K. B. Urazov, S. V. Vaxidov boshqa tarmoqlarda buxgalteriya hisobining xu su si yatl ari

7.1-jadval
Qurilish tashkilotlari todaydigan umumdavlat soliqlarini buxgalteriya hisobi obyekti sifatida turlicha tasniflash mumkin (7.1 -jadval).

Qurilish tashkiloti to‘laydigan soliqlarning tavsifi

t/r	Soliqning noini	Burijet turi	Bevosita / bilvosita- ligi	To'g'ri/ egri soliqligi	Olib boriladigan scliotiarining turi
1.	QQS	Respublika	Bilvosita	Egri	Olinadigan schotlarni hisobga oluvchi schotlar
2.	Foyda solig‘i	Respublika	Bevosita	To'g'ri	Daromadning ishlatilishini hisobga oluvchi schotlari
3.	Mol-mulk solitTi	Mahalliy	Bevosita	To‘g‘ri	Davr xarajatlarini hisobga oluvchi schotlar
4.	Yersolig'i	Mahalliy	Bevosita .	To'g'ri	Davr xarajatlarini hisobga oluvchi schotlar
5.	Suv solig'i	Respublika	Bevosita	To'g'ri	Davr xarajatlarini hisobga oluvchi schotlar
6	Infrastruk- turani rivojlanti- rish solig‘i	Mahalliy	Bevosita	To'g'ri	Daromadning ishlatili-shini hisobga oluvchi schotlar
7.	Dividend solig‘i	Respublika	Bilvosita	Egri	Dividend bo’vicha hisob- kitoblarni hisobga oluvchi schotlar
8	Xodimlar daromadidan soliq	Respublika	Bilvosita	Egri	Ish haq bo'yicha hisob- kitoblami hisobga oluvchi schotlar

Jadval ma’lumotlaridan ko‘rinib turibdiki, qurilish tashkilotlari todaydigan soliqlar bevosita va bilvosita yoki, mos ravishda, to‘g‘ri va egri soliqlarga, respublika budjetiga va mahalliy budjetga todanadigan soliqlarga, olinadigan schotlar, xarajatlar, daromadlami ishlatilishi harnda xodimlar va ta’sischilar bilan hisob-kitoblarni hisobga oluvchi schotlarga olib boriladigan soliqlarga bo'linadi.

