K. B. Urazov buxgalteriya hisobi va

Yillar 
Yillik 
amortizatsiya 
Soliqga 
toriladigan 
amortizatsiya 
Jamlangan 
amortizatsiya 
Qoldiq 
qiymat 
1 – usul 
1 
180000 
- 
180000 
820000 
2 
180000 
- 
360000 
640000 
3 
180000 
- 
540000 
460000 
4 
180000 
- 
720000 
280000 
5 
180000 
- 
900000 
100000 
2 – usul 
1 
180000 
- 
180000 
820000 
2 
270000 
90000 
450000 
550000 
3 
225000 
45000 
675000 
325000 
4 
135000 
- 45000 
810000 
190000 
5 
90000 
- 90000 
900000 
100000 
PDF created with pdfFactory trial version 
www.pdffactory.com

 
70 
3 – usul 
1 
300000 
120000 
300000 
700000 
2 
240000 
60000 
540000 
460000 
3 
180000 
- 
720000 
280000 
4 
120000 
- 60000 
840000 
160000 
5 
60000 
- 120000 
900000 
100000 
4 – usul 
1 
400000 
220000 
400000 
600000 
2 
240000 
60000 
640000 
360000 
3 
144000 
- 36000 
784000 
216000 
4 
86400 
- 93600 
870400 
129600 
5 
29600 
- 140400 
900000 
100000 
 
Asosiy  vositalar  bo‘yicha  amortizatsiya  (eskirish)ni  hisoblashga  doir  operatsiyalar 
schetlar  rejasida  ko‘zda  tutilgan  kontraktiv  bo‘lgan  02  «Asosiy  vositalarning  eskirishi 
hisobi  schetlari»da  aks  ettiriladi.  Ushbu  schetning  saldosi  kredit  tomonida  bo‘lib,  u 
jamlangan eskirish summasini ko‘rsatadi. Hisoblangan eskirish, ya’ni eskirish summasini 
ko‘payishi 
ushbu 
schetning 
kreditida 
va 
harajat 
schetlarining 
debetida 
(2010,2310,2510,3190,  9210,9410,9420,9430  va  boshqalar),  eskirish  summasini 
kamayishi esa 02- schetning debetida va boshqa schetlarning kreditida (8510,0110-0190 
va boshqalar) aks ettiriladi.  
 
4.1.6. Asosiy vositalarni sotishning  va boshqa chiqimlarining hisobi. 
 
Asosiy  vositalarni  sotishning  hisobi.  Korxonalar  zarur  hollarda  o‘zlarining  to‘liq 
amortizatsiya  qilingan  yoki  qilinmagan  asosiy  vositalarini  sotishlari  mumkin.  Sotishga 
asos  bo‘lib  sotuvchi  va  sotib  oluvchi  o‘rtasida  tuzilgan  shartnoma  hisoblanadi.  Asosiy 
vositani sotish schet-faktura bilan rasmiylashtiriladi. Ushbu hujjat sotish operatsiyalarini 
hisobda  aks  ettirishga  asos  bo‘ladi.  Schet-faktura  asosida  sotish  operatsiyalari  hisobda 
qo‘yidagi buxgalteriya o‘tqazmalari bilan aks ettiriladi. 
 
№ 
Operatsiyaning mazmuni 
Summa 
Debet 
schet 
Kredit 
schet 
Asos bo‘luvchi 
hujjat 
1  Asosiy 
vositani 
jo‘natish 
qiymatiga 
700000 
4010 
9210 
Shartnoma, 
schet-faktura 
2  Sotishdan    olingan    QQS 
summasiga (agar korxona QQS 
to‘lovchi va soliq solish ob’ekti 
mavjud bo‘lsa) 
100000 
9210 
6410 
Shartnoma, 
schet-faktura 
3  Asosiy 
vositaning 
boshlan-
g‘ich qiymatiga 
600000 
9210 
0111-
0190 
Shartnoma, 
schet-faktura 
4  Jamlangan  eskirishni  hisobdan 
chiqarish 
500000 
0211-
0290 
9210 
Shartnoma, 
schet-faktura 
5  Sotishdan olingan foyda 
500000 
9210 
9310 
Shartnoma, 
schet-faktura 
 
