К.Ҳ. Бувaмирзaевa фaнидaн ўҚув – услубий қЎллaнмa

2. Ашёлар – фуқаролик ҳуқуқининг объекти сифатида
Фуқаролик ҳуқуқларининг объектларидан бири ҳисобланган ашёлар муайян моддий қийматга эга бўлган ҳамда иқтисодий муносабатнинг предмети бўла оладиган нарсаларгина бўлиши мумкин. Фуқаролик ҳуқуқининг ушбу объект тури бошқаларига қараганда кенг тарқалган ва кўп муомалада бўладиган неъмат ҳисобланади. Одатда ашё кундалик хаётда ишлатилишига қараганда юридик маъноси кенг. Зеро кўпгина ашё турларига кундалик муомалада “ашё” ибораси қўлланалмайди. Казусн, бино ва иншоотлар, хайвонот ва ўсимлик дунёси, транспорт воситалари ва бошқаларга. Лекин барча моддий неъматлар бир “ашё” тушунчасининг таркибий қисми ҳисобланади.
Ушбу ҳолатларни инобатга олган ҳолда Ҳ.Раҳмонқулов ашё тушунчасига таъриф берганда табиийлик ва моддийлик хусусиятларига алоҳида эътибор қаратади¹⁶.
Фуқаролик муомаласидан чиқарилган ва чиқарилмаган ашёлар. Ашёларнинг муайян хусусиятлари юзасидан ҳам махсус қоидалар белгиланиши мумкин. Казусн, ўзининг хусусиятлари бўйича теварак-атрофдагилар учун ҳавф туғдирадиган ашёлар, яъни ҳавфли хоссаларга эга ашёлар (портловчи моддалар, қаттиқ таъсир қилувчи заҳар кабилар) тўғрисида алоҳида қоидалар белгиланган (ФК, 883-модда). Бундай ашёларни эркин олиш ва сотишга йўл қўйилмайди. Муомалада бўлишга йўл қўйилмайдиган фуқаролик ҳуқуқлари объектларининг турлари (муомаладан чиқарилган объектлар) қонунда тўғридан-тўғри кўрсатилган бўлиши керак (казусн, ФКнинг 214-моддаси ва Ўзбекистон Республикасининг “Давлат тасарруфидан чиқариш ва хусусийлаштириш тўғрисида”ги қонуни¹⁷ 4-моддасида кўрсатилган ва Ўзбекистон Республикасининг мутлоқ мулки ҳисобланувчи объектлар).
Фуқаролик муомаласидан чиқарилган ашёларга нисбатан мулк ҳуқуқи ҳар доим давлатга тегишли бўлади.
Баъзи ашёлар халқ хўжалиги учун бўлган аҳамияти, давлат ҳавфсизлиги нуқтаи назаридан ёхуд бошқа асослар бўйича фақат алоҳида рухсат бўйича олиниши, сотилиши мумкин. Бундай нарса (ашё)ларнинг рўйхати, шунингдек уларга рухсат бериш тартиби махсус қонунлар билан белгиланади. Махсус рухсатлар бўйича олиниши мумкин бўлган нарсалар жумласига: қурол ва ўқ-дорилар, портловчи ва радиоактив моддалар, қаттиқ таъсир қиладиган заҳарлар, муҳр ва штамплар киради.
Валюта қимматликлари: чет эл валютаси (банкнотлар, қоғоз пуллар, танга-чақалар); чет эл валютаси ҳисобида ёзилган тўлов ҳужжатлари (чеклар, векселлар, аккредитив ва бошқалар); банкнинг чет эл валютасига сотиб олинадиган ва шундай валютага алмаштириш ҳуқуқига эга бўлган сўм ҳисобидаги тўлов ҳужжатлари (чеклар ва бошқалар); ҳар қандай шакл ва ҳолатдаги қимматбаҳо металлар: олтин, кумуш, платина гуруҳига кирувчи металлар (палладий, иридий, радий, рутений ва осмий); хом ва ишланган шаклдаги қимматбаҳо табиий тошлар (олмос, гавҳар, лаъл, зумрад, саприф, марварид ва бошқалар)