Jobasi: kirisiw tiykarg’i bolim: I- bap. Birgelikte oqitiw texnalogiyasinin’ o’zine ta’n qasiyetleri. II- bap

Temanıń maqseti.“Jırtqısh sút emiziwshiler otryadı” temasinda oqıtıwda birgelikte oqitiw texnalogiyasinan paydalanıw usılları menen tanısıw, olardıń áhmiyetin úyreniw.
Wazıypaları:
- Birgelikte oqitiw texnologiyaları haqqında túsinik payda etiw.
- Birgelikte oqitiw texnologiyalarınıń áhmiyeti hám táriypin ádebiyatlarda analiz etiw.
- “Jırtqısh sút emiziwshiler otryadı” temasinda tálim texnologiyasınan paydalanıw jolların anıqlaw hám olardı ámeliyatta qollaw.
-“Zigzag” ha’m “ jarg’i” metodinan paydalanip birgelikte oqitiw texnalogiyasi alip bariw.
Kurs jumısı teması boyınsha izertlew obiekti hám predmeti:Tiykarǵı izertlewobiekti bul biologiyada “Jırtqısh sút emiziwshiler otryadı” temasın oqıtıwda birgelikte oqitiw texnologiyasınan paydalanıw jolları, bul texnologiya haqqında ulıwma túsinikler, áhmiyeti, alimlardıń pikirleri h.t.b.
Kurs jumısınıń ámeliy áhmiyeti: Biologiyada shemirshekli baliqlar temasın oqıtıwda Birgelikte oqitiw texnologiyasınan paydalanıw jolları hám olardıń házirgi waqıtta bilim beriw mekemelerinde tutqan ornı, oqıwshılardıń bul tálim texnologiyası arqalı alǵan bilimlerin tekseriw, nátiyjeni basqa jańa texnologiyalar menen salıstırıw.
Jumıstıń dúzilisi hám kólemi: Kurs jumısı úsh bólimnen ibarat bolıp, onda biologiyani oqitiwda Birgelikte oqiw texnalogiyasinin’ “jarg’i” yamasa “zigzag” metodinan qalay paydalanip oqitiw . Bul metodi oqitiwda oqiwshilarga temani ansat tusindiriw hamde birgelikte topar bolip oqitiwdi uyreniw bolip sanladi.
Kurs jumisim 27 bet hám ibarat. Paydalanılǵan ádebiyatlar
2.1. Birgelikte oqitiw texnalogiyasinin’ o’zine ta’n qasiyetleri.
Búgingi kúnde bir qatar rawajlanǵan mámleketlerde oqıwshılardıń oqıw hám dóretiwshilik aktivliklerin asırıwshı hám de tálim-tárbiya procesiniń natiyjeliligin kepillikleytuǵın pedagogikalıq texnologiyalardı qóllaw boyınsha úlken tájiriybe tóplanǵan
Usılardan biri Birgelikte oqitiw texnologiyasınan paydalanǵan halda sabaqlardı proektlestiriw haqqında pikir júrgizemiz.
Birgelikte oqıtıw ideyası túrli mámleketler, atap aytqanda, Amerikadaǵı J. Xopkins universiteti professorı - R. Slavin (1990 ), Minnesot universiteti professorı - R. Jonson, D. Jonson (1987), Koliforniya universiteti professorı - SH. SHaron (1988), tárepinen islep islep shıǵılǵan
.
Ilimpazları tárepinen islep shıǵılǵan sheriklikte oqıtıw, tiykarınan oqıwshılarda DTS hám pán programmasında belgilengen bilim, kónlikpe hám ilmiy tájriybelerdi qáliplestiriw, Izrail hám Evropa ilimpazları tárepinen usınıs etilgen sheriklikte oqıtıw, joqarıda belgilengeni sıyaqlı, kóbirek oqıwshılar tárepinen oqıw materialın qayta islew proektlestiriw iskerligin rawajlandırıw, oqıw bahsi hám tartıslar ótkeriwdi názerde tutadı. Usı ideyalar bir-birin toldıradı, didaktik tárepten bayitadi hám bir-birin taliqlap turadi.
Birgelikte oqıtıw ideyası didaktikada 1970 jıllarda payda bolǵan. Sheriklikte oqıtıw texnologiyası Ullı Britaniya, Kanada, Germaniya, Avstraliya, Niderlandiya, Yaponiya, Izrail mámleketleri tálim mákemelerinde keń qollanila baslaǵan.
