K. B. Urazov buxgalteriya hisobi va audit

Sho‘’ba xo‘jalik jamiyati deb investor tomonidan to‘liq nazorat qilinadigan korxona tushuniladi. Bu turdagi investitsiyalar bo‘lib sho‘’ba xo‘jalik jamiyatlarining chikargan aksiyalarini sotib olish olishga yunaltirilgan mablag‘lar, ularga ta’sis badali sifatida kiritilgan, qarz yoki kredit sifatida berilgan mablag‘lar hisoblanadi.


0630 «Qaram xo‘jalik jamiyatlariga investitsiyalar» schyoti korxonalarning qaram xo‘jalik jamiyatlariga kiritilgan mablag‘larni hisobga olish uchun mo‘ljallangan. Bunda qaram xo‘jalik jamiyati deganda mablag‘ kiritgan investor katta ta’sirga ega bo‘lgan, lekinda uning sho‘’ba xo‘jalik jamiyati yoki qo‘shma korxonasi bo‘lmagan korxona tushuniladi.
Katta ta’sir– bu korxonaning siyosatini nazorat qilmasdan uning moliyaviy va ishlab chiqarish bo‘yicha faoliyatiga doir qarorlarni qabul qilishda qatnashish huquqidir. Katta ta’sirni mavjud bo‘lishi investorning quyidagi huquqlari orkali namoyon bo‘ladi :

• 
  Direktorlar kengashida a’zolikni yoki shunga tenglashtirilgan boshqaruv organidagi vakillikni borligi;
  
• 
  Korxona siyosatini ishlab chiqishda qatnashish;
  
• 
  Investor va qaram jamiyat o‘rtasida foydani kelishib taqsimlash va boshqa moliyaviy munosabatlarni mavjud bo‘lishi;
  
• 
  Boshqaruv xodimlarini almashtirishda ishtirok etish;
  
• 
  Texnik-iqtisodiy axborotlar bilan ta’minlash.
  

Agar investorning kiritgan mablag‘i qaram xo‘jalik jamiyatining jami kapitalida 20% dan ko‘p hissani tashkil etsa va shu miqdordan ortiq ovozga ega bo‘lsa, u holda uning qaram xo‘jalik jamiyatiga ta’siri katta hisoblanadi.


0640 «Chet el kapitaliga ega korxonalarga investitsiyalar» schyoti kushma korxonalarga investitsiyalar kiritgan korxonalar tomonidan qo‘llaniladi. Ushbu schyotda qo‘shma korxonaga ta’sis badali, qarz yoki kredit sifatida kiritilgan mablag‘lar aks ettiriladi.


0690 «Boshka uzok muddatli investitsiyalar» schyotida korxonalarning davlat korxonalariga, xayriya yoki ekologik jamiyatlarga kelgusida moddiy manfaat olish maqsadida kiritgan mablag‘lari aks ettiriladi.
Uzok muddatli moliyaviy investitsiyalarga doir operatsiyalar 0610-0690 schyotlarning debeti va kreditida quyidagi buxgalteriya o‘tqazmalari bilan aks ettiriladi:

T-b №	Operatsiyaning mazmuni	Debet schet	Kredit schet	Yozuvga asos bo‘luvchi hujjat
1.	Uzok muddatli investitsiyalarni pul mablag‘lari bilan kiritish ( aksiya va boshqa qimmatli qog‘ozlarni sotib olish, ta’sis badali, qarz va kredit berish)	0610-0690	Pul mablag‘-lari schetlari	Shartnoma, kassa va bank hujjatlari
2.	Uzoq muddatli investitsiyalarni bepul (qaytarib bermaslik sharti bilan ) olish	0610	8530	Shartnoma, kassa va bank hujjatlari
3.	Qiska muddatli investitsiyalarni uzoq muddatli investitsiyalarga o‘tkazish	0610-0690	5810-5890	Shartnoma, dalolatnoma
4.	Uzok muddatli investitsiyalarni qisqa muddatli investitsiyalarga o‘tqazish	5810-5890	0610-0690	Shartnoma, dalolatnoma
5.	Asosiy vositalarni uzoq muddatli investitsiya sifatida kiritish	0610-0690 (9210	9210 0110-0190)	Shartnoma Schet-faktura, dalolatnoma,
6.	Boshqa aktivlarni uzoq muddali investitsiya sifatida kiritish	0610-0690 (9220	9220 04,10,12 va boshqa-lar	Shartnoma, schet-faktura, dalolatnoma
7.	Sotib olish va nominal kiymatlar o‘rtasidagi farq ( kamiga) ( ko‘piga )	0610 9620	9560 0610	Shartnoma, guvohnoma, schet –faktura
8.	Investitsiya buyicha valyuta kurslari farqiga A) Qiymatga kiritilganda Qiymatdan chegirilganda B) moliyaviy natijaga olib borilganda Ijobiy summaga Salbiy summaga	0610 9690 0610 9690	9560 0610 9560 0610	Kursni uzgarishi to'g'risidagi mlumotnoma
9.	Investitsiyalarni sotilishi	9220 50,51,52	0610-0690 9220	Dalolatnoma, kassa va bank hujjatlari
10.	Qimmatli qog‘ozlarning kamomadi	4730	0610	Dalolatnoma, takkoslash kaydnomasi
11.	Investitsiyalarni hisobdan chiqarish	9430 9220	9220 0610-0690	Karor, dalolatnoma, shartnoma
12.	Moliyaviy investitsiyalardan hisoblangan daromadlarga: - foizlarga -dividendlarga	4830 4840	9530 9520	Avizo-xabar, xat, raschet

Moliyaviy investitsiyalarning analitik hisobi korxonalar bo‘yicha investitsiyaning turlariga ko‘ra olib boriladi.

Moliyaviy investitsiyalarni inventarizatsiya qilish 19-son BXMS «Inventarizatsiyani tashkil qilish va o‘tqazish» ga muvofiq ( p.3.32-3.36 ) olib boriladi. Inventarizatsiyada aniqlangan ortiqchalar korxona daromadiga, kamomadlar esa aybdor shaxslar bo‘yniga olib boriladi.

O‘z-o‘zini sinash uchun test savol-javoblari

1.