K. hoshimov kuni uzaytirilgan guruhlarda ta
Download 115.68 Kb. Pdf ko'rish
|
|
§
a •a •a a3 2 § o3 > СГ s - X N a x •8 о й .£ СЛ оЗ О а - ■S О cd 2 *й о s? •§ N § 3 О Ё pq Д Ё оо оо оЗ л in о .о а $ Л t: о Си оо оЗ 3 С/3 О £ Л _ О % еЗ § с £ о ^ 'о Q 5-| О a § оз оз Л ts о a 00 •а 03 “ Й •й ^ 2 ^ *§ *& - з ъ Ё S N Й « cd О >» Н <3 cd > ДЗ 1н к ? ^ >H ти 03 • s l ад сcd Й X2 О Ё "ад о оо о х> •с л CD *1-н Ё л о 1 Ё с N 2 >< V i 3 о оЗ 2 м 1 2 .3 оЗ ь о N з с О О S о а< 2 Ё Й о> с/з 03 > а § S гй - гЗ •а 2 ’ 2 о сЗ f . тз •^“1 > 1 е оЗ ’§• 03 > Л S-H оЗ ^ { >> >н д * >* ъ f £ а 2 00 ЬО ’ С/3 с§ ; 2 3 03 Л 03 > 2 'о РЭ = in о - о оЗ 2 *й о с? ё •Д оЗ - 3 .a ts со w .N 2 о с/з Ё с/э 03 Ц-1 03 > N 2 д 13 2 л со а о оЗ 2 * й оЗ С : оЗ т 4 2 о 2 а о Т ч о Г Д * > * 2 с йО оЗ ‘ 5 ? Й , . л Н >н ( С >2 Ё~ О .й in 3 'о JO 2 2 * ё §) IОч 22 ^ .ы £ 85 D av o m i сЗ м ад й • а а ад *а •й 7 3 ъ Ы) о N (D N Ё CQ й J2 ’о Ё сЗ ^ - й с§ У Ё Й сЗ S тз л ^ ^ о ■ V " >"> й сЗ А и* г Й о СП CD J D N S 2 й 03 3 N сз > > *Э л ui ТЗ сЗ сЗ й Ё й Й г- i cZ * N 6* Л TJ л сЗ сЗ а а . 5 ’oh й сЗ - Й О J-I о si аз C Q сЗ Х З Й сЗ 00 й Й аЗ ад м сз 13 в аЗ сЗ £ аЗ > X 3 O ' сЗ Й О s i сЗ I—> 3 й сЗ > > > оЗ хз сл > > В « й 1 <2 ‘й N д 'С Ё н со Сд _Н 5 s З- Э О о сЗ £ Л О 1> й а < х> СЗ О х > й - 2 Л > аЗ ' й О Ё аЗ »н Л сЗ а й о N О о ад сЗ 2 on О Ё ‘ Й J h й о сЗ > > Й аз сЗ тз о й о Ё о > > сЗ тз I £ Ё § о ^ Ё д СГ N СЗ -■ Л о и о тз сЗ с а,) Ё 1 3 С Л й .й • - 4 СЗ -у5 Й о Ё о >> X £ сЗ <3 I I СЗ i s - S > . ХЗ сл ^ £ £ а О Я 'С >> сз ’S ’2 £ о £ Ё * а й Л4 ’С cd £ ^сЗ 13 в сЗ S 4 7 Э S3 СЛ iS й ’ а 4 сЗ > > X) о 5 г-* й . Л < х; * тз й N сЗ О > , Ё й >> S Ъ О X ) £ х > S* I м сЗ X CD X JS1 Ъ *н сЗ ад ад^2 Й Й СЗ й .5 й I * § § O S i S 13 й о Й о Ё 2 s i аЗ а ч э ст< о Ё а " о С Г ■S •Ё ’ Ё CD Ё N сЗ $н О О 5- „ Л й Й C Q А [ Л о х Ё _ . сЗ ^ "ад 2 а) »н ^ сЗ s i сЗ Д 0 5 о Ё сЗ сз — ? § S i СЗ гн 13 Л S ^ ей ад Л СЛ О сЗ Й Й 7D . N "ад 0Q й ад x j о С Г - • х з о й о > & сЗ т з о •*н N СУ ^ о ХЗ Й С Л 0) сЗ 3 СО О >% Й Й т з с^З 3 W а о я ^ 00 ON R S l 0 4 Dt ^ OOONO’-H(Nm f N f N ( N ( N ( N n m m n 86 BOSHLANG‘ICH SINFLARNING KUNI UZAYTIRILGAN GURUHLARIDA TARBIYAVIY ISH METODLARI Kuni uzaytirilgan guruhlarda tarbiyachi ishi o‘quvchilarga yakkama-yakka ta’sir va butun jamoa ta’sirini o‘tkazish tizimini tashkil qilishdan iborat. Tarbiyachi bolalar bilan hamkorlikda kelajakka ishonch, m ehr-shafqat va insonparvarlik ruhini singdirish asosida ish olib boradi. Boshqacha aytganda, tarbiyachi o‘quvchilarga sezdirmagan holda o‘z faoliyatini umid va ishonch, insonparvarlik g‘oyalari asosiga quradi. Buning uchun pedagog boshlang‘ich sinflarda o‘qitish ishlari va usullarini puxta bilishi, shu o‘quvchilarning yosh xususiyatlarini, shuningdek, kuni uzaytirilgan guruhlaming o'ziga xos tomonlarini bilishi kerak. Bola fikrini tinglay va anglay olish, u bilan suhbat olib borish qobiliyatini egallashi kerak. 