Bevositalar soliqlar yoki to‘g‘ri soliqlar deganda qurilish tashkilotlarining moliyaviy xo'jalik faoliyati ko‘rsatkichlariga bevosita ta’sir ko‘rsatadigan soliqlar tushuniladi. Ushbu soliqlar xarajatlarni ko‘paytirish yoki olingan daromadning bir qismini undirish hisobidan pirovard natijada erishiladigan sof foyda summasini kamaytirishga olib keladigan soliqlar hisoblanadi. Davlatimiz soliq siyosati negizida bu soliq turlari yukini doimiy kamaytirib borish, ulaming rag‘batlantirish rolini oshirish yotadi.
Bilvositalar soliqlar yoki egri soliqlar deganda qurilish tashkilotlarining moliyaviy xo'jalik faoliyati ko‘rsatkichlariga bevosita ta’sir ko‘rsatmaydigan soliqlar tushuniladi. Ushbu soliqlar sotilgan mahsulot, tovar, ish va xizmatlar bahosi ustiga Budjet foydasi uchun qo‘yiladigan ustamalardir. Dividend va xodimlar daromadlaridan undiriladigan soliqlaming egri soliqlar guruhiga kirishiga sabab shundaki, ular qurilish tashkilotlari xarajatlarini ko‘paytirish yoki olingan sof foydani kamaytirishga olib kelmaydi. Qurilish tashkilotlari dividend va xodimlar daromadidan soliqlami budjetga o‘tkazib berishda beg‘araz xizmat ko‘rsatuvchilar bo‘lib hisoblanadi.
Qurilish tashkilotlarida bevosita va bilvosita soliqlami hisob-kitob qilish, ulami budjetga o‘tkazib berish respublikamiz Soliq kodeksida belgilangan umumiy tartiblarga asosan amalga oshiriladi. Shu bilan birga qurilish ishlarining uzoq muddatlarda olib borilishi, ularni bosh pudratchi va subpudratchilar tomonidan o‘z kuchiari bilan harnda hamkorlikda bajarilishi, daromadning bosqichma-bosqich yoki yoppasiga topshirish usullaridan biri bo‘yicha tan olinishi, shuningdek boshqa jihatlar ayrim soliqlaming hisob-kitob qilinishida o‘ziga xos xususiyatlar borligidan darak beradi. Quyida qurilish tashkilotlarida QQS, daromad (foyda) solig‘i va yagona soliq todovini hisob-kitob qilish harnda ulami hisobga olishdagi xususiyatlarga to‘xtalamiz.
QQS hisob-kitobi va hisobi. Uzoq davom etadigan ishlab chiqarish sikliga ega bodgan qurilish, qurilish-montaj, ta’mirlash-qurilish, ishga tushirish-sozlash kabi ishlami bajaruvchi pudratchi tashkilotlarda QQS bo‘yichasoliq solishobyekti bo‘lib bajarilgan va buyurtmachilar tomonidan tasdiqlangan hisob-kitob hujjatlariga kiritilgan ishlaming shartnomaviy narxlardagi qiymati hisoblanadi.
Qurilish ishlari pudratchi yoki subpudratchi tashkilotlar tomonidan pudratchi (subpudratchi) va buyurtmachilar taqdim etgan materiallar asosida bajarilganda, ushbu materiallaming qiymati kiritilgan holda bajarilgan hamda tasdiqlangan ishlaming qiymati soliq solish obyekti hisoblanadi. Bunda qurilish ishlariga sarflangan moddiy resurslar bo‘yicha toMangan QQSning summasi ishni bajargan pudratchi taslikilotlarda budjet oldidagi todovlami kamaytirishga olib boriladi.
Pudratchi tashkilotlar subpudratchi tashkilotlarga moddiy-texnika resurslarini (qurilish-montaj ishlarini bajarish uchun zarur materiallar, konstruksiyalar, buyumlar, namunaviy asbob-uskunalar, apparaturalar, standartlashtirilmagan texnologik va energetik asbob-uskunalar, shu jumladan maxsus materiallami) bir obyekt qurilishi doirasida sotganida, ularga QQSni kiritmasdan, qodlanadigan narx vatariflardan kelib chiqqan holda sotiladigan moddiy-texnika resurslarining qiymati soliq solinadigan aylanma hisoblanadi.
Markazlashtirilgan manbalar (budjet pul mablagdari, davlat budjeti tarkibida konsolidatsiyalanadigan davlat maqsadli jamg‘armalari mablagdari (budjetdan tashqari Pensiya jamg‘armasidan tashqari), hukumat qarorlari bilan belgilanadigan boshqa manbalar) hisobidan moliyalanadigan obyektlami “ipidan ignasigacha” qurish chog‘ida tugallanmagan ishlab chiqarish bo‘yicha xarajatlar obyekt foydalanishga topshirilishiga qadar pudratchining balansida qayd etiladi va pudratchida QQS bo‘yicha soliq solinadigan aylanmaga kiritilmaydi.
Tugallanmagan qurilish bo‘yicha xarajatlar pudratchida obyektni loyihada nazarda tutilgan ishlaming barcha hajmini bajarish, shu jumladan maxsus va ishga tushirish-sozlash ishlari, obyektni texnologik va muhandislik uskunalari bilan butlash bo‘yicha foydalanishga topshirish dalolatnomasiga ko‘ra QQS bo‘yicha soliq solinadigan aylanmaga kiritilishi kerak. Bunda, pudratchida tugallanmagan qurilish xarajatlari bo‘yicha kamaytirishga olib boriladigan QQSning summasi bo‘lib, ushbu xarajatlami soliq solinadigan aylanmaga kiritilishi chog‘ida schot-fakturalar bo‘yicha olingan soliq summasi hisoblanadi.
Pudratchi tashkilotlarda bajarilgan va buyurtmachilarga topshirilgan qurilish ishlarigato‘g‘ri keladigan QQS summasi belgilangan stavka (20 foiz) bo‘yicha ikkita usulda quyidagi formulalar asosida aniqlanadi:

1. 
   - usul. Soliqqatortiladigan aylanma QQSsiz belgilanganda:
   

Sqqs = Say xS/100 (1)
bunda: Sqqs - buyurtmachilardan undiriladigan soliq summasi;