K. B. Urazov buxgalteriya hisobi va

Favqulotdagi  harajatlar  deganda  yuz  berishi  doimiy  harakterga  ega  bo‘lmagan, 
kutilmagan  tasodif  va  hodisalardan  ko‘rilgan  zararlar  tushuniladi.  Bularga  davlat 
qonunlarini o‘zgarishi, tabiiy ofatlar, revolyutsion o‘zgarishlar natijasida vujudga kelgan 
zararlar kiradi. 
Korxona harajatlari bo‘yicha buxgalteriya hisobining asosiy vazifalariga quyidagilar 
kiradi: 
•
  harajatlarni  ularning    mohiyatini  ochib  beruvchi  mezonlariga  mos  ravishda  
hisobga olish; 
•
  korxona harajatlarini to‘g‘ri turkumlash va guruhlarga ajratish; 
•
  korxona  harajatlarini  to‘g‘ri,  o‘z  vaqtida  va  tegishli  boshlang‘ich  hujjatlar  bilan 
rasmiylashtirish ; 
•
  korxona  harajatlari  bo‘yicha  hisobotlar  ma’lumotlari  va  hisob  ma’lumotlarini 
to‘liq uyg‘unligini ta’minlash; 
•
  kelgusi  davr  va  muddati  uzaytirilgan  harajatlarni  to‘g‘ri  va  o‘z  vaqtida  sotish 
tannarxi , davr harajatlari va moliviy faoliyatga doir harajatlarga kiritish; 
•
  tugallanmagan  ishlab  chiqarishga  to‘g‘ri  keladigan  harajatlarni  to‘g‘ri  va  o‘z 
vaqtida  hisobga  olish  ,  ularni  belgilangan  muddatlarda  qayta  ro‘yxatdan  o‘tkazish 
(inventarizatsiya qilish) va sotish tannarxiga to‘g‘ri kiritilishini ta’minlash; 
•
  sotish  tannarxini,  davr  harajatlarini    oshib  ketishiga  sabab  bo‘luvchi  noratsional 
chiqimlarni  vujudga  kelish  sabablari  va  aybdorlarini  topish,  bunday  chiqimlarga  yo‘l 
qo‘ymaslik uchun ma’sul shaxslar faoliyatini doimiy nazorat qilish; 
•
    mavjud zaxiralar va vositalaridan unumli foydalanish ustidan nazorat o‘rnatish; 
•
  harajatlarni soliq solish bazasi ob’ekti sifatida to‘g‘ri shakllantirish;  
•
 harajatlarni  hisoblash  tamoyiliga  muvofiq  ular  yuz  bergan  vaqtdan  boshlab  tan 
olish va tegishli schyotlarda aks ettirish; 
•
 harajatlarni moliyaviy hisobotda to‘g‘ri aks ettirish va boshqalar 
 
 
11.2.Sotish tannarxining hisobi 
 
 
21-son BHMS ga muvofiq sotish tannarxining hisobi sotish turlariga qarab quyidagi 
schyotlarda olib boriladi: 
9110  “Sotilgan  tayyor  mahsulotlarning  tannarxi”-  ushbu  aktiv,  vaqtinchalik 
(tranzit) schyotning debetida yil maboynida sotilgan tayyor mahsulotlarning tannarxi aks 
ettiriladi.  Bunda  2800  “Tayyor  mahsulotlar  hisobi  schyotlari”  kreditlanadi.  Yil  oxirida 
9110- schyotning debetida to‘plangan summa uning kreditiga va 9900 “Oxirgi moliyaviy 
natija” schetining debetiga yoziladi va shu asosda  u yopiladi. 
9120 “Sotilgan tovarlarning tannarxi”- ushbu aktiv, vaqtinchalik (tranzit) schyot 
asosan  TMB  larning  uzliksiz  hisob  usulida  ishlaydigan  korxonalarda,  shu  jumladan 
ulgurji  savdo  korxonalarida,  keng  qo‘llaniladi,  uning  debetida  yil  maboynida  sotilgan 
tovarlarning  tannarxi  aks  ettiriladi.  Bunda  2900  “Tovarlar  hisobi  schyotlari”  schyoti 
kreditlanadi. Yil oxirida 9120- schyotning debetida to‘plangan summa uning kreditiga va 
9900 “Oxirgi moliyaviy natija” schetining debetiga yoziladi va shu asosda  u yopiladi. 
9130  “Bajarilgan  ishlar  va  xizmatlarning  tannarxi”  -  ushbu  aktiv,  vaqtinchalik 
(tranzit)  schyot  asosan  qurilish  tashkilotlarida,  xizmat  ko‘rsatuvchi  korxonalarda, 
shuningdek  turli  faoliyat  turlari  bilan  shug‘ullanuvchi  korxonalarda    qo‘llaniladi,  uning 
debetida  yil  maboynida  buyurmachilarga  topshirilgan  bajarilgan  ish  va  xizmatlarning 
PDF created with pdfFactory trial version 
www.pdffactory.com