Birgelikte oqıtıwdıń tiykarǵı ideyası - oqıw tapsırmaların tekǵana birgelikte orınlaw, bálki sheriklikte oqıw úyreniw bolıp tabıladı.
Birgelikte oqıtıw hár bir oqıwshın kúndelik qızǵın intellektual miynetke, dóretiwshilik hám ǵárezsiz oylawǵa úyretiw, shaxs retinde sanalılıq, ǵárezsizlikti tárbiyalaw, hár bir oqıwshında jeke qadr qımbat sezimin payda etiw, óz kúshi hám qábiletine bolǵan isenimdi bekkemlew, oqıwda juwapkershilik sezimin qáliplestiriwdi názerde tutadı.
Birgelikte oqıtıw texnologiyası hár bir oqıwshınıń analiz alıw daǵı qiyati gruppa muvafaqqiyatiga alıp keliwin seze otirip ǵárezsiz hám shinkewilden intellektual miynet etiwge, oqıw tapsırmaların tolıq hám sapalı orınlawǵa oqıw materialın puqta ózlestiriwge, joralarına sherik bolıp, óz-ara járdem ubshtirishga jay tayarlaydı.
Birgelikte oqıtıw texnologiyasında oqıwshılardı sheriklikte oqıtıwdı shólkemlestiriwdiń bir neshe metodları bolip olar to’mendegishe:
1. Komandada oqıtıw (R. Slavin) de oqıwshılar teń sanlı eki komandaǵa ajratıladı. Hár eki komanda birdey tapsırmanı atqaradı. Komanda aǵzaları oqıw tapsırmaların birgelikte atqarıp, hár bir oqıwshı temadan názerde tutılǵan bilim, kónlikpe hám ilmiy tájriybelerdi ózlestiriwge itibardı qaratadı.
Birgelikte oqıtıw texnologiyası avtorlarınan biri bolǵan R. Slavinning atap ótiwishe, oqıwshılarǵa tapsırmalardı sheriklikte orınlaw ushın kórsetpe beriliwi etarli emes. Oqıwshılar tuwri mánistegi birgelikte oqitiw, hár bir oqıwshınıń qolǵa kirgizgen jetiskenliklerinen quwanıw, bir-birine járdem beriw sezimi, qolay social -psixologiyalıq ortalıq payda bolıwı zárúr. Usı texnologiyada oqıwshılardıń bilimlerdi ózlestiriw sapasın anıqlawda olardı bir-biri menen emes, bálki hár bir oqıwshınıń kúndelik nátiyjesi aldın qolǵa kiritilgen nátiyje menen salıstırıwlanadı. Sol jag’dayda oqıwshılar óziniń sabaq dawamında erisken nátiyjesi komandaǵa payda keltiriwin seze otirip juwapkershilikti sezim etip, kóbirek izertlewge, bilim, kónlikpe hám ilmiy tájriybelerdi ózlestiriwge umtıladı.
2. Kishi gruppalarda birgelikte oqıtıw (R. Slavin, 1986 ).
Bul jo’neliste kishi gruppalar 4 oqıwshıdan dúziledi. Oqıtıwshı aldın temanı túsintiredi, keyininen oqıwshılardıń ózbetinshe jumısları shólkemlestiriledi. Oqıwshılarǵa berilgen oqıw tapsırmaları 4 bólekke ajıratılıp, hár bir oqıwshı tapsırmanıń málim bólegin atqaradı. Tapsırma juwmaǵında hár bir oqıwshı ózi atqarǵan bólim juzesinde pikir júrgizip, joraların oqıtadı, keyininen gruppa aǵzaları tárepinen tapsırma juzesinde ulıwma juwmaq shiǵarıladı.
Oqıtıwshı hár bir kishi gruppa informaciyaın tıńlaydı hám test sorawları járdeminde bilimlerdi qadaǵalaw etip bahalaydı.
Oqıwshılardıń kishi gruppalar daǵı oqıw iskerligi oyın (turnir, jarıs ) formasında, individual tárzde de dúziliwi múmkin.
Oqıtıwshı hám oqıwshınıń birgeliktegi iskerligine tiyisli izertlewlerde tiykarǵı itibari óz-ara munasábettiń rawajlanıwın úyreniwge qaratıladı, oqıtıwdı gruppalı shólkemlestiriw procesi bayanlainadi.
Óz-ara sherikliktiń zárúrli faktorı hám oqıwshılardıń óz-ara munasábeti ózgeshelikin belgileytuǵın tiykar oqıtıwshı menen oqıwshı sherikliginiń formaları bolıp tabıladı. Birgelikte oqıw iskerligi oqıtıwshı hám oqıwshı munasábetleriniń hám birgeliktegi minez-qulqlarınıń ayriqsha turi, ol ózlestiriw ob'ektin, biliw iskerliginiń barlıq bólimlerin qayta qurıwdı támiyinleydi.
Birgelikte oqıw iskerliginiń maqseti ózlestiriletuǵın iskerlik hám birgeliktegi háreketler, munasábet hám baylanıstiń basqarıw mexanizmin jaratıw bolıp tabıladı. Sherikliktegi iskerliginiń jemisi oqıwshılar ilgeri súrgen jańa ideyalar hám ózlestirilip atırǵan iskerliginiń mánisine baylanıslı maqsetler hám sherikliktegi shaxs pozitsiyasini basqarıw tilekleriniń júzege keliwi bolıp tabıladı.
Birgeliktegi iskerlik usılı degende, oqıtıwshı menen oqıwshınıń birgeliktegi is-háreketleriniń sistemasın túsiniw kerek. Bunday minez-qulıq oqıtıwshınıń oqıwshına kórsetetuǵın járdeminden baslanadı ;
Oqıwshılardıń aktivligi az-azdan ósip barıp, pútkilley olardıń ózi basqaratuǵın ámeliy hám intellektual háreketine aylanadı ; oqıtıwshı menen oqıwshı ortasındaǵı munosbata bolsa sheriklik pozitsiyasi ózgeshelikine iye boladı.
Pedagogika - psixologiya páninde sherikliktiń 8 forması bar. Olar tómendegilerden ibarat esaplanadi:
sheriklike kirisiw;
ózbetinshe háreketler oqıtıwshı menen oqıwshı birgelikte atqaraliwi
oqıtıwshı háreketti baslap beredi hám oǵan oqıwshıni tartadı ;
eliklew háreketleri (oqıtıwshınan ibrat alǵan oqıwshı anna sol úlgi tiykarında háreket etedi);
jardem háreketleri (oqıtıwshı oqıwshına aralıq maqseti hám oǵan eriw usılların tańlawda járdem beredi hám aqırǵı nátiyjeni qadaǵalaw etedi);
ózin- ózi basqarıw háreketleri (oqıtıwshı ulıwma maqsetti kórsetiwde aqırǵı nátiyjeni bahalawda qatnasadı );
ózin- ózi kórsetiwshi háreketler;
ózin- ózi uyushtiruvchi háreketler.
Ínteraktivlik - oqıtıwshı hám oqıwshınıń óz-ara tásiri. Sheriklik iskerligin rawajlanıwi júz beredi. Bul process birgelikte islesiw dinamikasınan dárek beretuǵın eń zárúrli faktorlardan biri wazıypasın oteydi.
Mektepge shekem tálim mákemelerinde shınıǵıwlardıń ótiw procesi ózine tekǵana quramalı bilimler sistemasın ózlestiriwdi, kóplegen oqıw hám intellektuallıq kónlikpelerdi qáliplestiriwdi, bálki bilip alıw processlerin: itibar, yad, pikirlew hám qábiletti rawajlandırıwdı da kiritedi hám eger tabıslı bilim beriwdiń juwmaqlawshı nátiyjesi retinde bilim hám kónlikpeler
diń ózin kóretuǵın bolsaq, nátiyjede tárbiyashiniń hár bir jańa, jáne de joqarı basqıshında bala jańa materialdı ózlestiriwde jáne de úlken qıyınshılıqlarǵa dus keledi. Sonday eken, bunday qıyınshılıqlardıń tiykarǵı sebebi bilip alıw processleriniń ózi rawajlanbaǵanlıǵınan ibarat boladı.
Sonnan kelip shıǵıp, balalardıń biliw qábiletleri arnawlı bir rawajlanıwı ushın tárbiyashiilar ne etiwleri, islewdiń qanday formaların qóllawları, balalarǵa qanday sharayatlardı jaratıwları kerek?