0 ‘quvchilar tomonidan har xil tu- shunmovchiliklaming vujudga kelishiga yo‘l qo‘ymasligi lozim. Tarbiyachining maqsadi shundaki, u bolalarning qiziqishini o‘rganishi kerak. Xulqidagi ijobiy va salbiy tomonlami tushunib yetishda ularga yordam berishi lozim. U tarbiyalanuvchi va jamoatchilik o‘rtasidagi yaxlit birlikka erishishi kerak. Bu maq- sadni hamkorlik pedagogikasi amalga oshiradi. Bunda shaxslararo aloqa zanjirlari asosida boshqalaming fikrini hurmat qila olish, o‘zaro ishonch, o'qituvchi bilan o‘quvchilar o‘rtasidagi mustah- kam aloqalar barqaror bo‘lishi lozim. 0 ‘zaro aloqaning bunday shakli tarbiyachi va maktab o‘quv- chilari o‘rtasidagi hamkorlikni rivojlantiradi, ichki his-tuyg‘ularini shakllantiradi. Bunday shaxslar har tomonlama erkin, o ‘z fikrlariga ega bo‘lishadi. Hamkorlik pedagogikasi — shaxsdagi demokratik qarashlami rivojlantirishdan iborat bo‘lib, bu faqat bolalami o‘qitish va tarbiyalashgina bo‘lib qolmay, balki o‘qituvchi va tarbiyachilaming shaxsiy ijodkorligini o‘stirish ham demakdir. Hamkorlik pedago gikasi o‘qituvchilar jamoasi bilan o‘quvchilar jamoasi o‘rtasidagi to‘siqni bartarof etish, ulami umummaktab jamoasiga aylanti- rishdir. Hamkorlik maktab va ota-onalarni, maktab va uning ijtimoiy muhitini birlashtiradi. Tarbiyachilar o‘z tarbiyalanuvchilari bilan birgalikda ishlami yanada yaxshi yo‘lga qo‘yishni, o‘ylagan maqsadlarini amalga oshirishni demokratik asosda hal qiladilar. Bunda ular jamoa fikri 87 va tajribalariga suyanadilar. 0 ‘quvchilarda milliy axloqiy tarbiya izchilligiga, tinchlikka bo‘lgan shaxsiy munosabat, jamiyat oldidagi o ‘z burchiga, mehnat qilishga ongli munosabatda bo‘lishi, shuningdek, qiziqish, harakatchanlik, bilimga intilish, o‘ziga ishonch faol hayot jabhalarida shakllanadi va rivojlanadi. Asosiy vazifalardan biri — maktab jamoasi orasida demokra tik muomalani rivojlantirish, amalga oshirish, o‘quvchilami o‘z fikrini erkin bayon eta olishga, madaniyatga o‘rgatishdan ibo- ratdir. Tarbiyachi demokratik takomillashgan shaxs sifatida, kattalar va boshqa bolalar bilan teng huquqU munosabatda bo‘lishi kerak. Yuqorida bayon etilgan yo‘nalishlar tarbiyaviy ishlar rejasi- ning tuzilishini belgilab beradi: jamoa tavsifnomasi, tarbiyala- nuvchilar va ularning ota-onalari haqida anketa ma’lumotlari, jamoa a’zolarining tarbiyalanganlik darajasiga pedagogik tavsif- noma, tarbiyaviy ishlarning belgilangan muddatdagi asosiy vositalari, jamoaning ijodiy ishini atroflicha yaxlit rejalashtirish. Jamoaning ijodiy ishini o ‘quvchi shaxsini shakllantirish choralaridan biri deb hisoblaydi va uni quyidagi bosqichlarga boladi: 1- bosqich. Tarbiyachining taxminiy ishi. A. Jamoa rahbarining o‘z ustida ishlashi. Pedagog uning tarbiyaviy ahamiyati va yaxlitligi, hammasidan ko‘ra axloqiy- tarbiyaviy ahamiyati, jamoaning ijodiy ishini belgilaydi: umumiy siyosiy xarakterli mehnat, badiiy, sport va h.k. Muayyan davrlarda o‘tkazihshi mumkin bo‘lgan ijodiy ishlar bayramgacha va bayram vaqtida (2—3 variant) va 0‘z takliflarini umumiy yig‘ishda tayyorlanadi, bayramni tayyorlash va uni o‘tkazish vaqtida kichik bosqich jamoalariga beriladigan ijodiy ko‘rsatmalar belgilanadi. Tarbiyaviy mashg‘ulotlarni va ijodiy kechalarni rejalashtirish ishlarini tarbiyalanuvchilar yoki yordamchilaridan biri o‘tkazishi mumkin: axborotlar, suhbatlar, sayohatlar, sinfdan tashqari o‘qish, to‘garak ishlari, turli kasb egalari bilan uchrashuvlar va h.k. Tarbiyachi quyidagi ishlami belgilaydi: homiylar va tarbiya- lanuvchilarning yaqin qarindoshlari shu davrda bayram uchun nimalami qilishi kerak; tarbiyachining boshqa pedagoglar bilan hamkorligi nimadan iborat bo‘ladi? B. Jamoa rahbarini homiylar bilan o‘z tarbiyalanuvchilaridan «sir tutib ishlashi», bayramni tashkil qilishda homiylar bilan fikr almashish. D. 0 ‘quvchilaming yaqin qarindoshlari bilan bayramni o‘tka- zish to‘g‘risida fikr almashish. E. Aniq maqsad bilan tadbirlar o‘tkazish: suhbatlar, sayohatlar va h.k. Bu tadbirlami o‘tkazish borasida har kungi suhbatlarda, o‘qituvchilar bu bayramning quvonchli tomonlari haqida hikoya qiladilar, shu yo‘l bilan tarbiyalanuvchilar va ularning qarindosh- larini qiziqtiradilar. 2-bosqich. Jamoa bo‘lib rejalashtirish davri. Bu davr umumiy yig‘ilish shaklida amalga oshiriladi. Bu yig‘ilish jamoaning ijodiy ishi uch bosqichda olib boriladi. A. Jamoa rahbari yig‘ilish qatnashchilariga muammoli savollar beradi: — bayramni qiziqarli o‘tkazish uchun biz bayramgacha va bayramda nimalar qilishimiz kerak? Qanday ishlar? 0 ‘yinlar? — kimning xursandchiligi va kimning foydasini ko‘zlaymiz? — qayerda o‘tkazish maqsadga muvofiq? — kim bilan birga o‘tkazish kerak? B. Kichik bosqich jamoalarda ishlash. Har bir qatnashuvchi o‘z fikri va taklifini aytadi. Jamoalar rahbari eng kuchsiz kichik jamoaga «sir tutgan holda» uning ishiga yordam beradi, o‘z takliflari bilan ruhlantiradi. Jamoada ijodiy ishlaming to‘g‘ri tashkil etilishi kuni uzayti rilgan guruhlarda shaxsni har tomonlama shakllantirishga imkon beradi. Tarbiyaning bu shakli jamoa va kattalar tomonidan amalga oshiriladi. Kuni uzaytirilgan guruhlarda tarbiyaviy ishlaming mehnat, san’at, o ‘yin, sayohatlar, musiqa va hokazo turlari amalga oshiriladi. Tarbiyaviy ishlarda madaniyat