 
189 
tannarxi  aks  ettiriladi.  Bunda  2010  “Asosiy  ishlab  chiqarish”,  2310  “Yordamchi  ishlab 
chiqarish”,  2710  “  Xizmat  ko‘rsatuvchi  xo‘jaliklar”  schyotlari  kreditlanadi.  Yil  oxirida 
9130- schyotning debetida to‘plangan summa uning kreditiga va 9900 “Oxirgi moliyaviy 
natija” schetining debetiga yoziladi va shu asosda  u yopiladi. 
9140  “Davriy  hisob  usulida  TMB  ni  sotib  olish”  -  ushbu  aktiv,  vaqtinchalik 
(tranzit) schyot asosan TMB larning  davriy  hisob usulida ishlaydigan korxonalarda, shu 
jumladan  chakana  savdo  va  ommaviy  ovqatlanish  korxonalarida,  qo‘llaniladi,  uning 
debetida  yil  maboynida  ta’minotchilardan  olingan  tovarlarning  tannarxi  aks  ettiriladi. 
Bunda  6010  “Ta’minotchilar  va  pudratchilarga  to‘lanadigan  schyotlar”  schyoti 
kreditlanadi. Yil oxirida 9140- schyotning debetida to‘plangan summa uning kreditiga va 
9900 “Oxirgi moliyaviy natija” schetining debetiga yoziladi va shu asosda  u yopiladi. 
•
 9150  “Davriy  hisob  usulida  TMB  bo‘yicha  tuzatishlar”-  ushbu  aktiv, 
vaqtinchalik  (tranzit)  schyot  asosan  TMB  larning  davriy  hisob  usulida  ishlaydigan 
korxonalarda,  shu  jumladan  chakana  savdo  va  ommaviy  ovqatlanish  korxonalarida, 
qo‘llaniladi.  Davriy  hisob  usulida  ishlayotgan  korxonalarda  sotilgan  tovarlar  tannarxini 
topish  uchun  davr  oxirida  inventarizatsiya  o‘tqaziladi.  Inventarizatsiya  natijasida 
aniqlangan  TMB  larning  haqiqiy  holati    ularning  davr  boshidagi  holati  bilan 
taqqoslanadi, natijada TMB lar holatidagi o‘zgarish summasi (kamayish yoki ko‘payish) 
aniqlanadi. Aniqlangan farq summasi  schyot bo‘yicha tuzatish summasini bildiradi. Agar 
tuzatish  kamayish  tomoniga  qilinishi  kerak  bo‘lsa,  o‘rtadagi  farq    9150  “Davriy  hisob 
usulida  TMB  bo‘yicha  tuzatishlar”  schyotining  debetiga,  agar  tuzatish  ko‘payish 
tomoniga  qilinishi  kerak  bo‘lsa,  u  holda  o‘rtadagi  farq    ushbu  schyotning  kreditiga 
yoziladi.  Bunda  TMB  lar  schyotlari  (1000,1100,2000,2800,2900)  mos  ravishda 
kreditlanadi  (kamayganda)  va  debetlanadi  (ko‘payganda).  Yil  oxirida  9150-  schyotda 
to‘plangan  summa  mos  ravishda    9900  “Oxirgi  moliyaviy  natija”  schetining  debetiga 
(ko‘payganda) yoki kreditiga (kamayganda) yopiladi. 
 
 
11.3.Davr harajatlarining hisobi 
 
 
21-son  BHMS  ga  muvofiq    davr  harajatlarining  hisobi    quyidagi  schyotlarda  olib 
boriladi: 
•
  9410  “Sotish  harajatlari”-  ushbu  aktiv,  vaqtinchalik  (tranzit)  schyotning 
debetida  yil  maboynida sotishga doir harajatlar (reklama harajatlari, sotish  bilan  bog‘liq 
xodimlarning  ish  haqi,  ijtimoiy  sug‘urtaga  ajratmalar,  amortizatsiya  harajatlari, 
transortirovka  va  boshqa  shu  kabi  sotish  bilan  bog‘liq  harajatlar)  aks  ettiriladi.  Ushbu 
schyotda  aks  ettiriladigan  harajatlarning  aniq  turlari  va  tarkibi  «Mahsulot  (ish, 
xizmat)larni  ishlab  chiqarish  va  sotish  harajatlari  hamda  moliyaviy  natijalarni 
shakllantirish  to‘g‘risida  Nizom»ning  «Sotish  harajatlari»  nomli  bo‘limida  to‘lig‘icha 
keltirilgan.    Harajatlarning  aniq  turlari  ushbu  schyotning  debetida  va  bu  harajatlarni 
ifodalovchi schyotlarning kreditida (5110,5010,6710,6520,6990 va boshqa schyotlar) aks 
ettiriladi.  Yil  oxirida  9410-  schyotning  debetida  to‘plangan  summa  uning  kreditiga  va 
9900 “Oxirgi moliyaviy natija” schetining debetiga yoziladi va shu asosda  u yopiladi. 
•
  9420  “Ma’muriy-boshqaruv  harajatlari”-  ushbu  aktiv,  vaqtinchalik  (tranzit) 
schyotning  debetida  yil  maboynida  boshqaruvga  doir  harajatlar  (  ish  haqi,  ijtimoiy 
sug‘urtaga  ajratmalar,  amortizatsiya  harajatlari,  safar  harajatlari,  telefon  aloqasi    va 
boshqa  shu  kabi  boshqaruv  bilan  bog‘liq  harajatlar)  aks  ettiriladi.  Ushbu  schyotda  aks 
PDF created with pdfFactory trial version 
www.pdffactory.com

