K. B. Urazov, S. V. Vaxidov boshqa tarmoqlarda buxgalteriya hisobining xu su si yatl ari

Yuk ko‘tarish imkoniyatidan foydalanish koeffitsiyenti. Bu ko‘rsatkich avtomobillar tomonidan ma’lum davrda haqiqatda tashilgan yuk hajmini ularning shu davrga to‘g‘ri keladigan jami yuk tashish imkoniyatiga boiish orqali topiladi.

ATYlar ishfaoliyatini ifodalovchi ko‘rsatkichlarhisobini yuritishgaasos bo‘luvchi boshlang‘ichhujjatlardan biri bo‘lib yo‘l varaqalari hisoblanadi. Ushbu hujjatning turlari, shakllari, ulami tayyorlash, hisobga olish, to‘lg‘azish va ishlovdan o‘tkazish tartiblari 0‘zbekiston Respublikasi avtomobil va daryo transporti agentligi boshlig‘ining 2004-yil 3-iyundagi 83-buyrug‘i bilan tasdiqlangan «Tashuvcliilaming yuk avtomobillari uchun yo‘l varaqalari, tovar-transport nakladnoylarini tayyorlash, hisobga olish, to‘lg‘azish va ishlovdan o‘tkazish bo‘yichayo‘riqnoma» bilan belgilangan.
Yo‘l varaqasi ATV ish faoliyatini aniqlash va hisobga olish uchun mo‘ljallangan belgilangan namunadagi huquqiy hujjatdir. Yo‘riqnomada turli maqsadlar va yo‘nalishlar uchun yoi varaqalarining quyidagi namunaviy shakllari tasdiqlangan:
№ 4-s (ishbay) shakl - ATVlarda yuk tashishda ular haydovchilariga mehnat haqi ishbay shaklda shartnoma asosida belgilangan tariflarda hisob- kitob qilinganda qo‘llaniladi.
№ 4-p (vaqtbay) shakl - ATVlarda yuk tashishda ular haydovchilariga mehnat haqi vaqtbay shaklda shartnoma asosida belgilangan tariflardahisob-kitob qilinganda qo‘llaniladi.
№ 4-m (shaharlararo) shakl - ATVlarda yuk tashish shaharlararo yo‘nalishda amalgaoshirilganda qo‘llaniladi. Ushbu shaklning yuzaqismida bosmaxona usulida qizil rangli katakcha ichida «Shaharlararo tashish» yozuvibo‘ladi.
№ 1 (xalqaro) shakl - ATVlarda yuk tashish xalqaro yo‘nalishlarda amalga oshirilganda qoilaniladi.
YoT varaqalari ATV haydovchilariga avtotransport korxonasining maxsus bo‘limi (dispetcherlik bodimi) yoki ushbu fimksiya yuklatilgan xodim tomonidan har bir ish kuniga (smenaga) beriladi. Shaharlararo va xalqaro yo‘nalishlardayuk tashish uchun yo‘l varaqalari bir ish kunidan ortiq muddatga berilishi mumkin. Haydovchi lar keyingi ish kuni (smena)ga yo‘l varaqalarini olishlari uchun oldingi ish kuni (smena)ga berilgan yo‘ 1 varaqalarini topshirishlari shart. Ular yo‘l varaqalarini olganliklari to‘g‘risida dispetcherlikbo‘limida yuritiladigan «Berilgan yoi varaqalarini qayd etish kitobi»ga imzo chekadilar. Berilgan yo‘l varaqalari avtotransport korxonasining burchak shtampi va muhriga ega boiishi lozim.
Avtotransport korxonalariga, ulaming tashkiliy-huquqiy shaklidan qat’i nazar, yoiovchi va yuk tashish avtomobillarini belgilangan shakldagi yoi varaqalarisiz yoigachiqarish qat’ian man etiladi. Yoi varaqalarining tasdiqlangan har bir shaklini toig‘azish tartibi yo‘riqnomada keltirilgan.

4. 
   s (ishbay) shakldagi yoi varaqalari yuza va orqaqismlandan, ushbu qismlar esa alohidaboiimlardan iborat boiib, ularda ATV ish faoliyatiga doir maiumotlar ko‘rsatiladi. Chunonchi, yoi varaqasiningyuzaqismida uning tartib raqami, berilgan sanasi, ish rejimi, haydovchi familiyasi, ismi- sharifi, toifasi, ATVning markasi, davlat belgisi raqami, tipi, tirkama yoki yarim tirkamaning markasi, davlat belgisi raqami, haydovchi bilan yoiga chiqayotgan shaxslar (ekspeditor, yuk tashuvchi va tushiruvchi, staj er)ning familiyasi, ismi-sharifi alohida belgilangan qatorlarda ko‘rsatiladi.
   