uylaridan, stadion, bog‘lar va xiyobonlardan foydalanish mumkin. Xonalardagi mash- g'ulotlarda texnika vositalari, har xil buyumlar, o‘yinchoqlar, turli qurilish ashyolari asqatadi. Tarbiyaviy ishlaming samaradorligi o‘quvchilar harakatining ilmiy mehnatdan to‘g‘ri asosga yo‘naltirilishiga bog‘liq. Tarbiyachi o‘quvchilarning faoliyatini tashkil qilishda eng qulay pedagogik metodni qo‘llaydi, tarbiyaviy ishning maqsadini, vazifalarini, tamoyillarini, mazmunini aniqlaydi. Lekin metodsiz va tarbiyaviy ishlami tashkil qilish yo'llarisiz tarbiya maqsadiga erishib b oi- maydi. Pedagogikada metodlaming bir necha tabaqasi mavjud. Ilmiy jihatdan asoslanib berilgan tarbiyaviy ishlar silsilasiga 89 Y. К. Babanskiy, Т. I. Ilina, S. P. Baranov, S. R. Rajabov, Z. F. Mirtursunov, O. To‘rayeva, R. Usmonov, I. P. Ivanov va boshqalarning ishlari tavsiya etiladi. Kuni uzaytirilgan guruhlarda tarbiyaviy usullami qo'llashda I. P. Ivanov tomonidan tavsiya etilgan metodlar muhimdir: I guruh. D o‘stlikni rivojlantirish metodlari. a) mehribonlik tuyg‘ulari, erkinlik: uzoq va yaqindagi do‘stlar bilan hamkorlik; b) yaxshi ishdan quvonish, ijodiy fikr yuritish, qahramon- lik, go‘zallik, saxiylik, olijanoblik, xursandchilik; d) do‘stona rag‘batlantirish, ma’qullash, qo‘llab-quwatlash, maqtash, ko‘ngil olish. Bu metodlar yordamida bolalarda qiziqish va o‘z kuchiga ishonch tuyg‘ulari tarkib toptiriladi. II guruh. D o‘stlikka ishontirish metodlari. Bu metodlar yordamida mas’uliyatni his qilishga o‘rgatiladi va shu psixologik jarayon mustahkamlanadi: o‘rtoqlarga va o‘ziga talabchanlik, nazorat, bir-birini tushunish va yordam berish, o‘z- o‘zini tanqid qilish. Bu guruh metodlari ichida o‘z-o‘zini tanqid qilish tarbiyada asosiy rol o'ynaydi. Buning natijasida bolalarda o‘zidan qoniqmaslik, o‘z xatolarini tuzatish xohishi tug‘iladi. Bu xususiyatlarni shakllantirishda yordam beradigan metodlar, shuningdek, askiya va hokazolardir. III guruh. Bir-biriga d o ‘stona o ‘rgatish metodlari. D o‘stona, o ‘rtoqlarcha g‘amxo‘rlik qilish ko‘nikmalarini shakllantirish: a) odamlarga ishonch, o‘rtoqlik, o'rtoqlarcha samimiy tan qid, odamga murojaat etish, o‘rtoqlarcha yordam so‘rash; b) o‘rtoqlarcha ishontirish metodi: o‘rtoqlarcha tushuntirish, uqtirish, hikoya qilish, suhbat, o‘z tajribasi asosida tushuntirish, shaxsiy tajribasini muhokama qilish va boshqalar tajribasidan o‘ziga tegishli xulosa chiqarish. d) o‘rtoqlarcha o‘rgatish metodlari: — hayotning optimal rejimi, tartibining ketma-ketligi aniq- lanadi, bir-biriga bo‘lgan qiziqishni kuchaytiradi; — o ‘rtoqlarcha ijodiy topshiriq berish, o ‘quv va amaliy masalalami bajarish; — do‘stona ijodiy o‘yinlar orqah jamoaning quvonchiga sherik bo‘lish tuyg‘usini shakllantirish; 