 
190 
ettiriladigan  harajatlarning  aniq  turlari  va  tarkibi  «Mahsulot  (ish,  xizmat)larni  ishlab 
chiqarish  va  sotish  harajatlari  hamda  moliyaviy  natijalarni  shakllantirish  to‘g‘risida 
Nizom»ning  «Ma’muriy  –boshqaruv  harajatlari»  nomli  bo‘limida  to‘lig‘icha  keltirilgan.  
Harajatlarning  aniq  turlari  ushbu  schyotning  debetida  va  bu  harajatlarni  ifodalovchi 
schyotlarning 
kreditida 
(0200,0500,1000,5110,5010,6710,6520,6990 
va 
boshqa 
schyotlar)  aks ettiriladi. Yil oxirida 9420- schyotning debetida to‘plangan summa uning 
kreditiga va 9900 “Oxirgi moliyaviy natija” schetining debetiga yoziladi va shu asosda  u 
yopiladi. 
•
 9430  “Boshqa  operatsion  harajatlar”  -  ushbu  aktiv,  vaqtinchalik  (tranzit) 
schyotning  debetida  yil  maboynida  sotish  va  boshqaruvdan  tashqari  umum  faoliyatga 
doir davr harajatlari (moddiy yordam, kompensatsiyalar, mol-mulk, ekolgiya, yer, suv va 
boshqa  davr  harajatlariga  olib  boriladigan  soliqlar,  pesiya  fondiga  va  yo‘l  fondiga 
majburiy ajratmalar , mulkni sotishdan va berishdan ko‘rilgan zararlar va boshqa shu kabi 
operatsion  harajatlar)  aks  ettiriladi.  Ushbu  schyotda  aks  ettiriladigan  harajatlarning  aniq 
turlari va tarkibi «Mahsulot (ish, xizmat)larni ishlab chiqarish va sotish harajatlari hamda 
moliyaviy  natijalarni  shakllantirish  to‘g‘risida  Nizom»ning  «Boshqa  operatsion 
harajatlar»  nomli  bo‘limida  to‘lig‘icha  keltirilgan.    Harajatlarning  aniq  turlari  ushbu 
schyotning 
debetida 
va 
bu 
harajatlarni 
ifodalovchi 
schyotlarning 
kreditida 
(1000,5110,5010,  6400,6710,6520,6990,9210,9220  va  boshqa  schyotlar)  aks  ettiriladi. 
Yil oxirida 9430- schyotning debetida to‘plangan summa uning kreditiga va 9900 “Oxirgi 
moliyaviy natija” schetining debetiga yoziladi va shu asosda  u yopiladi. 
•
 9440  “Kelgusida  soliq  bazasidan  chegiriladigan  hisobot  davr  harajatlari”- 
ushbu aktiv, vaqtinchalik (tranzit) schyotning debetida  yil maboynida korxonani kelgusi 
faoliyatini  rivojlantirishga  sarflangan  davr  harajatlari  (yangi  ishlab  chiqarishni  va  yangi 
texnologiyalarni  o‘zlashtirishga,  boshqaruv  tizimini  yaxshilashga  sarflangan  va  boshqa 
shu  kabi  operatsion  harajatlar)  aks  ettiriladi.  Ushbu  schyotda  aks  ettiriladigan 
harajatlarning  aniq  turlari  va  tarkibi  «Mahsulot  (ish,  xizmat)larni  ishlab  chiqarish  va 
sotish  harajatlari  hamda  moliyaviy  natijalarni  shakllantirish  to‘g‘risida  Nizom»ning 
«Kelgusida  soliq    bazasidan  chegiriladigan  hisobot  davr  harajatlari»  nomli  2-  ilovasida 
to‘lig‘icha  keltirilgan.  Ushbu  turdagi  davr  harajatlari  soliq  qonunchiligiga  ko‘ra  kelgusi 
10  yil ichida bir maromda soliq bazasidan maxsus hisob-kitob asosida chiqarib boriladi.  
Harajatlarning  aniq  turlari  ushbu  schyotning  debetida  va  bu  harajatlarni  ifodalovchi 
schyotlarning  kreditida  (1000,5110,5010,6010,6710,6520,6990  va  boshqa  schyotlar)  aks 
ettiriladi.  Yil  oxirida  9440-  schyotning  debetida  to‘plangan  summa  uning  kreditiga  va 
9900  “Oxirgi  moliyaviy  natija”  schetining  debetiga  yoziladi  va  shu  asosda    u  yopiladi. 
Kelgusida  soliq  bazasidan  chegiriladigan  hisobot  davr  harajatlarini  o‘zgarishi 
to‘g‘risidagi  ma’lumotlar  maxsus  balansdan  tashqari  012  “  Kelgusida  soliq  bazasidan 
chegiriladigan hisobot davr harajatlari” schyotida  belgilangan muddat ichida aks  ettirilib 
boriladi. 
 