Asosiy  vositalarni  sotish  natijasida  korxona  foyda  yoki  zarar  ko‘rishi  mumkin.  Bu 
natija  jo‘natish  qiymati  (Jq)  va  qoldiq  qiymati  (Qq)  o‘rtasidagi  farqdan  iborat  bo‘ladi. 
PDF created with pdfFactory trial version 
www.pdffactory.com

 
71 
Agar jo‘natish qiymati (Jq) qoldiq qiymat (Qq) dan katta bo‘lsa (Jq 
>
 Qq) korxona asosiy 
vositalarni  sotishdan  foyda  olgan  bo‘ladi  va  QQS  to‘lovchi  hisoblanadi,  agar  jo‘natish 
qiymati (Jq) qoldiq qiymat (Qq) dan kichik bo‘lsa (Jq 
<
 Qq), korxona asosiy vositalarni 
sotishdan zarar ko‘rgan bo‘ladi va QQS to‘lovchi hisoblanmaydi, ya’ni: 
 
   
 
 
 
Fs (Zs) = Jq – Qq 
 
Yuqoridagi misolda korxona sotishdan foyda ko‘rgan. Agar korxona asosiy vositani 
50000  so‘mga  sotganda  edi,  u  Soliq  Kodeksiga  muvofiq  QQS  to‘lamaydi,  shuningdek 
ushbu  korxona  sotishdan  50000  so‘m  zarar  ko‘rgan  bo‘lar  edi  va  bu  zarar  hisobda 
qo‘yidagicha aks ettiriladi: 
Debet 9430 «Boshqa operatsion harajatlar» 
 
 
- 50000 
Kredit 9210 «Asosiy vositalarning chiqimi» 
- 50000 
Asosiy  vositalarni  sotishdan  ko‘rilgan  zararlar,  agar  bu  asosiy  vositalar  3  yildan 
kam  ishlatilgan  bo‘lsa,    Soliq  Kodeksiga  muvofiq  (22–modda)  foyda  solig‘i  bo‘yicha 
soliq bazasiga qayta qo‘shiladi.  
 Agar  asosiy  vositalar  qoldiq  qiymat  bo‘yicha  sotilsa,  u  holda  ham  korxona  QQS 
to‘lovchi hisoblanmaydi, sotishdan na foyda olingan, na zarar ko‘rilgan bo‘ladi. 
 Asosiy  vositalarni  likvidatsiya  qilishning  hisobi.  Asosiy  vositalar  to‘liq 
amortizatsiya  qilinganligi  yoki  qilinmaganligidan  qat’iy  nazar  ekspluatatsiya  qilish 
holatini  yo‘qotgan  bo‘lsa  korxona  tomonidan  likvidatsiya  qilinishi  mumkin.  Buning 
uchun  korxona  rahbari  buyrug‘i  bilan  likvidatsiya  komissiyasi  tuziladi.  Likvidatsiya 
komissiyasi  tarkibiga  korxona  xodimlaridan  tashqari  qiziquvchi  organlar  (hokimiyat  va 
boshqalar)  vakillari  ham  kiritilishi  mumkin.  Komissiya  likvidatsiya  natijalarini  maxsus 
likvidatsiya  dalolatnomasi  (OS-4  shakl)  bilan  rasmiylashtiradi.  Ushbu  dalolatnoma 
likvidatsiya natijalarini buxgalteriya hisobi schetlarida aks ettirishga asos bo‘ladi. 
Asosiy vositalarni likvidatsiya qilishdan korxona zarar yoki foyda ko‘rishi mumkin. 
Asosiy vositalarni likvidatsiya qilishdan ko‘rilgan zararlar ikki turga bo‘linadi: 
1.Asosiy  vositalarni  amortizatsiyalanmay  qolgan  qismini  qoplashdan  ko‘rilgan 
zararlar. 
2.Likvidatsiya qilishga ketgan qo‘shimcha harajatlardan ko‘rilgan zararlar. 
Birinchi  tur  zararlar  amortizatsiyasi  to‘liq  hisoblanmagan  asosiy  vositalarni 
likvidatsiya qilish natijasida vujudga keladi. Ko‘rilgan zarar amortizatsiyalanmay qolgan 
(Aq)  summadan  iborat  bo‘lib,  u  asosiy  vositalarning  boshlang‘ich  qiymatidan  (Bq) 
jamlangan amortizatsiyani (Aj) chegirish yo‘li bilan topiladi, ya’ni: 
Aq = Bq – Aj  (1) 
 
Ikkinchi  tur  zararlarga  likvidatsiyani  amalga  oshirishda  sarflangan  moddiy 
harajatlar, mehnatga haq to‘lash, ijtimoiy sug‘artaga ajratmalar, turli transport va boshqa 
xizmatlar  uchun  ketgan  harajatlar  kiradi.  Bu  turdagi  harajatlar  likvidatsiya  harajatlari 
(Lx)  hisoblanib,  ular    BXMS  №  5  ga  muvofiq  likvidatsiya  qilingan  asosiy  vositaning 
likvidatsion  qiymatini  (Lq)  topishda  hisobga  olinadi.  Likvidatsion  qiymat  (Lq) 
likvidatsiyalan  olingan  aktivlar  (La)  qiymatidan  likvidatsiya  harajatlarini  (Lx)  chegirib 
tashlangandan keyin qolgan qiymatidir, ya’ni: 
Lq = La – Lx   
(2) 
Likvidatsiya  natijasida  ko‘rilgan  umumiy  zararlar  yoki  harajatlar  (Xl)  birinchi  tur 
zararlardan  (Aq)  tugatilgan  asosiy  vositalarning  likvidatsion  qiymatini  (Lq)  chegirish 
yo‘li bilan topiladi, ya’ni: 
PDF created with pdfFactory trial version 
www.pdffactory.com

 
72 
 
Xl = Aq – Lq  (3) 
 
Asosiy  vositalarni  likvidatsiya  qilish  natijasida  ko‘rilgan  zarar  yoki  harajatlar 
korxonaning  asosiy  faoliyatiga  bevosita  aloqador  hisoblanmaydi.  Shuning  uchun 
likvidatsiya  bilan  bog‘liq  harajatlarni  va  likvidatsiya  natijasida  ko‘rilgan  zararlarni 
to‘g‘ridan-to‘g‘ri  ishlab  chiqarish  yoki  sotish  harajatlariga  qo‘shib  bo‘lmaydi.  Shuning 
uchun likvidatsiya natijalarini aniqlash va hisobga olish uchun schetlar rejasidagi maxsus 
9210 «Asosiy vositalarning chiqimlari» scheti ko‘zda tutilgan. Ushbu schetning debetida 
likvidatsiya  qilingan  asosiy  vositalarning  boshlang‘ich  qiymati  (Bq),  likvidatsiya  qilish 
uchun qilingan harajatlar (Lx) jamlanadi. Bu schetning kreditida jamlangan amortizatsiya 
(Aj),  likvidatsiya  natijasida  olingan  moddiy  aktivlarning  qiymati  (Lq)  va  likvidatsiya 
natijasida  ko‘rilgan  umumiy  zararni  (harajatlarni)  hisobdan  chiqarish  aks  ettiriladi. 
Mahsulot (ish,xizmat)ni ishlab chikarish va sotish buyicha harajatlar tarkibi va moliyaviy 
natijalarni  shakllantirish  tartibi  to'g'risida  Nizomga  muvofiq  likvidatsiyadan  ko‘rilgan 
zarar  korxonaning  asosiy  faoliyatiga  doir  bo‘lmagan  boshqa  turdagi  davr  harajatlariga, 
bir  vaqtning  o‘zida  foyda  solig‘i  bazasiga  qayta  qo‘shiladigan  harajatlarga  kiritiladi. 
Hisob  siyosatida  likvidatsiyaga  doir  harajatlarni  va  likvidatsiya  natijasida  ko‘rilgan 
zararlarni  harakatdagi  qonunlar,  BHMS  lar  va  Nizomga  mos  ravishda  yagona  tartibda 
ochib berishga erishish uchun ularni qo‘yidagi shartli misolda ko‘rib chiqaylik. 
Aytaylik, korxona avariya holatiga kelib qolgan binoni likvidatsiya qildi. Binoning 
boshlang‘ich  qiymati  (Bq)  –  650000  so‘m.  Likvidatsion  qiymat  ko‘zda  tutilmagan. 
Likvidatsiya  sanasiga  jamlangan  amortizatsiya  (Aj)  –  550000  so‘m.  Likvidatsiya 
harajatlari  (Lx):qulatish  krani  xizmati  -30000  so‘m,  yoqilg‘i  sarfi-    3000  so‘m  , 
hisoblangan ish haqi harajatlari-20000 so‘m, ijtimoiy sug‘artaga ajratmalar 
-    7740 
so‘m. Likvidatsiya natijasida qabul qilingan va baholangan qurilish  materiallari – 95000 
so‘m. 
Likvidatsiya  natijalari  korxonaning  hisob  siyosatida  qo‘yidagi  tarzda  yoritilishi 
kerak. 
 