Yoi varaqasining «Haydovchi va avtomobilning ishi» boiimida (2-va 3-ustunlar) avtomobilning naryadga chiqish va undan qaytib kelish sanasi (kun, oy, yil) hamda vaqti (soat, daqiqa) aks ettiriladi.
Yoi varaqasining «Haydovchiga berilgan topshiriq» boiimida (15- 22-ustunlar) buyurtmachi tashkilotning nomi, unga yetib borish vaqti, yuk olish va yukni yetkazib berish joylari, tashiladigan yukning nomi, yuk bilan borib kelish qatnovlar soni, bosib oiiladigan masofa, tashiladigan yuk miqdori (tonnada) ko‘rsatiladi.
Yoi varaqasining maxsus «Yoqilgi berilsin» boiimida dispetcher mashina bakida mavjud boigan yoqilgini hisobga olgan holda berilishi lozim boigan yoqilgi miqdorini so‘z bilan ko‘rsatadi.
Avtomobil naryadga chiqqanichayoi varaqasining boshqa qismlari ham toidiriladi. Chunonchi, yoqilgi quyish shohobchasi mudiri avtomobilga quyilgan yoqilg‘ining turi, miqdorini ko‘rsatib, uni o‘z imzosi bilan tasdiqlaydi. Haydovchining yoiga chiqishdan oldin tibbiy ko‘rikdan o‘tganligi va uni ish qobiliyatiga egaligi avtotransport korxonasi vrachining imzosi bilan tasdiqlanadi. Avtomobilning naryadga chiqishi navbatchi mexanikning ruxsati bilan amalga oshiriladi. Buning uchun navbatchi mexanik yo‘l varaqasining maxsus bo‘limida avtomobilning naryadga chiqishdan oldin spidometr ko‘rsatkichini, uni nazorat punktidan haqiqatda chiqib ketayotgan vaqtini, bakda mavjud bo‘lgan yog‘ilg‘i miqdorini, avtomobilning texnik sozligini o‘z imzosi va shtampi bilan tasdiqlaydi. Yo‘l varaqasining «Haydovchi imzosi» qatoriga haydovchi avtomobilni navbatchi mexanikdan texnik soz holatda qabul qilib olganligi to‘ g‘risida imzo chekadi. Haydovchining imzosi berilgan topshiriqni bajarishga kirishganligini ham tasdiqlaydi.
Yo‘l varaqasining maxsus bo‘limi haydovchi tomonidan ATV yordamida naryadda bo‘lgan vaqtda haqiqatda bajarilgan ishlar to‘g‘risida ma’ lumotlami aks ettirishgamodjallangan. Bunday ma’lumotlaryo‘1 varaqasidabuyurtmachi tashkilotning mas’ul xodimi tomonidan yoziladi, shuningdek imzolanadi va muhr bilan tasdiqlanadi. Chunonchi, yo‘l varaqasining 23-ustunida qatnovlaming tartib raqamlari, 24-ustunda TTNlaming tartib raqamlari, 25- ustunda har bir qatnovda bo‘lgan vaqt (soat, daqiqa) ko‘rsatiladi, 26- ustunda yukjo‘natuvchining imzosi vamuhri qo‘yiladi.
Yoi varaqasining maxsus bo‘limida (27-29-ustunlar) avtomobilning buyurtmachi ixtiyorigajo‘natilgan kunida bo‘sh turgan vaqtlari va sabablari ko‘rsatiladi. 30-ustunda avtomobilning bo‘sh turgan vaqti va sabablarini tasdiqlovchi shaxslaming imzosi va buyurtmachi-tashkilotning muhri qo‘yiladi. Avtomobil naryaddan avtotransport korxonasiga qaytgach, haydovchi uni navbatchi mexanikkatopshiradi. Haydovchi avtomobilni soz holatda topshirganligi va navbatchi mexanik uni soz holatda qabul qilib olganligi to‘g‘risidayo‘l varaqasiga imzo chekadilar. Bundan tashqari navbatchi mexanik haydovchining yo‘l varaqasida avtomobilning spidometr ko‘rsatkichini, korxonaga qaytgan haqiqiy vaqtini (soat, daqiqa), bakda qolgan yog‘ilg‘i miqdorini tegishli kolonkalargayozadi, ulami o‘z imzosi va shtampi bilan tasdiqlaydi.
Haydovchilar ATVlar navbatchi mexanik tomonidan qabul qilingandan so‘ng yo‘ 1 varaqalarini barcha ularga ilova qilinadigan hujjatlar bilan birga dispetcherlik bo‘limiga imzo qo‘yib topshiradi. Ushbu bo‘lim xodimi yo‘l varaqalariga qo‘shimcha ma’lumotlami, masalan avtomobilning garajdan birinchi xizmat joyigacha hamda oxirgi xizmat joyidan garajgacha yuksiz bosib o‘tganmasafasini, bajarganishiningxarakterigako‘rayog‘ilg‘i sarfi koeffitsiyentini, ilova qilingan hujjatlar sonini va boshqa shu kabilami aks ettiradi hamda ulami o‘z iinzosi bilan tasdiqlaydi.