 
11.4.Moliyaviy faoliyat bo‘yicha harajatlarning hisobi 
 
 
21-son BHMS ga muvofiq  korxonalarning moliyaviy faoliyatga doir harajatlarining 
hisobi  quyidagi schyotlarda olib boriladi: 
•
  9610  “Foiz  ko‘rinishidagi  harajatlari”-  ushbu  aktiv,  vaqtinchalik  (tranzit) 
schyotning  debetida  yil  maboynida  olingan  qarzlar  va  kreditlarga  doir  hisoblangan 
PDF created with pdfFactory trial version 
www.pdffactory.com

 
191 
harajatlar,  shuningdek  uzoq  muddatli  ijara  uchun  to‘lovlar  aks  ettiriladi.  Harajatlarning 
aniq  turlari  ushbu  schyotning  debetida  va  6920  “Hisoblangan  foizlar”  schyotining 
kreditida  aks  ettiriladi.  Yil  oxirida  9610-  schyotning  debetida  to‘plangan  summa  uning 
kreditiga va 9900 “Oxirgi moliyaviy natija” schetining debetiga yoziladi va shu asosda  u 
yopiladi. 
•
  9620 “Valyuta kurs farqlaridan ko‘rilgan zararlar”- ushbu aktiv, vaqtinchalik 
(tranzit)  schyotning  debetida  yil  maboynida  balansning  valyuta  moddalarini  ifodalovchi 
schyotlarga  doir  operatsiyalar  bo‘yicha  kurslar  o‘rtasidagi  salbiy  farqlardan  ko‘rilgan 
zararlar  aks  ettiriladi.  Harajatlarning  aniq  turlari  ushbu  schyotning  debetida  va  bu 
zararlarni  ifodalovchi  schyotlarning  kreditida  (4010,4310,5020,5210,5220,6010,6310  va 
boshqa schyotlar) aks ettiriladi. Yil oxirida 9620- schyotning debetida to‘plangan summa 
uning  kreditiga  va  9900  “Oxirgi  moliyaviy  natija”  schetining  debetiga  yoziladi  va  shu 
asosda  u yopiladi. 
•
 9630 “Qimmatli qog‘ozlarni chiqarish va joylashtirish bo‘yicha harajatlar” - 
ushbu  aktiv,  vaqtinchalik  (tranzit)  schyotning  debetida  yil  maboynida  aksiya  va  boshqa 
qimmatli  qog‘ozlarni  chiqarish  va  joylashtirish  bilan  bog‘liq  harajatlar  aks  ettiriladi. 
Harajatlarning  aniq  turlari  ushbu  schyotning  debetida  va  bu  harajatlarni  ifodalovchi 
schyotlarning  kreditida  (1000,5110,5010,  6710,6520,6990  va  boshqa  schyotlar)  aks 
ettiriladi.  Yil  oxirida  9630-  schyotning  debetida  to‘plangan  summa  uning  kreditiga  va 
9900 “Oxirgi moliyaviy natija” schetining debetiga yoziladi va shu asosda  u yopiladi. 
•
 9690  “Moliyaviy  faoliyat  bo‘yicha  boshqa  harajatlar”-  ushbu  aktiv, 
vaqtinchalik  (tranzit)  schyotning  debetida  yil  maboynida  korxonaning  moliyaviy 
faoliyatga doir boshqa harajatlari, masalan moliyaviy investitsiyalarni qayta baholashdan 
ko‘rilgan  zararlar  va  boshqa  harajatlar  aks  ettiriladi  Harajatlarning  aniq  turlari  ushbu 
schyotning 
debetida 
va 
bu 
harajatlarni 
ifodalovchi 
schyotlarning 
kreditida 
(0600,5800,6990  va  boshqa  schyotlar)  aks  ettiriladi.  Yil  oxirida  9690-  schyotning 
debetida to‘plangan summa uning kreditiga va 9900 “Oxirgi moliyaviy natija” schetining 
debetiga yoziladi va shu asosda  u yopiladi.  
 
