Joybar teması: Fermer xojalıqları iskerligin modellestiriw

§2. Fermer xojalıqları biznes protsesslerin CASE texnologiyaları tiykarında informatsiyalıq modellestiriw

Fermer xojalıqlarınıń iskerligine baylanıslı biznes protsesslerdi informatsiyalıq modellestiriwde sistemalıq proektlestiriw metodologiyalarınan paydalanıwshı programmalıq qural BPWin paydalanamız. BPWin járdeminde jaratılǵan funktsional model «Fermer xojalıqları boyınsha awıl-xojalıǵı ónimlerin shıǵarıw»ǵa baylanıslı sheshimler qabıllawdıń informatsiyalıq sistemasınıń barlıq komponentaların anıq hám izbe-iz qaraw imkániyatın jaratadı. Máseleni bunday taqılette qaraw nátiyjesinde, qaralıwshı másele konkretlesedi, informatsiyalıq parametrler kólemi qısqaradı, máseleni formalizatsiyalaw múmkinshiligi payda boladı. İnformatsiyalıq sistemanıń funktsionallıq modeli fermer xojalıqları arasında awıl-xojalıǵı resursların, xojalıq texnikaların, jer hám suw resursların, tóginlerdi, janar may hám basqa resurslardı olardıń múmkinshiliklerin bahalaw hám analizlew tiykarında bólistriwge baylanıslı protsessler izbe-izligin anıqlaydı.

İnformatsiyalıq modellestiriwdiń maqseti anaw yaki mınaw belgili awıl xojalıq resurslarınıń sheklengeniliklerin esapqa alǵan halda awıl xojalıǵı ónimlerin hám awıl xojalıǵı shıǵınların maqsetke muwapıqlastırıwshı sheshimler qabıllaw b.e.
Kontekstnaya diagramma A0 (Súwret 1.) «Fermer xojalıqları iskerligi»niń informatsiyalıq shegaraların hám orınlaw mexanizmlerin anıqlaydı.

Súwret 1. A0 Kontekstlik diagramması

İnformatsiyalıq sistemanıń tiykarǵı funktsiyaları ushın «KİRİW» hám «ShIG’IW» parametrleri, «ORINLAWShILAR» hám «REGLAMENT HU’JJETLERİ» kórsetiledi. «KİRİW» parametrlerine fermer xojalıqlarınıń miynet, jer resursları, janar may, miynet resursları, awıl-xojalıq texnikası, tuxımshılıq bazası hám suw resursları kórsetiledi. «ShIG’IW» parametrlerine awıl-xojalıǵı ónimleriniń hám awıl-xojalıǵı shıǵınlarınıń optimal parametrleri kiredi. «ORINLAWShILAR» retinde awıl-xojalıǵı ministrlikleri, rayon hákimiyatı, fermerlik assotsiyalar hám fermerlerdiń ózleri kiredi. Al basqarıw informatsiyası retinde normativ akt nızamlıqlar, Qararlar, fermerler xojalıqları is-háreketlerine baylanıslı húkimet hám hákimiyat kóleminde shıǵarılǵan qararlar, hújjetler kiredi.
Normativ hújjetler toplamına: awıl-xojalıǵı siyasatına baylanıslı hárqıylı kriteriyler, shegaralıq shártler h.b. kiredi. Basqasha sóz benen aytqanda informatsiyalıq modellestiriw – bul kiriwshi parametrlerdiń shıǵıwshı parametrlerge túrleniwi arasındaǵı orınlawshınıń ámeliy programmalar kompleksi arqalı belgili optimizatsiyalıq máselelerdi sheshiwdegi funktsiya hám protseduralar izbe-izligin táriypleydi.
Tómendegi súwrette kórsetilgen diagramma A0 kontekstlik diagrammasınıń dekompozitsiyası b.e. hám tiykarınan úsh bloktan turadı. «Fermer xojalıqlarınıń múmkinshiliklerin bahalaw», «Fermer xojalıqlarınıń resursların bólistiriw», «Fermer xojalıqları boyınsha awıl xojalıǵı ónimlerin shıǵarıwdı basqarıw».

Súwret 2. A0 kontekstlik diagrammasınıń dekompozitsiyası
A1 blogine tiyisli kiriwshi doǵa funktsiyaları nátiyjesinde miynet, jer resursları hám awıl-xojalıǵı texnikasın (traktor, pritsep, arnawlı pluglar h.b.) esapqa alǵan halda anaw yaki mınaw awıl-xojalıǵı ónimin qayta islewge baylanıslı fermerler xojalıqlarınıń múmkinshilikler halatı bahalanadı. Berilgen blok jáne eki úles blokqa dekompozitsiyalanadı. Nátiyjede fermer xojalıqları boyınsha awıl xojalıǵı ónimlerine baylanıslı buyırtpalar kólemi anıqlanadı. (Súwret 3.) 2,3-blok funktsiyaları, sonday-aq A2-bloginiń basqarıw doǵaları, janar may, tógin, tuxım hám jer resursların bólistiriwde fermer xojalıqları boyınsha buyırtpalar kólemine itibar qılıw kerekligin kórsetedi.

