K. B. Urazov, S. V. Vaxidov boshqa tarmoqlarda buxgalteriya hisobining xu su si yatl ari

Sqqs = Tq x S / (S + 100) (2)
bunda: Tq - qo‘shilgan qiymat solig‘i ham hisobga olingan aylanma.
Misol: Xaridorlarga sotilgan qishloq xojaligi mahsulotlari qiymati QQS bilan birgalikda schot-faktura bo ‘yicha 72 min so ‘m, deylik.
Ushbu misol bo’yicha sotishdan olingan QQS summasi (2)-formulaga asosan topiladi va u 12 min. so‘mni (72*20%/ 120%)tashkiletadi. Bu holda sotilgan mahsulotning QQSsiz sotish qiymati 60 min. so‘mdan (72­12) iboratbo’ladi.
Qishloq xo‘jaligi korxonalarida sotishdan olingan QQS summasi QQSsiz sotish qiymatidan (1)-formula bo‘yicha hisoblanganda ham 12 min. so‘mni (60 * 20%/ 100 %) tashkil etadi.
Qishloq xo‘jaligi korxonalarida naqdsiz pulga sotilgan tovar-moddiy boyliklar, ish va xizmatlarga to‘g‘ri keladigan QQS summasi xaridorlar va buyurtmachilarga taqdim etilgan schot-fakturalarda alohida ustunchada ko‘rsatiladi. QQS summasi xaridorlar va buyurtmachilardan olinadigan schotlaming jami summasigakiritiladi.
Hisoblangan QQS summasiga schot-fakturalar asosida quyidagicha yozuvqilinadi:
Debet 4010 «Olinadigan schotlar»;
Kredit 6410 «Budjetga to’lovlar bo‘yicha qarz».
Naqd pulga sotilgan tovar-moddiy boyliklar, ish va xizmatlarga to‘g‘ri keluvchi QQS summasi buyurtmachidan kassaga kirim qilinganjami tushum tarkibida o‘z aksini topadi va unga quyidagicha yozuv qilinadi:
Debet 5010 «Kassadagi milliy valutadagi pul mablag‘ lari»;
Kredit 6410 «Budjetga toiovlar bo‘yicha qarz».
Qishloq xo‘jaligi korxonalarida budjetga to' lanadigan QQS summasi sotishdan olingan QQS summasidan ta’minotchilarga tovar-moddiy resurslar va ko‘rsatilgan xizmatlar uchun ma’lumotnomalar hamda schot- fakturalar asosida to'langan QQS summasini ayirish yo‘li bilan topiladi.
21 -son BHMSga muvofiq ta’minotchilarga tovar-moddiy resurslar va korisatilgan xizmatlar uchun ma’lumotnomalar va schot-fakturalar asosida todangan QQS summasi hisobot davri mobaynida4410 «Budjctga soliqlar va yig" imlar bo‘yicha bo‘nak todovlari» schotining debetida to‘planadi. Bunda 6010 «Ta‘minotchi va pudratchilarga todanadigan schotlar», Aj rati lgan 6100 « bodinmalar, shuba va qaram xo‘jalikjamiyatlariga todanadigan schotlar», 6990 «Boshqa maj burivatlar» schotlari kreditlanadi.
Hisobot davri tugagandan keyingi oyning 25 sanasigacha qishloq xo'jaligi korxonalari davlat soliq organlariga QQS hisob-kitobini belgilangan shakldataqdim ctishlari lozim. Shuningdek. ular soliq idoralariga QQS hisob-kitobiga ilova tariqasida soliq davri mobaynida olingan tovarlar (ishlar, xizmatlar) bo'yicha schot- fakturalar reestrini taqdim etishlari lozim.
QQS hisob-kitobi, shuningdek unga ilova qilinadigan reestr va taqsimot asosida 4410 «Budjetga soliqlar va yigdmlar bo‘yicha bo‘nak todovlari» schotining debetida to‘plangan summaning kamaytirishga olib bori lgan qismiga buxgalteriyada quyidagi yozuv qilinadi:
Debet 6410 «Budjetga todovlar bo‘yicha qarz»;
Kredit 4410 «Budjetga soliqlar va yigdmlar bo‘yicha bo‘nak todovlari».
Kamaytirishga olib borilmagan va bajarilgan ish (ko‘rsatilgan xizmatjlar tannarxiga mutanosib usul bo‘yicha aniqlangan hamda kiritilgan QQS summasigaquyidagicha quyidagi buxgalteriyayozuvi qilinadi:
Debet 2010 «Asosiy ishlab chiqarish»;
2310 «Yordamchi ishlab chiqarish»;
2510 «Umumishlab chiqarish xarajatlari»;
Kredit 4410 «Budjetga soliqlar va yigdmlar bo‘yicha bo‘nak todovlari».
Oldingi hisobot davri uchun kamaytirishga olib borilgan QQS summasining hisobot davri uchun kamaytirishga olib borilgan soliq summasidan ortiq bodgan summasi vujudga kelgan hollarda ko‘rsatilgan ortiqcha summa hisobot davridan keyingi davrda kamaytirishga olib boriladi. Kamaytirishga olib boriladigan QQS summasi hisoblangan QQS summasidan ortiq bo'lganida. unda bunday ortiqcha summa (manfiy saldo) qishloq xo‘ jaligi korxonasiga lining soliqlar vayig‘imlar bo‘yicha qarzi bo'lmagan taqdirda qonunda belgilangan tartibda qaytariladi. Bunda ushbu ortiqcha summa qishloq xo‘jaligi korxonasining shaxsiy schotida ortiqcha to'lov sifatida emas, balki manfiy saldo sifatidahisobga olinadi. Ortiqcha todangan QQS summasining qishloq xo'jaligi korxonasiga qaytarilishi buxgalteriya hisobida quyidagicha aks ettiriladi: