К. Жанзаков Ўзбекистон республикаси

2.2. Иқтисодиётда инновацион бозорни бошқариш услубияти, инновацион жараённинг гепотизалари
Инновацион иқтисодиётнинг моҳиятини очиб бериш энг аввало инновацион бозорнинг моҳиятидан келиб чиқади. Иқтисо­дий адабиётлардан маълумки, бозор бу – ишлаб чиқариш ва истеъ­мол манфаатларининг мос келтиришнинг ўзига хос воситасидир. Ун­да асосий ўринни харидор (мижоз) эгаллайди) сотувчининг маж­му­рияти – ўз мижозларининг эҳтиёжини қондиришдир. Бозорда қу­­йи­даги шартларга риоя этиш талаб этилади:

1. Эркин рақобат. Бунда бозорнинг барча қатнашчилари ўз мақсадларига эркин ортиқча тазийиқларсиз эришишга ҳаракат қи­ли­­ши билан ифодаланади.

2. Маҳсулотнинг сифати ва истеъмолчилар хавфсизлиги бўйи­ча белгиланган қоидаларга риоя қилиш.
3. Истеъмолчини эркин танлаш имкониятининг мавжудлиги.
Шундай экан, инновацион бозор – инновацион маҳсулотни (янги ғоя, янги технология, янги лойиҳа ва ҳоказолар) олди- сотди қи­ли­на­диган жойни билдиради.
Шунингдек, бундай бозорда инновацион маҳсулот яратувчиси ва харид қилувчилари ўртасида иқтисодий муносабатлар фаол­ла­ша­ди, янги яратилган инновацион маҳсулотнинг мақсадли тарқалиши таъ­минланади.
Инновацион бозорнинг ўзига хос хусусиятлари қуйидагилар ҳи­­соб­­ланади:
1. Инновацион маҳсулотнинг юқори сифат даражасининг кафолатланганлиги, маҳсулотнинг ишончлилиги ва унинг бозо­ри­нинг барқарорлиги.
2. Инновацион маҳсулотнинг бозордаги талаб ва таклиф қону­ни­ятига мос фаолият юритиши. Бунда таклиф ҳажми нархларнинг оши­шида кўпайиши ва аксинча.
3. Инновацион маҳсулотга бўлган талаб мавсумийлик тебра­ниш­ларига боғлиқ эмаслиги.
4. Инновацион маҳсулот ва унинг эҳтиёжнинг қондирилиш даражаси инсондаги интеллектуал онг, билим ва ақлий қобилиятга боғ­­лиқ эканлиги.
Инновацион бозорда инновацион жараёнларнинг моҳиятини қуйи­даги иккита гипотеза бўйича асослаш мумкин:

1. “Технологик туртки” гипотезаси (илм-фандан>бозорга).

   
   

2. “Бозор талаби босими” гипотезаси (бозор талабидан>илм-фанга).

   
   

“Технологик туртки” гипотезаси ўз навбатида илмий ғоялар ривожланиши амалий билимларга боғлиқ бўлмаган ҳолда ривож­лана­ди ва бозор билан илмий-техник прогресс ўртасида боғланиш кучсиз деган тахминларга асосланади. Бу гипотезага асосан инно­вацион жараён чизиқли модель сифатида қабул қилинади, яъни ғоя­нинг товарга айланиш жараёни босқичма-босқич амалга ошади. Бу бос­қич­лар: фундаментал (назарий) ва амалий тадқиқотлар, тажриба конс­трукторлик ишланмалари, маркетинг, ишлаб чиқариш ва со­тиш ҳисобланади.

Бу гипотезага кўра фундаментал (назарий) тадқиқотлар ҳаж­ми­нинг кўпайиши илмий -техник ишланмалар ҳажмини оширади ва бу ўз навбатида уларнинг сони ошиб, инновациялар жараёнининг шакл­­ла­нишига олиб келади. (2.2.1 - расм).