4. 
   p (vaqtbay) shakldagi yo‘l varaqalari boshqa shakldagi yo‘l varaqalaridan farqli o‘laroq maxsus kesib olinadigan talon qismiga ega. Bu talonda ko‘rsatilgan ko‘rsatkichlar buyurtmachi tomonidan toMdiriladi, imzolanadi va shtamp bilan tasdiqlanadi. Talon transport korxonasi tomonidan buyurtmachiga bajarilgan ish (ko‘rsatilgan xizmat)lar uchun schot-faktura taqdim etishga asos bo‘ladi.
   

№ 1 (xalqaro) hamda 4-m (shaharlararo) shakllardagi yoT varaqalarining asosiy qismlarini to‘lg‘azish tartibi 4-s (ishbay) va 4-p (vaqtbay) shakllardagi yo‘l varaqalarini toig‘azish tartibiga o‘xshaydi. Faqat¹ l(xalqaro) shakldagi yoT varaqalaridaqo‘shimchatarzdabosib o‘tilgan yo‘l uzunligi (km), tashilgan yuk (tonna), yuk aylanmasi hajmi (t/ km), avtomobilning bo‘sh turgan vaqtlari (soat, daqiqa) kabi ko‘rsatkichlar mos ravishda 0‘zbekiston maydoni hamda chet el mamlakatlari maydonlari bo‘yichako‘rsatiladi. Shuningdek, ushbu yo‘l varaqasining «Yoqilg‘i» bo‘limida mos ravishda respublikamiz hamda chet el mamlakatlari maydonidaolinganyoqilg‘iningmiqdori vasarfininghisob-kitobi alohida- alohida ko‘rsatiladi. Bu bo‘ limning alohida ustunlarida avtomobilning chiqib ketish va qaytib kelish sanasiga bo‘ lgan yoqilg‘ ining qoldig‘ i, uning norma bo‘yicha sarfi va haqiqiy sarfi, qilingan tejam va ortiqcha sarflar ko‘rsatiladi. ¹ 1 (xalqaro) shakldagi yoT varaqasida «Ish haqi hisob- kitobi» bo‘iimi boTib, uning alohida ustunlarida ish turlari va ularga hisoblangan ish haqi to‘g‘risidagi ma’lumotlar ko‘rsatiladi.
Yo‘l varaqalari da ko‘rsatilgan ma’lumotlaming haqqoniyligi uchun avtotransport korxonasi rahbari hamda ulami rasmiylashtirishga mas’ul xodimlar shaxsanjavobgarhisoblanadi. Yo‘l varaqalarini rasmiylashtirish funksiyasi yuklatilgan mas’ul xodim yo‘l varaqalari blankalarining sarfi to‘g‘risida oylik hisobot tuzishi va uni buxgalteriyaga taqdim etishi lozim. Yo‘l varaqalarini rasmiylashtirishda bo‘yab yozishga vatuzatishlar kiritishga yo‘l qo‘yilmaydi.
Avtotransport korxonalarida yuqorida keltirilgan tartibga muvofiq to‘ldirilgan barcha yo‘l varaqalari ularga ilova qilingan hujjatlar bilan birga dispetcherlik bo‘limi tomonidan buxgalteriyaga topshiriladi. Avtotransport korxonasi buxgalteriyasida yo‘l varaqalariga ishlov beriladi, ya’ni ular asosida avtomobillaming ish faoliyati, bajarilgan ish (ko‘rsatilgan xizmat)lardan olingan daromad, buyurtmachilar bilan hisob-kitoblar, haydovchilar bilan ish haqi bo‘yicha hisoblashishlar hisobi yuritiladi.
Yo‘riqnomaga muvofiq yo‘l varaqalariga ishlov berish quyidagi usullaming bin bo‘yicha amalga oshiriladi - kompyuterlar yordamida yoki qo‘lda. Yo‘l varaqalariga kompyuterlar yordamida ishlov berishda barcha ma’lumotlar «Avtotransport ish faoliyati hisobi kartochkasi»ning elektron menyu shakliga har bir rekvizitning kodi orqali kiritiladi. Hisob-kitob qilinadigan ko‘rsatkichlarni kompyuter o‘zi hisoblaydi hamda kartochkaning tegishli qatorlari va ustunlariga yozadi. Shu yo‘l bilan toddirilgan elektron kartochkalami kompyuteming ekraniga yoki bosmaga mosravishdagi rejimlar orqali chiqarib olishmumkin. Kompyuter xotirasida to‘plangan elektron kartochkalar unda ATVlar ish faoliyatiga doir ma’lumotlami turli shakl va mazmundagi mashinogrammalar ko‘rinishida olish imkonini beradi. Ushbu mashinogrammalar ma’lumotlari avtotransport korxonasi boshqaruv apparati bodinmalari tomonidan ATVlar ish faoliyati samaradorligi ko‘rsatkichlarini nazorat qilish, tahlil etish va tegishli boshqaruv qarorlarini qabul qilishdakeng foydalaniladi.
ATVlar ish faoliyati hisobini yuritishga asos bo‘luvchi yana bir boshlang‘ich hujjat bo‘ lib tovar-transport nakladnoyi (TTN) hisoblanadi.