Jámiyettiń barlıq ekonomikalıq hám sociallıq xızmetlerin úyreniw hám alıp barıwda fundamental mashqalalarǵa dus kelemiz

5.1. AD-AS modeli túsinigi

Birdey túrdegi tovarlarǵa bolǵan talap hám usınıs modeli tovar hám xızmetlerdi islep shıǵarıw, olardıń bahaları arasındaǵı parıqlardı túsiniw múmkinshiligin beredi. olar ne ushın ayırım tovarlardıń turaqlı bahaları bir-birinen parıqlanıwın yaǵnıy, paxtanıń bahası altınnıń bahasınan kem yamasa bir barrel nefttiń[1] bahası bir barrel is súwınıń (duxi) bahasınan kem, yamasa paxtanıń jıllıq qárejetleri basqa ónimlerdiń qárejetlerinen kóp yekenli boyınsha túsinik payda yetiw múmkinshiligin beredi. Sonday-aq islep shıǵarılǵan belgili bir ónimniń turaqlı bahaları hám kólemi túrli jıllarda bolıwın túsiniw múmkinshiligin beredi.

Biraq birdey túrdegi tovarlarǵa bolǵan talap hám usınıs modeli bir neshe zárúrli ekonomikalıq mashqalalarǵa juwap bermeydi. Ne ushın ulıwma bahalar kóteriledi hám túsedi?, ne ushın bahalar dárejesi ayırım dáwirlerde ózgerissiz qaladı hám basqa dáwirlerde birden kóteriledi?, ne ushın ayırım waqıtlarda milliy islep shıǵarıwdıń real kólemi kemeyedi yamasa kóbeyedi? Sonday-aq basqa mashqalalarǵa juwap bermeydi.

Bul sorawlarǵa juwap beriw ushın biz mámleketdegi barlıq bazarlardı jıynap ulıwma jaǵdayda úyreniwimiz kerek. Anıq aytqanda biz mıńlap dara túrdegi bahalardı birlestirip jıynalǵan bahalar  birligine yamasa bahalar dárejesine alıp keliwimiz tiyis. 

Túrli túrdegi tovar hám xızmetler bahalarına ulıwma bahalar dárejesin birlestiriw sonday-aq, túrli tovar hám xızmetlerdi milliy islep shıǵarıwdıń real kólemine birlestiriw agregatlaw (yamasa irilendiriw)  dep ataladı.     

Jıyındı bahalar (bahalar dárejesi) hám túrli túrdegi tovarlardıń teńsalmaqlı kóleminiń birlesiwi (milliy islep shıǵarıwdıń real kólemi) agregatlar dep ataladı. Kórsetkishlerdi agregatlaw usılınan makroekonomikalıq izertlewlerde keńnen paydalanıladı. Demek, túrli túrdegi tovar hám xızmetlerge bolǵan talap hám usınıs, yaǵnıy olardıń kóleminiń ózgeriwi milliy islep shıǵarıwdıń jaǵdayın kórsetedi.

Milliy bazardaǵı talap hám usınıs dara túrde satıp alıwshılar qálewi kórinisinde bolmastan bálkim barlıq satıp alıwshılardıń jámi talapı hám usınısı kórinisinde sáwlelendiriledi. 

Bundan sonday juwmaq kelip shıǵıwı múmkin, ulıwma talap milliy ekonomikadaǵı barlıq úy xojalıqları, kárxanalar, húkimet hám shet yel qarıydarlarınıń tovar hám xızmetlerine bolǵan talapınan ibarat yeken.

Jámi talap hám usınıs, bahalar dárejesi barlıq makroekonomikalıq modeller dúzilisiniń negizi sanaladı.

Biz aldınǵı kórip ótken tema hám sorawlarda kórip óttik bahalar dárejesi hám jámi talap arasında keri baylanıs bar bolıp, bahalar qanshama tómen bolsa satıp alıwshılar kóp tovar hám xızmetlerdi satıp alıwdı qáleydi.