1. Asosiy vositani boshlang‘ich qiymatini (Bq) hisobdan chiqarish 
Debet 9210 «Asosiy vositalarning chiqimi» 
- 650000 so‘m 
Kredit 0120 «Binolar, inshoatlar va uzatish qurilmalari»  – 650000 so‘m 
2. Likvidatsiyaga qilishga ketgan harajatlar (Lx) 
Debet 9210 «Asosiy vositalarning chiqimi» 
- 60440 so‘m 
Kredit 6990 «Boshqa majburiyatlar» – 30000 so‘m 
Kredit 1030 «Yoqilg‘i» – 3000 so‘m 
Kredit 6710 «Mexnat haqi bo‘yicha xodimlar bilan hisob-kitoblar» – 20000 so‘m 
Kredit 6520 «Ijtimoiy sug‘urta bo‘yicha tulovlar» – 7440 so‘m 
__________________________________________________________________ 
Jami 
- 
60440 so‘m. 
3. Likvidatsiya natijasida olingan aktivlarning qiymati (La) 
Debet 1050 «Kurilish materiallari – 95000 sum 
Kredit 9210 «Asosiy vositalarning chiqimi» 
- 95000 so‘m 
4. Amortizatsiyalanmay qolgan qiymat (Aq) 
650000 so‘m – 550000 so‘m = 100000 so‘m 
5. Likvidatsion qiymat (Lq) 
Lq = 95000 so‘m – 60440 so‘m = 34560 so‘m 
PDF created with pdfFactory trial version 
www.pdffactory.com

 
73 
6. Likvidatsiyadan ko‘rilgan umumiy zarar (Xl) 
Xl = 100000 so‘m – 34560 so‘m = 65440 so‘m 
Debet 9430 «Boshqa operatsion harajatlar» -65440 so‘m 
Kredit 9210 «Asosiy vositalarning chiqimi» 
- 65440 so‘m 
7. Soliq solish bazasiga qayta qo‘shiladigan harajatlar – 65440 so‘m. 
Asosiy  vositalarning  likvidatsiya  qilinishida  korxona  qo‘shimcha  foydani  (Fl) 
jamlangan  amortizatsiya  (Aj)  bilan  likvidatsion  qiymat  (Lq)  ni  birgalikdagi  summalari 
asosiy vositalarni boshlang‘ich qiymati (Bq) dan katta bo‘lsagina [(Aj + Lq) 
>
 Bq] olishi 
mumkin, ya’ni: 
Fl = (Aj + Lq) – Bq 
Masalan,  korxona  binoni  likvidatsiya  qildi  deylik,  boshlang‘ich  qiymat  (Bq)  – 
500000 so‘m, jamlangan amortizatsiya (Aj) – 450000 so‘m, likvidatsiya harajatlari (Lx) – 
20000 so‘m, binodan olingan moddiy aktivlarni boshlang‘ich qiymati – 120000 so‘m. 
 
Demak, binoning likvidatsion qiymati (Lq) – 100000 so‘m (120000-20000) bo‘ladi. 
Likvidatsiyadan olingan umumiy daromad 
Fl = (450000 + 100000) – 500000 = 50000 so‘m. 
Hisob siyosatida likvidatsiyadan olingan foyda qo‘yidagicha ochilishi lozim: 
Debet 9210 «Asosiy vositalarning chiqimi»-50000 sum 
Kredit 9310 «Asosiy vositalarning chiqimidan olingan foyda»-50000 sum 
 
 Asosiy  vositalarni  bepul  berilishining  hisobi.  Korxonaning  asosiy  vositalari 
boshqa  yuridik  va  jismoniy  shaxslarga  bepul  hayriya  sifatida  ham  berilishi  mumkin. 
Asosiy  vositalarning  bepul  berilishi  shartnomada  ko‘rsatilgan  qiymatda  schet-faktura 
bilan rasmiylashtiriladi. Schet-faktura asosida qo‘yidagi buxgalteriya yozuvlari qilinadi: 
 