90 — o‘rtoqlarcha musobaqa, o‘zlashtirmovchilar bilan ishlash; — do‘stlik an’analari: ko‘pchilik quvonchi va foydasi uchun jamoaning ilg‘or tajribalaridan ijodiy foydalanish. Umuman olganda, yuqorida zikr qilingan tarbiyaviy yo‘na- lishlar va metodik ishlaming rang-barang turlari boshlang‘ich sinflarning kuni uzaytirilgan guruhlarida tarbiyaviy ishlarni tashkil qilish, ulami mazmunan to‘g‘ri hal qilishda juda katta ahamiyat kasb etadi. 0 ‘QUVCHI SHAXSINI VA 0 ‘QUVCHILAR JAMOASINI 0 ‘RGANISH Bugungi kunda maktabning vazifasi har tomonlama rivojlan- gan shaxsni tarbiyalashdan iboratdir. Buning uchun o‘quvchilami va o‘quvchilar jamoasini puxta o‘rganish asosan ikki yo‘l bilan amalga oshiriladi. Bir tomondan, umumpsixologik jarayonlar nazarda tutilsa, ikkinchi tomondan, muayyan, aniq o‘quv tarbiya jarayoni zaruriy omildir. Bu sharoitda o‘quvchi shaxsini va o‘quvchilar jamoasini o‘rga- nishda quyidagi talablar qo‘yiladi: 1. Har bir o‘quvchining psixologik rivojlanish jarayonini o‘rganish. 2. Diagnostika hech qanday normaga binoan o'tkazilmaydi. Diagnostika muayyan bir o‘quvchining ilgari aniqlangan xusu- siyatlarini taqqoslaydi. 3. 0 £quvchining psixologik rivojlanishi barcha o‘qigan yillari mobaynidagi faoliyati bilan qiyosiy o‘rganiladi. 4. Diagnostika yaqin orada bo‘ladigan o‘zgarishlami aniqlaydi. 5. 0 ‘qituvchining rivojlanish darajasini aniqlagandan so‘ng, uning mazmuni tekshiriladi. 6. 0 ‘quvchi shaxsini va o‘quvchilar jamoasini o‘rganish mu ayyan pedagogik vazifalarni bajarishga qaratilishi lozim. 7. Pedagogik optimizm — bu o‘quvchi shaxsida hamkorlik va kelajakka ishonch tuyg‘usining tarkib topishiga erishishdir. 8. 0 ‘quvchining shaxsini psixologik o‘rganish umumiy ravish- da olib boriladi, psixologik rivojlanishning barcha tomonlari o‘rganiladi. 9. Eksperimental vazifalar o‘quvchi yoshiga mos bo‘lishi lozim. 91 10. 0 ‘quvchining psixologik rivojlanishini tekshirish, o‘quv- tarbiya jarayonida olib borilishi lozim. Diagnostikaning o‘quv jarayonidagi vazifasi tarbiya, nazorat qilish va kelajakda bajariladigan ishlarni belgilashdan iborat. Diagnostika manbasi: mafkuraviy, ekologik, aqliy, axloqiy, meh nat, estetik va badantarbiyadir. Quyidagi maqsad va talablardan kelib chiqib, biz diagnostika mazmunini aniqlaymiz. Shaxsning rivojlanganlik darajasini aniqlash; aniq bir taassurot natijasida o‘quvchi shaxsida bo‘lgan o‘zgarishlami tahlil qilish; psixologik rivojlanishning imkoniyatlarini topish, izlash. Tarbiyachi o‘quvchilar va kichik jamoa haqidagi ma’lumotlami yig‘ib, ularni tizimlashtiradi. Buning bir necha metodlari bor: Tekshirish metodlarining tabaqalanishi: I. Eksperimental bo‘lmagan metodlar: a) kuzatish; b) anketa tarqatish; d) suhbat; e) o‘quvchilar faoliyatining natijalarini tahlil qilish. 11. Diagnostika metodlari: — baholash tartibi: bir, ikki, uch, to‘rt, besh. — bilim sifatini aniqlaydigan metodlar; — aralash metodlar. III. Tajriba metodlari: a) tabiiy tajriba (psixologik va pedagogik tajriba); b) modellashtirish tajribasi: axloqiy masalalami hal qiluvchi; go‘zallik xususiyatlari, kerakli axborotni eslab qolish; d) laboratoriya tajribasi. IV. Shakllantirish metodlari. To‘plangan ma’lumotdan tarbiyachi reja tuzishda foydalanadi. Buning uchun dastlab reja turlarini belgilaydi, tuzilishini, reja tuzish vositasini aniqlaydi. Bu ishlar o‘quvchilar bilan hamkorlikda o‘tkaziladi. Reja tuzishda quyidagi ma’lumotlar ishlatiladi: 1. Tarbiya vazifalari; 2. Diagnostika natijalari; 3. Dasturlar va metodik hujjatlar. Quyida o‘quvchining tarbiyalanganlik darajasini ko‘rsatadigan taxminiy diagnostik dastur namunasi berilgan. 92 0 ‘q uv ch in in g ta rb iy al an ga n li k d ar aj as in i ko ‘r sa ta d ig an d ia gn os ti k d a st u r 0 -p i i . 1 a cr CO ^ 0 0 Й i2 J2 o3 . * 0 " 2 o3 « а»ъ я* о ■a >» о й § a :§• i g l - l g 1 -2 ■£ .3 S 13 SP l l t i l l s I й Ё ’ ra g g . ’S Ъ 5 - 1 =3 о о a 9 > — » +2 X) to ^ - л .2» *a г 9 И 3 й я х> , 03 о оЗ 43 4н сЗ оЗ ^ *zr> I чЗ 2 g ^ оЗ О ‘ Й ч 43 ■н-S о з й « 2 о4 о Л о Я Ы >, Ы ) *а я оЗ 2 D 03 _ т > 03 ^ со о а< . & Q -Н а> О а< л • й *3 С оз %* 2 тй со У2 Он Я Н 3 J h •= 1 'о 2 гг! О > сЗ цн й ^ _ — ; Л ЙтЗ ^ iS ^ О ^ ГД сг Ё i3 V О й О +-> 4-> ^ ^ оЗ ^ J h ' й >> а> м й Ъ< Ё аз *5 ° с?|? i л oiS’S j I а g 'g'S £ - S £ l ! « Н о о 03 л ■5 2 *3 .д О g й •3 -i-8 3 оз . S .3> й *3 Ё & to я ^ -3 СЛ ^ Cd 2 ^ - S . - too чз оз а д - 0 ^ 0 jo й § 1 g a l 1 i д % 2 "о ■З ев 03 73 1 л СГ1' S N п м j : ч -Н . 03 « d> h cj ^ >. о X) л .^г s l d s-g.1 -a-g-я £ l § : s 2 ^ s O h T h id £ М ё 2 H •’—i со 03 оЗ оЗ О ^ h-> > X> 03 “I J ' g «з 1 5 I ° £ 1 *“H СЯ <+4 J?a £ ^ оз -Й : & « я 0 ; § 3 ы a ё ъ o3 !»■§ CO • t o 03 Й Q S^-e s H >>o ? ro <2 S 6 93 Da vo mi сЗ 'С > *9 43 3 43 *й о й S Ё ьр^ £ о - о ^ 2 -й О Й с Рц 4 3 о * . я с ' с X! Е “ ,- с <я с "о О -1 сЗ та о 43 ' < * 2 < (Dх: ъ " n Й о 'й ъ 43 jO ‘С 'Ui 43 сЗ сг 1е* Ч— 1 43 !>> Ъ хз S сл О 4 3 q il a d о СГ сЗ >> сЗ .^4 Ъ > •а, О оЗ « | 2 сЗ S -X Q , СЙ -Р « СЙ СЙ (U "О JS1 л о 43 ад •С с аз сз тз сЗ .-н* •ti сл сЗ I 5 З я ^ * * Ё _ О с ■g cd .Й Ъ й м х> 43 л о 2 S > о 3 й o' Й £ *§ сз ад 'С 43 3 о ст X . сл д *г1 СГ С сЗ N & о -а ^ 3 о д 3 £ ^ 00 сз 4 3 2 *’“> й S м *■* a - - я ’З 1 ' с ! я - 2 § -Я” 8 Е О л .г сЗ > О Sv E t c Й Й с •’" “ >’^ 3 сЗ Я ^ ’Н о о о > > 4 3 >> •д Л ад > § й . 3 ^ ^ •5 • 5 ^ с 2 3 03 (D О X) сг X) оЗ сЗ 1 3 *-< Л t o •S5 л -й Download 115.68 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|