Súwret 3. A1 kontekstlik diagrammasınıń dekompozitsiyası

A11 úles bloginde fermer xojalıqlarınıń talapların analizlew nátiyjesinde, miynet, jer resursların keńeytiw kerekligi, sonday-aq belgili fermer xojalıqların rawajlandırıwǵa baylanıslı kapital jumsaw zárúriyatların anıqlaydı. «Fermer xojalıqları boyınsha awıl-xojalıq ónimleri buyırtpasın belgilew» úles blogi – fermer xojalıqlarınıń iskerligine (paxtashılıq, salıgershilik, biyday, mal sharwashılıǵı, baǵshılıq h.b.) baylanıslı qaysı resurstı keńeyiw kerekligin esapqa alǵan halda tómendegi úles bloklerge dekompozitsiyalanadı.(Súwret 4.) Nátiyjede ulıwma fermer xojalıqları boyınsha buyırtpalardı anıqlaw maqsetinde, hárbir awıl-xojalıǵı resursların keńeytiwge baylanıslı hárbir jeke fermer xojalıqlarınıń qánigelikleri (spetsializatsiya) boyınsha buyırtpalar anıqlanadı.

Súwret 4. «Fermer xojalıqları ónimleri boyınsha buyırtpalar belgilew»

Kórip ótilgen hárbir modul tiyisli ráwishte úles modullerge ajıratılıp qaralıwı múmkin. Sebebi A3 blogi «Fermer xojalıqları boyınsha ónimler shıǵarıwdı basqarıw» ózinde eki úles blokti: «Fermer xojalıqları boyınsha ónimler islep shıǵarıwdıń optimal variantın islep shıǵıw» hám «Belgili shegaralıq shártlerdi espaqa alǵan háalda optimal variantlardı bahalaw hám saylaw» bloklerinen turadı.
(Súwret 5.)



Модули
оптимизации

Сформированные оптимальные варианты

Súwret 5. «Fermer xojalıqları boyınsha ónimler shıǵarıwdı basqarıw»

Nátiyjede A31 úles blogi fermer xojalıqları boyınsha optimal awıl xojalıǵı ónimlerin islep shıǵarıw kólemlerin belgileydi. A31, A32 úles bloklerinde orınlaw mexanizmleri retinde: fermerlik assotsiatsiyalar hám fermerler optimallastırıw modullerine tiykarlanǵan programmalıq-instrumentallıq quralları menen qatnasadı. Solay etip óz gezeginde A31 úles blogi hárqıylı matematikalıq programmalastırıwdıń metodların qollanǵan halda (sızıqlı, dinamikalıq, stoxastikalıq hám kópkriteriyalı programmalastırıw usılları) jánede mayda bloklarǵa dekompozitsiyalanıwı múmkin. A32 úlek bloginde alınǵan sheshimler boyınsha sıpatlı analiz hám bahalawlar júrgiziledi.
Awıl-xojalıǵı ónimlerin fermerler xojalıqları boyınsha optimal ónimler shıǵarıwdıń awıl-xojalıǵı shıǵınların esapqa alǵan halda aldın-ala bahalawlar júrgiziw múmkinshiligi fermerlik assotsiatsiyalar, hákimiyat, fermerlerge ónim islep shıǵarıw hám jobalastırıw etapında belgili resurslarda (suw, jer, ekologiya h.b.) ratsional paydalanǵan halda óz xojalıqların operativ hám ilimiy tiykarlanǵan basqarıw imkániyatların jaratadı.
Solay etip qarastırılǵan hám islep shıǵılǵan funktsionallıq model fermer xojalıqları boyınsha ratsional awıl-xojalıǵı ónimlerin islep shıǵarıwǵa baǵdarlanǵan fermer xojalıqların basqarıwdıń informatsiyalıq sistemasın islep shıǵıwǵa imkániyat jaratadı. Fermer xojalıqlarınıń iskerliklerin basqarıw boyınsha keltirilgen kontekst diagrammalar, maqsetke erisiw ushın izbe-iz orınlanatuǵın funktsiyalar hám protseduralardı, biznes protsesslerdi baqlawǵa imkániyat jaratadı. Diagrammalar jaratılǵan informatsiyalıq sistemanıń funktsiyaların anıq hám joqarı dárejede súwretleydi, múmkin bolǵan qáteliklerdi saplastıradı, awıl-xojalıǵı resurslarınıń ratsional emes sarıplanıwınan saqlaydı. Jaratılǵan modeldiń universallıǵı belgili matematikalıq optimallastırıw usıllarınan paydalanǵan halda awıl-xojalıǵı ónimlerin jetkiziwdiń barlıq etaplarında fermer xojalıqları iskerligin basqarıwdıń tiykarǵı kórsetkishlerin esapqa aladı.