1. Bepul berilgan asosiy vositani boshlang‘ich qiymatida hisobdan  
chiqarilishiga: 
   Debet 9210 «Asosiy vositalarning chiqimi» 
   Kredit 0111-0190 «Asosiy vositalar hisobi schetlari»  
2. Asosiy vositalar eskirishini hisobdan chiqarilishiga 
    Debet  0210-0290 «Asosiy vositalar eskirishi hisobi schetilari» 
    Kredit 9210 «Asosiy vositalarning chiqimi» 
3. Bepul berishdan ko‘rilgan zararga 
   Debet 9430 «Boshqa operatsion harajatlar» 
   Kredit  9210 «Asosiy vositalarning chiqimi» 
 
Soliq  Kodeksiga  muvofiq  (22-modda)  asosiy  vositalarni  bepul  berishdan  ko‘rilgan 
zarar soliq solish bazasiga qayta qo‘shiladi. 
 
 Asosiy  vositalarni  ta’sis  badali  sifatida  berilishining  hisobi.  Korxonalar  asosiy 
vositalarini  ta’sis  badali  sifatida  boshqa  korxonalarga  berishlari  ham  mumkin.  Buning 
uchun  asos  bo‘lib  ta’sis  hujjatlari  (ustav,  ta’sis  shartnomasi  va  boshqalar)  hisoblanadi. 
Asosiy  vositani  ta’sis  badali  sifatida  berilishi  schet-faktura  bilan  rasmiylashtiriladi  va 
uning asosida qo‘yidagi buxgalteriya yozuvlari qilinadi: 
 
1. Ta’sis badali sifatida berilgan asosiy vositaning kelishuv qiymatiga 
   Debet 0620-0690 «Uzoq muddatli investitsiyalar hisobi schetlari»   
PDF created with pdfFactory trial version 
www.pdffactory.com

 
74 
 – 100000  
   Kredit  9210 «Asosiy vositalarning chiqimi» – 100000 
2. QQS summasiga (kelishuv va qoldiq qiymatlar o‘rtasidagi farqdan) 
    Debet 9210 «Asosiy vositalarning chiqimi» – 10000 
   Kredit 6410 «Byudjetga to‘lovlar bo‘yicha qarzdorlik hisobi schetlari»– 10000 
 
3. Asosiy vositalarni boshlang‘ich qiymatini hisobdan chiqarilishiga 
    Debet  9210 «Asosiy vositalarning chiqimi» – 100000 
    Kredit 0111-0190 «Asosiy vositalar hisobi schetlari» –     100000 
4. Asosiy vositalarni jamlangan eskirishini hisobdan chiqarish 
   Debet 0210-0290 «Asosiy vositalarning eskirishi hisobi schetlari» –  
   60000 
   Kredit  9210 «Asosiy vositalarning chiqimi» – 60000 
5. Asosiy vositalarni ta’sis badali sifatida kiritishdan olingan foydaga 
   Debet  9210 «Asosiy vositalarning chiqimi» – 50000 
   Kredit 9310 «Asosiy vositalarning chiqimidan olingan foyda» – 50000  
 
Asosiy  vositalarni  qoldiq  qiymatda  va  qoldiq  qiymatdan  past  bo‘lgan  qiymatda 
ta’sis badali sifatida kiritilishi Soliq Kodeksiga muvofiq  QQS ga tortilmaydi. 
 
 
 