 
 
11.5.Favqulotdagi  zararlarning hisobi 
 
21-son  BHMSga  muvofiq  favqulotdagi  zararlarning  hisobi  9720  “Favqulotdagi 
zararlar”  schyotining  debetida  hisobga  olinadi.  Bunda  favqulotdagi  xodisalardan 
ko‘rilgan  zararlarni    ko‘rsatuvchi  schyotlar,  masalan,  0100,    0400,  0700,  1000,  2900  va 
boshqa schyotlar  kreditlanadi. Yil oxirida 9720- schyotning debetida to‘plangan summa 
uning  kreditiga  va  9900  “Oxirgi  moliyaviy  natija”  schetining  debetiga  yoziladi  va  shu 
asosda  u yopiladi. 
 
 
11.6.Kelgusi davr  harajatlarining hisobi  
 
21-son  BHMS  ga  muvofiq    korxonalarning  kelgusi  davr  harajatlarining  hisobi  
quyidagi schyotlarda olib boriladi: 
•
  3110  “Oldindan  to‘langan  ijara  haqlari”-  ushbu  aktiv,  doimiy  schyotning 
debetida hisobot davrida kelgusi davrlar uchun oldindan to‘lab qo‘yilgan ijara haqlari aks 
ettiriladi. Bunda to‘lov shakliga ko‘ra 5010,5020,5110,5210,5220 schyotlar kreditlanadi. 
PDF created with pdfFactory trial version 
www.pdffactory.com

 
192 
3110- schyotning debetida aks ettirilgan  va to‘plangan ijara haqi summasi hisobot davri 
oylarida    bir  maromda  ushbu  schyotning  kreditiga  va  korxonaning  harajatlari 
schyotlarining  (0800,2010,2310,2510,9410,9420)  debetiga  yoziladi.  Ushbu  schyotning 
hisobot davri oxirida qolgan qoldiq summasi kelgusi davrga taalluqli bo‘lgan ijara to‘lovi 
summasini bildiradi. 
•
  3120  “Oldindan  to‘langan  xizmatlar  haqi”-  ushbu  aktiv,  doimiy  schyotning 
debetida  yil  maboynida  oldindan  to‘lovi  o‘tqazib  qo‘yilgan  xizmatlar  haqi,  masalan, 
obuna  haqlari,  sug‘urta  haqi  va  boshqalar,  aks  ettiriladi.  Bunda  to‘lov  shakliga  ko‘ra 
5010,5020,5110,5210,5220  schyotlar  kreditlanadi.  3120-  schyotning  debetida  aks 
ettirilgan  va to‘plangan xizmat haqi summasi hisobot davri oylarida  bir maromda ushbu 
schyotning 
kreditiga 
va 
korxonaning 
harajatlari 
schyotlarining 
(0800,2010,2310,2510,9410,9420)  debetiga  yoziladi.  Ushbu  schyotning  hisobot  davri 
oxirida  qolgan  qoldiq  summasi  kelgusi  davrga  taalluqli  bo‘lgan  xizmat  haqi  to‘lovlari 
summasini bildiradi. 
•
 3190 “Boshqa oldindan to‘langan harajatlar” - ushbu aktiv, doimiy schyotning 
debetida  hisobot  davrida  kelgusida  bajariladigan  va  yakunlanadigan  ishlar  va  xizmatlar 
uchun  sarflangan  harajatlar  aks  ettiriladi.    Harajatlarning  aniq  turlari  ushbu  schyotning 
debetida  va  bu  harajatlarni  ifodalovchi  schyotlarning  kreditida  (1000,2800,5010, 
5110,5120,5210,5220,6010,  6710,6520,6990  va  boshqa  schyotlar)  aks  ettiriladi. 
Kelgusida  bajarilishi  ko‘zda  tutilgan  ish,  xizmatlar  uchun  qilingan  oldindan  to‘lovlar  
hisobot  davriga  kelib  harajat  yoki  aktiv  sifatida  tan  olinishi  mumkin.  Aktiv  sifatida  tan 
olingan  oldindan  to‘lovlar    0400  “Nomoddiy  aktivlar  hisobi  schyotlari”,  2800  “tayyor 
mahsulotlar hisobi schyotlari” va boshqa aktivlarni aks ettiruvchi schyotlarning debetiga 
va  3190  –schyotning  kreditiga  yoziladi.  Aktiv  sifatida  tan  olinmagan  oldindan  to‘lovlar 
hisobot  davri  harajatlariga  (0800,2010,2310,2510,9410,9420)    olib  boriladi.  Ushbu 
schyotning hisobot davri oxirida qolgan qoldiq summasi kelgusi davrga taalluqli bo‘lgan  
to‘lovlar summasini bildiradi. 
        Kelgusi  davr  harajatlarining  analitik  hisobi  har  bir  schyotda  harajat  moddalari    va 
harajat ob’ektlari (yo‘nalishlari) bo‘yicha olib boriladi. 
 
