Joybar teması: Fermer xojalıqları iskerligin modellestiriw

§3. Fermer xojalıqları iskerligin optimallastırıwdıń
eki kriteriyalı matematikalıq modeli

A’dette fermer xojalıqların basqarıwda tómendegi maqsetlerge erisiw talap qılınadı: awıl-xojalıq ónimlerin jetilistiriw boyınsha buyırtapanıń orınlanıwı, awıl-xojalıǵı resursların rayional paydalanıw, awıl-xojalıǵı ónimleriniń ózine túser bahasın kemeytiw, janar may, suw resurslarınan únemli paydalanıw, miynet resursların tejew, ekologiyalıq shıǵınlardı azaytıw h.b. Usınday talaplardıń orınlanıwı menen bir qatarda awıl-xojalıǵı ónimlerin sapalı óndiriw hám texnikalıq-ekonomikalıq talaplardıń orınlanıwı talap etiledi. Bul maqsetlerge erisiw ushın tómendegi basqarıw máseleleri orınlanadı:

- ayrım fermer assotsiatsiyaları yamasa fermer xojalıqlarınıń ónimdarlıq quwatlıqların bólistiriw;
- tiyisli awıl-xojalıǵı buyırtpasınıń orınlanıwı ushın awıl-xojalıǵı resursların boljaw hám joybarlaw;
- háptelik, aylıq, máwsimlik hám jıllıq optimallastırıw máselelerin sheshiw;
- awıl-xojalıǵı ónimlerin jetilistiriw, fermer assotsiatsiyaları, ayrım fermer xojalıqları múmkinshiliklerin analizlew;
- awıl-xojalıǵı resrusların analiz qılıw, boljaw, joybarlastırıw.
Fermer assotsiatsiyaları, fermer xojalıqların basqarıw tómendegi usıllarda alıp barılıwı múmkin:
- Fermer assotsiatsiyaları yamasa ayrım fermer xojalıqları arasında jer resursların ratsional bólistiriw;
- Fermer assotsiatsiyaları yamasa ayrım fermer xojalıqları arasında awıl-xojalıǵı resursların (janar may, awıl-xojalıǵı texnikası, miynet resursları) ratsional bólistiriw;
- Ayrım fermer asotsiatsiyaları yamasa fermer xojalıqları kúshlerin durıs bólistiriw h.b.;
Sonlıqtan fermer xojalıqları iskerliklerin optimal basqarıwdıń tiykarǵı máselelerinen biri olar arasında fermer xojalıqlarınıń múmkinshiliklerine qaray jer resursların optimal bólistiriw bolıp tabıladı. Demek fermer xojalıqları arasında bunday bólistiriw optimal esaplanadı, egerde belgili dárejede awıl-xojalıǵı ónimlerin óndiriw ushın summarlıq minimal shıǵınlar jumsalatuǵın bolsa.
Fermer xojalıqların basqarıwdıń optimizatsiyalıq máseleleri ayrıqshalıqları olardıń iskerlikleriniń dinamikalılıǵında, máwsimlik ózgeriwlerinde bolıp sanaladı. Fermer xojalıqları iskerligine baylanıslı aktivliktiń máwsimlik ózgeriwlerin baqlaw múmkin:

I II III IV
Súwret 6. Fermerler iskerliginiń kvartallıq diagramması.
Demek diagrammada kórinip turǵanınday fermerler iskerligi I hám IV kvartallarda joqarı ekenligin hám bul máwsimlik egin-tegin jumıslarına tayarlıq, súdigarlaw, awıl-xojalıq texnikaların remontlaw-tayarlaw sonday-aq awıl-xojalıq ónimlerin jıynap alıw iskerlikleri menen baylanıslı ekenligin kórsetedi.