 
41.7. Asosiy vositalar bo‘yicha lizing operatsiyalarining hisobi. 
 
O‘zbekiston  Respublikasida  lizing  operatsiyalarining  hisobi  Lizing  to‘g‘risida 
Qonun,  Buxgalteriya  hisobi  to‘g‘risida  Qonun,  Soliq  Kodeksi,  BHMS  №  6  «Lizing 
hisobi»  va  boshqa  me’yoriy  hujjatlar  bilan  reglamentlashtirilgan.  Ushbu  qonunlar    va 
boshqa  me’yoriy  hujjatlarda  lizingga  doir  barcha  atama  va  tushunchalarning  mohiyati, 
lizing operatsiyalarini hisobga olish tartibi atroflicha ochib berilgan. 
Lizing  to‘g‘risida  qonunga    muvofiq  (2-  modda),  lizing  ijara  munosabatlarining 
alohida turi bo‘lib, unda bir taraf (lizing beruvchi)  ikkinchi tarafning (lizing oluvchining) 
topshirig‘iga  binoan  uchinchi  tarafdan  (sotuvchidan)  haq  evaziga  egalik  qilish  va 
foydalanish  uchun  lizing  shartnomasida  belgilangan  shartlarda  berib  qo‘yish  maqsadida 
mol-mulkni (lizing ob’ektini) oladi. 
Lizing  uch  taraflamali  va  ikki  taraflamali  lizing  shartnomasi  asosida  amalga 
oshiriladi.  Uch  taraflamali  shartnomada    sotuvchi,  lizing  beruvchi  va  lizing  oluvchi 
ishtirok  etadi.  Ikki  taraflamali  shartnomada  lizing  beruvchi  va  lizing  oluvchi  ishtirok 
etadi.  O'zbekiston  Respublikasida  lizingni  ikki  taraflamali  shartnomaga  asoslangan  turi 
keng tarkalgan. Uch taraflamali lizing shartnomalariga asoslangan lizing operatsiyalarida 
uchinchi  taraf  bo‘lib  lizing  markazlari  ishtirok  etmokda,  lekinda  ular  sotuvchi  emas, 
balkim  lizing  beruvchi  va  lizing  oluvchilar  o‘rtasida  vositachi  rolini  o‘ynamokdalar  va 
buning  evaziga  lizing  beruvchidan    lizing  to‘lovini  ma’lum  qismini  rag‘batlantirish 
to‘lovi sifatida olmoqdalar. 
Lizing    beruvchi  –bu  lizing  shartnomasi  bo‘yicha  lizing  oluvchiga  kelgusida 
topshirish maqsadida lizing ob’ektini  sotuvchidan mulk qilib oluvchi shaxs  
(sub’ekt). 
PDF created with pdfFactory trial version 
www.pdffactory.com

 
75 
Lizing oluvchi –bu egalik qilish va foydalanish uchun lizing shartnomasi bo‘yicha 
lizing ob’ektini olayotgan shaxs (sub’ekt). 
Sotuvchi – bu lizing  beruvchiga lizing ob’ektini sotgan shaxs (sub’ekt). 
Lizing  ob’ekti  –bu  iste’mol  qilinmaydigan  har  qanday  ashyolar,  shu  jumladan, 
korxonalar,  mulkiy  komplekslar,  binolar,  inshootlar,  uskunalar,  transport  vositalari 
hamda  boshqa  ko‘char  va  ko‘chmas  mulk.  Yer  uchastkalari  va  boshka  tabiat  ob’ektlari, 
shuningdek erkin muomalada bo‘lishi qonun hujjatlari bilan taqiqlangan yoki muomalada 
bo‘lishining  maxsus  tartibi  belgilangan  mol-mulk              (  masalan,  harbiy  texnika,  qurol-
aslahalar, xom-ashyo va materiallar, tovarlar, pul mablag‘lari, qimmatli kog‘ozlar va shu 
kabilar)  lizing ob’ekti bo‘lishi mumkin emas.    
Lizing moliyaviy va operativ ( joriy ) lizingga bo‘linadi. 
Moliyaviy  lizing  –  bu  lizingni  shunday  turi  bo‘lib,  unda  lizing  ob’ektiga  mulkiy  
huquq  va  undan  kelib  chiqadigan  risk  va  manfaatdorlikning  asosiy  qismi  lizing 
shartnomasiga muvofiq lizing oluvchiga o‘tadi. Lizingni ushbu turida lizing shartnomasi 
muddatini  tugashi  bilan  lizing  ob’ekti  lizing  oluvchining  mulkiga  o‘tadi,  agarda 
shartnomada boshqa  holat ko‘zda tutilmagan bo‘lsa. Moliviy lizing deb tan olinish uchun 
lizing shartnomasi quyidagi talablardan biriga javob berishi kerak: 
•
 lizing muddati tugagach, lizing ob’ekti lizing oluvchining mulkiga o‘tsa; 
•
 lizing  shartnomasi  muddati  lizing  ob’ektining  xizmat  muddatidan  80  %  dan 
ortig‘ini tashkil qilsa yoki lizing shartnomasi muddati tugagach, lizing ob’ektining qoldiq 
qiymati uning boshlang‘ich qiymatining 20 % dan kamini tashkil etsa ; 
•
 lizing oluvchi lizing ob’ektini qat’iy belgilangan narxda sotib olish  huquqiga ega 
bo‘lsa; 
•
 lizing  shartnomasi  davridagi  to‘lovlarning  umumiy  summasi  lizing  ob’ekti 
qiymatining 90 % idan ortig‘ini tashkil qilsa. 
Operativ  (  joriy  )  lizing  –  bu  lizingni  shunday  turi  bo‘lib,  unda  tuzilgan  lizing 
shartnomasi  moliyaviy  lizing  shartnomasiga    qo‘yilgan  talablarning  birontasiga    ham  
to‘g‘ri  kelmasligi  kerak.  Operativ  lizingning  muddati  ,  odatda,  bir  yildan  oshmaydi, 
ushbu  muddat  tugagach  lizing  ob’ekti  lizing  oluvchidan  lizing  beruvchiga  qaytariladi. 
Lizing  beruvchi  lizing  ob’ektini  o‘z  balansidan  chiqarmaydi,  lizing  oluvchi  esa  uni  o‘z 
balansiga qabul etmaydi. Demak, operativ lizingda lizing beruvchi lizing oluvchiga lizing 
ob’ektidan  vaqtinchalik  foydalanish  huquqini    hak  tulash  sharti  bilan  beradi.  Lizing 
shartnomasi  muddati  tugashi  bilan  lizing  ob’ekti  lizing  oluvchidan  lizing  beruvchiga 
qaytariladi.   
Sublizing-bu  lizing  oluvchi  tomonidan  lizing  beruvchining  roziligi  bilan  lizing 
oyu’ektini  boshqa  uchunchi  shaxs  (sub’ekt)ga  ijaraga  berilishi.  Bunda  lizing  beruvchi  
sotuvchiga,  lizing  oluvchi  lizing  beruvchiga  va  sublizing  oluvchi  lizing  oluvchiga 
aylanadi.  Sublizing  muddati    dastlabki  lizing  shartnomasida  ko‘rsatilgan  muddatdan 
oshib ketmasligi lozim. 
Lizing  to‘lovi  -  lizing  shartnomasining  muhim  elementi  bo‘lib,    lizing  oluvchi 
tomonidan  lizing  beruvchiga  to‘lanadigan  qarz  summasini  bildiradi.  Moliyaviy  lizingda 
lizing  to‘lovi  o‘z  ichiga  lizing  ob’ektining  qiymati  va  lizing  beruvchining  foydasi 
summalarini  oladi.  Operativ  lizingda  lizing  to‘lovi  lizing  beruvchining    shartnomada 
ko‘rsatilgan  foyda  summasidan  iborat  bo‘ladi.  Lizing  beruvchi  oladigan  foyda  summasi 
lizing  ob’ekti  bo‘yicha  hisoblanadigan  amortizatsiya  harajatlari,  ta’mirlash  harajatlari, 
mol-mulk solig‘i harajatlari, shuningdek lizing summasidan olinadigan QQS summalarini 
to‘liq  qoplashi,  shuningdek  unga  ma’lum  darajada  sof  daromad  keltirish  talabiga  javob 
berishi lozim. 
PDF created with pdfFactory trial version 
www.pdffactory.com

 
76 
Moliyaviy lizing   hisobi. 
 
Lizing oluvchida. Lizing oluvchi  moliyaviy lizing bo‘yicha quyidagilarni hisobini 
yuritadi: 
1.Lizing  ob’ektini    lizing  shartnomasida  ko‘rsatilgan  qiymatda  balansga  qabul 
kiladi 
Debet 0310 « Lizing  shartnomasi bo‘yicha olingan asosiy vositalar» 
Kredit  7910 «To‘lanadigan uzoq muddatli lizing» 
2.Yil oxirida to‘lanadigan lizing majburiyatini uzoq muddatli qismdan joriy qismini 
joriy majburiyatlarga o‘tkazadi ( har yili ) 
Debet  7910 «To‘lanadigan uzoq muddatli lizing» 
Kredit 6910 « To‘lanadigan lizing» 
 
3.Joriy yil  uchun lizing foizi to‘lovini  hisoblaydi: 
Debet 9690 « Moliyaviy faoliyat buyicha boshka harajatlar»