 
11.7.Muddati uzaytirilgan   harajatlarning hisobi  
 
21-son  BHMS  ga  muvofiq    korxonalarning  muddati  uzaytirilgan  harajatlari  asosan 
uchta turga ajratiladi: 
•
 Daromad  (foyda)  solig‘i  bo‘yicha  muddati  uzaytirilgan  harajatlar.  Ushbu 
harajatlar    vaqtinchalik  farqlar  evaziga  hisobot  davrida  qo‘shimcha  hisoblanadigan 
daromad(foyda)  solig‘ini  oldindan  hisoblash  natijasida  yuzaga  keladi.  Vaqtinchalik 
farqlar  bo‘yicha  daromad  (foyda)  solig‘i  bir  necha  yillar  uchun  yoki  kelgusi  yil  uchun 
oldindan hisoblanishi mumkin. Bunday soliq vaqtinchalik farqlar bo‘yicha kechiktirilgan 
daromad  (foyda)  solig‘i  deb  ataladi.  Oldindan  hisoblangan  daromad  (foyda)  solig‘i 
hisobot  davrida  korxonaning  byudjet  oldidagi  qarzini  oshishiga  olib  keladi.    Bir  yildan 
ko‘p  muddatga oldindan hisoblangan daromad (foyda) solig‘i 0950 “Vaqtinchalik farqlar 
bo‘yicha  kechiktirilgan  daromad(foyda)  solig‘i”  schyotining  debetiga  va  6410 
“Byudjetga  to‘lovlar  bo‘yicha  qarzlar”  schyotining  kreditiga  yoziladi.  Bir  yilgacha 
muddatga  oldindan  hisoblangan  daromad  (foyda)  solig‘i  3210  “  Vaqtinchalik  farqlar 
bo‘yicha  kechiktirilgan  daromad(foyda)  solig‘i”  schyotining  debetiga  va  6410 
“Byudjetga  to‘lovlar  bo‘yicha  qarzlar”  schyotining  kreditiga  yoziladi.  Har    yilning 
PDF created with pdfFactory trial version 
www.pdffactory.com

