K berdimuratova

Shinliqtag'i absolyutlilik ha’m sahstirmahliq. Bilimlerdin’ ha’mme waqitta o’zgerip,rawajlamp otinwina baylanisii absolyutlik shmliqtin’ o’zi joq, ha’r qanday shinhg’imiz sahstirmah xarakterge iye. Bunday ko’zqaras relyativizmge ta’n. Dogmahq tu’rde pikirlewshi filosoflar bolsa uliwma sahstirmah shmliqtin’ o’mir su’riwin biykarlaydi ha’m uliwma sahstirmah bilimdi shmliq dep esapla- maydi. Shinliq retinde tek g’ana absolyutlik bilim ahp qaraladi. Berilgen eki ko’zqarasti da absolyutlik ha’m sahstirmah bilimlerdi bir birine qarsi qoyiwg’a tiykarlang’an bir ta’replemelikke iye ko’zqaraslar dep ahp qarawg’a boladi.
Shinhqtag’i absolyutlik ha’m sahstirmahq problemasi shinhqti protses sipatinda tu’siniwge bag’darlang’an. Shinliq hesh waqitta tayar halinda bizge berilmeydi. Biliw bizlerdin’ bilimlerimizdi amqlap ha’m tohqtirip otiriw arqali, qa’teliklerdi saplastirip, sahstirmah shinhqtan absolyutlik shmhqqa qaray ha’reket etiwi arqali rawajlanadi.
Sahstirmah shmliq, yag’niy shinliqtag’i sahstirmahliq dep materialliq du’nyanin’ predmetleri ha’m qubihslari haqqindag’i tiykannan duns, biraq toliq emes ha’m biliwdin’ rawajlaniw bansinda teren’lestiriletug’m obektivlik shmhqqa aytamiz. Misal retinde materiyamn’ qurihsi haqqmdag’i bilimdi ahp qarawg’a boladi. Antikaliq da’wir atomistleri bolg’an Levkipp, Demokrit, Epikur barliq denelerdin’ materiyamn’ mayda bo’linbeytug’in bo’lekshelerinen, yag’niy atomlardan turatug’inhg’i haqqmdag’i teoriyam alg’a su’rdi. Bul aytilg’an mazmun sahstirmah shinliq edi. Ol keyin ala filosofiyanin’ ha’m ta’biyattaniw ilimlerinin’ rawajlamwi menen tohqtmhp ha’m teren’lestirilip banldi. XIX a’sirdin’ aqinnda atomnin’ quramina kiriwshi clcktron ashildi, ha’zirgi waqitlari ju’zden aslam elementar bo’lekshelerdin’ barhg’i belgili, biraq bul aslnlg’an jan’ahqlar da materiyamn’ qunhsi haqqindag’i bilimnin’ rawajlamwinm' shegi bola almaydi. Bul jerde «Barliq bilimler salistirmali xarakterge iye emes pe?»—degen soraw payda boladi. Absolyutlik shmliqtin’ boliwi mu’mkin be? Absolyutlik shinliq, yag’niy shinliq bilimdegi absolyutlik degenimiz o’zinin’ obektine barabar keletug’in ha’m sol sebepli biliwdin’ rawajlamwi bansinda biykarlanbaytug’m bilimdi beredi. Absolyutlik shinliq, basqasha aytqanda, materialliq du’nyanm’ qubilislan ha’m na’rseleri haqqindag’i toliq ha’m ha’r ta'repleme bilimdi sa’wlelendiriwshi obektivlik slunliqti an’latadi. Absolyutlik shinliq retinde shinliq faktleri alip qarahwi mu’mkin. Misali, amq waqiyanm’ amq ju’z bergen ku’nleri (Kanltin’ tuwilg’an ha’m o’lgen ku’nleri (1724-1804), omn’ jerlengen orm (Kenigsberg), «Kritika shistogo razuma» miynetinin’ jariq ko’riwi (1781) h.t.b.).
Absolyutlik shinliq retinde haqiyqathqtin’ ma’n’gilik, o’tkinshilikke iye emes mazmunin sa’wlelendiriwshi belgili ta’repler, qa’siyetler, nizamhqlar haqqindag’i bilimlerden ibarat shinhqlardi alip qarawg’a boladi. Misal retinde du’nya ju’zlik fizikaliq konstantlardi—gravitatsiyaliq turaqhsm, Planka turaqlisin, elektromag- nitlik tolqinlardin’ tarqaliw tezligin h.t.b. alip qarawg’a boladi. Olardi bizler absolyutlik (ma’n’gilik) shinliq dep ataymiz. Biraq olar problemalardi shesh- peydi. Dialektikahq usilg’a tiykarlang’an halda salistirmali ha’m absolyutlik shinhqlar obektivlik shmliqtin’ eki ta’repi retinde alip qaraladi. Salistirmali shinliq o’zinde absolyutlik bilimnin’ momentine iye boladi, al absolyutlik shinliq bolsa salistirmali shinhqlardm’jiynag’inan (summasman) turadi. Materiyamn’ qunhsi haqqindag’i salistirmali bilimlerimiz elementar bo’lekshelerdin’ jasawi, olardin’ zaryadi h.t.b. haqqindag’i absolyutlik bilimlerdi de o’z ishine qamtiydi. Bul aytilg’anlar biliwdin’ toliq ha’m teren’ bilimlerge qaray bag’dar alip, absolyutlik shinhqqa jaqinlawinan derck beredi. Absolyutlik shmliqqa jetiwge boladi ma? Adamzat biliwi toliq, jetisken bilimdi, yag’niy absolyutlik shinliqti bere aladi ma?
Adamnin’ waqittag’i o’mir su’riwinin’ sheklengenligi, du’nyanin’ sheklen- begenligi, omn’ o’zgerip otiriwi, biliwdin’ o’zinin’ rawajlamwinm’ ha’r bir basqishinda berilgen da’wirdin’ sheklengenlik mu’mkinshiligin esapqa alip iske asinliwi biliw protsesinin’ ha’mme waqitta tamamlanbag’anhg’in an’latadi. Adamnin’ ha’m du’nyanm’ ta’biyati - biliw subekti ha’m obekti—du’nyani toliq biliwdin’ mu’mkin emesligin beredi. Biraqta bilgendi ele bilmegennen ayinwshi qatan’ shegara joq. Biliwdin’ shegaralann ken’eytiw arqali, du’nya haqqindag’i bilimlerimizdi tcren’lestiriw arqali adamzat o’zi o’mir su’rip turg’an da’wirde absolyutlik shinhqqa salistirmali shinliqlarg’a erisiw ja’rdeminde jaqinlap otiradi.
Shinhqtag’i absolyutlik ha’m salistirmahqtin’ qarama-qarsihqli birligi biliwdi obektivlik shinhqqa erisiwge bag’darlang’an protses sipatinda belgileydi.