagichlar

Bu xildagi to‘g‘rilagichlar yuqori kuchlanish va kichik tokda ishlaydigan yuklamalarga manba sifatida xizmat qiladi hamda yuklamaga 1 kV gacha kuchlanish kerak bo‘lganda ishlatiladi.Bu xildagi to‘g‘rilagichlarning ishlash prinsipi quyidagicha: to‘g‘rilagichga ulangan chiqish sig‘imi bir yoki bir nechta bo‘lib, ishlash jarayonida sig‘imga yig‘ilgan kuchlanish yuklamaga beriladi, ya’ni elektr energiya yuklamaga razryadlanadi.

Kuchlanishni oshiruvchi to‘g‘rilagichlar simmetrik va nosimmetrik guruxlarga bo‘linadi. Kuchaytirishni karrali ko‘paytirish cheklangan emas, ammo amaliy jihatdan _{ } barobar bo‘lishi mumkin. Xususiy xollarda yuklama kam tok iste’mol qilganda (_{ }) karrali oshirish 100 gacha borishi mumkin.

17- rasm. Kuchlanishni ikki barobar oshiruvchi nosimmetrik to‘g‘rilagichning prinsipial sxemasi.
Sxemaning ishlash prinsipi quyidagicha. Birinchi yarim davrda kuchlanish U₂ bo‘lganda tok D₁ diod orqali o‘tib S₁ sig‘imni zaryadlaydi. Bu jarayon tok uzulguncha davom etadi. Ikkinchi yarim davrda U₂ teskari yarim davrga o‘zgarganda kuchlanish U_S1 va U₂ qzshiladi va D₂ orqali S₂ sig‘im maksimal _{ } kuchlanish yig‘indisi bilan zaryadlanadi.
18 a -rasm
Diod D₂ yopilganda sig‘im S₂ yuklamaga razryadlanadi.Bu jarayon xar yarim davrda qaytariladi va yuklamadagi I_yuk toki I_zar – zaryad tokidan kichkina bo‘ladi.
Diodlarning teskari kuchlanishi U_tesk=2 U_2m Sig‘imdagi kuchlanish 2 U_2m dan oshmaydi. Kuchlanishni ikki barobar oshiruvchi simmetrik to‘g‘rilagich sxemasi 18 a rasmda, tok va kuchlanish diagrammasi 18 b rasmda keltirilgan.

18-b- rasm. Tok va kuchlanishlar vaqt diogrammasi

Birinchi yarim davrda D₁ diod ochiq va S₁ sig‘im zaryadlanadi. Ikkinchi yarim davrda S₂ sig‘im D₂ diod orqali zaryadlanadi. Yuklamadagi kuchlanish U₀ birinchi va ikkinchi sig‘imdagi kuchlanishlar yig‘indisiga teng: U₀=2 U_C1+U_C2

Yuklamadagi to‘g‘rilangan kuchlanish pullanish chastotasi tarmoqdagiga nisbatan ikki barobar ko‘p bo‘ladi: _{ }
Quyidagi 19–rasmda kuchlanishni uch barobar oshiruvchi to‘g‘rilagichning prinsipial sxemasi keltirilgan.
Birinchi yarim davrda S₁ sig‘im D₁ diod orqali orqali U_C1=U_2m qyimatgacha zaryadlanadi. Ikkinchi yarim davrda S₂ – sig‘im D₂ orqali U_C2=U₂+U_C1 qiymatgacha zaryadlanadi. Uchinchi yarim davrda S₁ sig‘im D₁ diod orqali yana zaryadlanadi, D₂ diod esa yopiq va S₂ sig‘im D₃ diod orqali S₃ sig‘imga U_C3=U_2m+U_C2 kattalikkacha razryadlanadi. S₁ sig‘imning razryadlanishi tamom bo‘lgandan so‘ng yuklamadagi kuchlanish kuchlanishlar yig‘indisiga U_S1+U_C3 ga yoki 3U_2m ga teng bo‘ladi. Kuchaytiruvchi zvenoning soni n ga teng bo‘lsa, u vaqtda U_n=n_{ }U_2m Yuklamadagi kuchlanish n yarim davrdan tashkil topgan bo‘ladi. bu sxema 20-rasmda keltirilgan.



19- rasm

Sxemaning ishlash prinsipi quyidagicha: birinchi yarim davrda musbat potensial transformatorning ikkilamchi cho‘lg‘amining “b” nuqtasida bo‘lsa, D₁ diod orqali S₁sig‘im U_C1=U_2m gacha zaryadlanadi, D₂ esa bu holda yopiq. Keyingi yarim davrda “a” nuqta musbat ishorali potensialda bo‘ladi. Transformatorning ikkinchi chulg‘amidagi kuchlanish S₁ sig‘imdagi kuchlanish bilan qo‘shiladi va S₂ sig‘im U_C2=U_2m+U_C1 kuchlanishga D₂ orqali zaryadlanadi.

20-rasm.
Keyingi yarim davrda “b” nuqta musbat bo‘lganda D₃ diod ochiladi va S₃ sig‘im U_C3=U_2m+U_{C2 }3U_2m kattalikda zaryadlanadi. Shu bilan bir vaqtda S₁ sig‘im n yarim davr oralig‘ida _{ } kattalikka zaryadlanadi.Amalda sig‘im bir xil tanlanadi va pulsatsiya koeffitsienti K_p=6% bo‘lishi sharti bilan sig‘imning mutloq qiymati quyidagicha aniqlanadi.

_{ }- chiqish kuchlanishining chastota pulsatsiyasi, n – kaskadlar soni.