 
193 
oxirida  uzoq  muddatga  kechiktirilgan  daromad  (foyda)  solig‘ining  kelgusi  joriy  yilga 
tegishli  bo‘lgan  summasi  0950-  schyotdan  3210  “  Vaqtinchalik  farqlar  bo‘yicha 
kechiktirilgan  daromad(foyda)  solig‘i”  schyotining  debetiga  o‘tqaziladi.  Muddati 
uzaytirilgan  daromad  (foyda  )  solig‘i  summasi    to‘lov  muddati  yetib  kelgan  davrda 
byudjet  oldidagi  qarzlarni  kamaytirishga  olib  boriladi.  Bunday  kamaytirish    6410 
“Byudjetga  to‘lovlar  bo‘yicha  qarzlar”  schyotining  debetiga  va  3210  “  Vaqtinchalik 
farqlar  bo‘yicha  kechiktirilgan  daromad(foyda)  solig‘i”  schyotining  kreditiga  yoziladi. 
3210 “ Vaqtinchalik farqlar bo‘yicha kechiktirilgan daromad(foyda) solig‘i” schyotining  
debet qoldiq summasi kelgusi yil boshiga byudjet oldidagi qarzni kechiktirilgan daromad 
(foyda ) solig‘i bo‘yicha kamaytirilishi kerak bo‘lgan summasini ko‘rsatadi.   
•
 Diskontlar  (chegirmalar)  bo‘yicha  muddati  uzaytirilgan  harajatlar.  Bunday 
harajatlar    obligatsiyalarni  chiqarib  ularni  nominal  qiymatidan  past    narxlarda    sotgan 
korxonalarda  vujudga  keladi.  Obligatsiyalarni  nominal  qiymatidan  past  narxlarda  bir 
yildan  ortiq  va  undan  kam  muddatlarda  qaytirish  sharti  bilan  sotgan  korxonalarda 
berilgan chegirma summasi mos ravishda 0960 “Diskontlar (chegirmalar) bo‘yicha uzoq 
muddatli  kechiktirilgan  harajatlar”  va  3220  “Diskontlar  (chegirmalar)  bo‘yicha  
kechiktirilgan  harajatlar”  schyotlarida  aks  ettiriladi.  Bunda  mos  ravishda  7830  “Uzoq 
muddatli  to‘lanadigan  obligatsiyalar”  va  6830  “Qisqa  muddatli  to‘lanadigan 
obligatsiyalar” schyotlari kreditlanadi. Har  yilning oxirida uzoq muddatga kechiktirilgan 
diskont  (chegirmalar)ning  kelgusi  joriy  yilga  tegishli  bo‘lgan  summasi  0960-  schyotdan 
3220- schyotning debetiga o‘tqaziladi.  Obligatsiyalarni  qaytarish muddati kelgach, ular 
bo‘yicha  haridorga  berilgan  diskont  (chegirma)  summasi  3220-  schyotdan    hisobot 
yilning  moliyaviy  faoliyatiga  doir  harajatlarga  ,  ya’ni  9610  “Foizlar  ko‘rinishidagi 
harajatlar” schyotiga , o‘tqaziladi.  0960 va 3220-  schyotlarning davr oxiridagi qoldig‘i  
kelgusida moliyaviy faoliyat bo‘yicha harajatlarga olib boriladigan  muddati uzaytirilgan 
harajatlarning summasini ifodalaydi. 
 
•
 Boshqa  muddati  uzaytirilgan  harajatlar.  Ushbu  harajatlarga  yuqoridagi 
gupuhlarga  kirmay  qolgan  muddati  kechiktirilgan  harajatlar,  masalan    mavsumiy 
ishlaydigan korxonalarda  mavsum oldidan bajarilgan ishlarga sarflangan tayyorgarlikga 
sarflangan  harajatlar,  kiradi.  Ushbu  turdagi  harajatlarning  bir  yildan  ortiq  muddatga 
tegishli  qismi  0990  “Boshqa  uzoq  muddatli  uzaytirilgan  harajatlar”      va  bir  yilgacha 
muddatga  tegishli  qismi  3290  “  Boshqa    muddati  uzaytirilgan  harajatlar”    schyotlarida 
hisobga olinadi. Har  yilning oxirida uzoq muddatga kechiktirilgan harajatlarning kelgusi 
joriy  yilga  tegishli  bo‘lgan  summasi  0990-  schyotdan  3290-  schyotning  debetiga 
o‘tqaziladi.  Isobdan  chiqarish  davri  kelgach  3290-  schyotda  aks  ettirilgan  muddati 
uzaytirilgan 
harajatlar 
joriy 
yilning 
harajatlarini 
aks 
ettiruvchi 
schyotlarga  
(2010,2310,2510,9410,9420  va  boshqalar)      olib  boriladi.  0990  va  3290-  schyotlarning 
debet  qoldig‘i  kelgusida  korxonaning    joriy  harajatlariga  olib  boriladigan  muddati 
uzaytirilgan harajatlarining summasini ko‘rsatadi.