Joba: Psixologiya neni u`yretedi Ol qanday pa`n

Xronologik quram
o`tip atirg`an waqit
	Karta ha`m sizilmalar oqiw		Konkret ma`kan
	Namlardi, so`zlerdi, belgilerdi este saqlap qaliw		Sa`wleleniw, konkret, ha`diyselerdi este saqlap qaliw
	So`ylew aktivligin seziw		Emotsional jag`daydi qabil etiw
	Du`n`yani quwanishta, tinishliqta ko`riw		Du`n`yani qa`legenshilikte ko`riw
	Izbe iz qabil etiw		Bir pu`tin sa`wleleniwdi qabil etiw

Adamlardin` ha`r bir psixik protsesi, jag`dayi ha`m o`zgesheligi pu`tin orayliq nerv diziminin` xizmeti menen tig`iz baylanisli.
Sezimler orayliq nerv dizimi ta`repinen tu`rli energiyanin` tu`rli sezgi organlarina ta`sirin qayta islew na`tiyjesinde payda boladi. Sa`wleleniwler retseptorlarg`a ta`biyiy stimullar formasinda da kelip qayta o`zgeredi, orayliq nerv dizimine uzatiladi ha`m sezgilerge aylanip atirg`anda qayta islenedi.
Qabil etiw na`tiyjesinde psixifiziologik protses sipatinda payda bolatug`in obraz birden bir qansha analizatorlardin` ten`lestirilgen halatdag`i xizmetin ku`tedi.
Diqqattin` fiziologik tiykarlari bas miy qabig`inin` bir pu`tin yamasa onin` ayirim bo`leklerindegi qozg`aliwshaqliqtin` ko`beyiwi menen baylanisli. Bul o`z na`wbetinde retikulyar formatsiyanin` ayriqsha bo`leklerinin` aktivligi menen baylanisli.
A.A.Uxtomskiy diqqattin` fiziologik tiykarshisi bolip, qozg`atiwshilar ta`sirinde ko`beyetug`in ha`m qon`si qarawlarda tormozlaniwg`a aip keletug`in qozg`aliwdin` dominant oshag`i esaplanadi, dep aytadi.
Este saqlawdin` fiziologik tiykarlari sonnan ibarat, bas miydin` ayriqsha du`zimlerindegi nerv kletkalarinda este alip qaliw protsesinde keshetug`in o`zgerislerde este saqlawdin` izleri gu`zetiledi. Este saqlaw protsesinde DNK ha`m DNK molekulalarinin` roli haqqindag`i gepotezalar ju`zege kelgen. Shama boyinsha este saqlaw DNK ha`m DNK molekulalari du`zilisindegi o`zgerisler menen o`z-ara baylang`an.
G.Xiden uzaq mu`ddetli este saqlaw protsesinde DNK roli haqqindag`i gipotezani engizdi, biraq adamnin` en` bekkem, en` teren` este saqlawin tasiwshi bolip DNK esaplanadi. Bunnan tisqari ol na`sillik dizimine de kiredi, dep esaplanadi.
Sezgiler qabil etiw, diqqat, este saqlawdan tisqari psixik jag`daylardin` fiziologik ta`replerin tekseriw u`lken qizig`iw oyatadi.
00A`piwayi emotsiyalardin` fiziologik tiykari bolip orayliq nerv diziminin` limbik du`zilmeleri, talamas ha`m gipotalamusdag`i (bas miydin` qabiq asti bo`limleri) payda bolatug`in protsesler esaplanadi.
Adam a`piwayi sezimlerinin` nerv tiykari bolip bas miy qabig`i esaplanadi. Ha`zirgi zaman axborot nazariyalari boyinsha nerv kletkasinda qozg`atiwshilar ta`siri astinda ko`z funktsiyalarin bejeriwshi (belgiler o`z-ara almasiwi) tu`rli xarakteristikag`a iye bolg`an biotoklar payda boladi nerk impul`sida birlesetug`in xabar kodlarin sheshiw aldin toplang`an xabarlardin` toplamin bul protseske qosiliwi menen sub`ektiv psixik obrazin jaratadi.
Barliqtin` psixik obrazin dizimine ma`s keliwi nerv kodine izomorfligi menen ta`miyinlenedi. Biraq obraz nerv impulsinin` usi minuttag`i xizmetinen barqulla G`bayG` tolig`iraq, nege degende, ol shaxs miyinde psixik xizmet sub`ektinde toplang`an ha`m qayta islengen xabardin` pu`tu`n zapasin o`zinde alip ju`redi.

III BAP. ZAMANAGO`Y PSIXOLOGIYa PA`NININ` METODLARI

1. Psixologik izertlewler metodlarinin` mashqalalari.
2. Psixologik izertlewler basqishlari.
3. Psixologik izertlewlerdin` tiykarg`i basqishlari.
4. Psixologik izertlewlerde aling`an na`tiyjelerdin` matematik statistik qayta isleniwi.
5. Psixologik izertlewlerde esaplaw texnikasinan paydalaniw.
Ha`r qanday pa`n o`z predmetine iyeligi belgili. Psixologiyanin` joqarida aytip o`tilgenindey predmeti psixika bolip, ol ob`ektiv du`n`yani psixik qubilislar tiykarinda ko`rsetip, ju`zege kelgen ha`m qa`liplesken obraz sub`ekt xizmetin ha`m minez qulqin maqsetke jo`neltiredi.
Bunnan tisqari ha`r qanday pa`n qanday da qubilistin` nizamin biliw ushin ma`lim bir metodlardan paydalanadi. I.P.Pavlov G`Metodtin` qolinda izertlew ta`g`diri jatadiG` degen edi. Metodlar dizimi pa`nnin` uliwma metodologiyasina birlesedi.
Metodologiyani ken` ma`nide alatug`in bolsan`, ol ma`lim dizimge iye bolg`an bilimlerdi izlep tabiwg`a qaratilg`an logikaliq izbe izlikke iye bolg`an metodlar. Ko`pshilik ilimpazlar bul termindi, ilimiy metod tu`sinigine say tu`rde tu`sinediler ha`m paydalanadilar, metodologiya tek ilimiy tu`rde qabil etiliwine aytadilar.
Metodologiya (yunonsha  methodos-biliw, izertlew tekseriw joli logos  tu`sinik ta`liymat) a`meliyat xizmetn sho`lkemlestiriw ha`m a`melge asiriw printsipleri ha`m usillari dizimi ha`m de usi dizim haqqindag`i ta`liymatlar.
Metodlar  psixikani u`yreniw usillari ha`m jollari jiyindisi. Metod bul  biliw an`law joli bolip, bul usil arqali pa`nnin` predmeti aniqlanadi u`yreniledi (S.L.Rubinshteyn).
Metodlar dizimi joqarida aytilg`aninday pa`nnin` uliwma metodologiyasina baylanisli. Psixologiyaliq izertlewler metodologiyasi, metod ha`m metodikalari arasindag`i baylanis sxemada berilgen.