Bala ulıwma rawajlanıwı ushın barlıq kerekli sharayatlardı jaratıp beretuǵın bunday sırtqı kórinislerden biri sheriklik qılıw, basqa adam menen birgelikte háreket qılıwdı názerde tutadı. Bul oqıw sherikligi sanalib, onıń maqseti balalardı mektepke tayarlaw ózin biliwge úyretiwden ibarat esaplanadi.
Birgelikte oqıtıw yamasa kishi gruppalarda sabaq beriw pedagogikada gumanistik baǵdardaǵı texnologiyaǵa tiyisli boladı. Bunday texnologiyanıń tiykarǵı maqseti - balalar ushın túrli oqıw jaǵdaylarda aktiv birgeliktegi oqıw iskerligin júrgiziw ushın sharayatlar jaratıp beriwden ibarat.
Birgelikte oqıwdıń tiykarǵı ideyası - bir temani birge orınlawǵana emes, bálki birgelikte oqıw bolıp tabıladı!
Topar bolıp islewdiń texnologiyalıq procesi tómendegi elementlerden formaanadi:
Bilim alıw boyınsha wazıypanı (mashqalalı jaǵdaynı ) qoyıw ;
Maqsetlerine muwapıq bolǵan gruppalarǵa bolıw ;
Didaktik materialdı tarqatıw ;
Topardag’i jumıstı joybarlaw ;
Tapsırmanı individual túrde orınlaw, nátiyjelerdi talqılaw ;
Topardin’ulıwma wazıypasın talqılaw (kelispewshilikler, qosımshalar, anıqlaw);
Topar jumısınıń nátiyjeleri tuwrısında xabar beriw;
Toparda jumıs alip bariw hám qoyılǵan wazıypaǵa erisiw tuwrısında ulıwma juwmaq shıǵarıw.

Oqıtıwshı pedagogikalıq sistemanıń qatnasıwshısı bolǵan studenttiń tálim mazmunı hám tárbiya tásirin qaysı dárejede iyelep atırǵanlıǵın eń maqul túsetuǵın usıllar járdeminde mudami qadaǵalap barıwı kerek. Bul tuwrında alınǵan informaciyalar bolsa pedagogikalıq sistemanı maqsetke muwapıq tárzde basqalar múmkinshiligin beredi yamasa sistema daǵı qaysı elementtiń mazmunına aniqliq kirgiziw kerek ekenligin anıqlaydı.
Sonday etip, pedagogikaǵa tán bolǵan texnologiyalıq processni ámeliyatqa nátiyjeni ámelde qollanıw etiwden pedagog sheberliginiń ayrim qırları tuwrısında toqtaldiq. Pedagogikanıń dóretiwshilik potencialı onıń dóretiwshi shaxstı qáliplestiriwge intilmoqda, pedagogikalıq adebinin’ kórinetuǵın bolıwı, empatiya, qábilet, oyda sawlelendiriwdi xoshametlew, qızıqlı, mashqalalı sorawlardı beriw hám taǵı basqa arqalı ámelge asırılıwı múmkin. Pedagogikalıq dóretiwshilikotda jańalıq túsinigine, zárúrli orın ajıratılıp, onıń waqıt hám iskerlik túsinikleri menen tikley baylanıslılıǵı tómendegi eki waqıtlarında kórinetuǵın boladı : 1) ótken zaman menen baylanıspaǵanlıǵı hám házirgi waqıtta bar ekenligi; 2) jańalıqtıń social zárúrligi retinde ámeliy islewi, lekin ele haqıyqattı standartlashtirilish basqıshına ótpelıgi. Aldin ala búginge kelip pedagogikalıq texnologiyaǵa qızıǵıwshılıq sonshalıq kúshaydi, degen soraw tuwıladı. Búydew múmkin, rawajlanıp atırǵan mámleketlerde ádetde birinshi náwbette pedagogikalıq texnologiyaǵa bilimlendiriw tarawı daǵı siyasattiń bas wazıypası retinde qaray kelingen. Bunday jantasıw YUNESKO tárepinen de maqullandi hám 1972 jılda «Tálimdi rawajlandırıw máseleleri» boyınsha Xalıq aralıq Komissiya dúzildi: Bul komissiya zamanagóy texnologiya tálimdi modernizaciyalawda háreketlendiriwshi kúsh bolıp tabıladı dep bahaladı.