Kafedrasi sayfiyeva zamira hamdulla qizi

10-rasm: Respublikamizda ichki audit xizmatining asosiy vazifalari¹⁷

Yuqorida ta’kidlab o’tilgan vazifalardan yana biri ichki audit jarayonida aniqlangan kamchiliklarni bartarf etish yuzasidan boshqaruv organlariga berilgan tavsiyalarning bajarilishi ustidan nazorat qilishi lozim. Bunday holatda, ishlab chiqilgan tavsiyalar ustidan nazorat qilinmasa, korxona faoliyatini sustlashishi va ishlab chiqarish yoki xizmat ko’rsatish sohasining orqaga ketishiga asos

17. 
    Qo‘ziyev I., Avloqulov A., Sherimbetov I. Ichki audit. O’quv qo’llanma-T.: «Iqtisod-moliya»,
    

2015. – 220 b.

47

bo’livchi oqibatlarga olib kelishi mumkin. Demak, ichki audit tizimi − bu xo’jalik yurituvchi sub’ekt rahbariyati tomonidan moliyaviy-xo’jalik faoliyatini nazorat qilish va samarali yuritish, aktivlar va hisob hujjatlarining saqlanishini ta’minlash, xato va firibgarlik holatlarini oldini olish va aniqlash, buxgalteriya yozuvlarining aniq va to’liqligi va o’z vaqtida ishonchli moliyaviy ma’lumotlarni tayyorlash maqsadida qabul qilingan tashkiliy tadbirlar, usullar va amallar (ichki nazorat vositalari) yig’indisi hisoblanadi. Bunda ichki audit tizimining vazifalarining aniq belgilab olinishi uni o’rganish va baholashda muhim axamiyatga ega.
Auditorlik faoliyati milliy standartlari ichki auditor ishidan foydalanish mumkinligini ko’zda tutmaydi. Bunday imkoniyat 610-son "Ichki audit ishini ko’rib chiqish" Xalqaro audit standartida aks


Ichki audit xizmatining asosiy funktsiyalari

Har

yili kuzatuvchi

kengashi

Buxgalteriya

hisobini yuritishda va

tomonidan

tasdiqlanadigan

moliyaviy hisobotni tuzishda tarkibiy

rejaga

muvofiq

tegishli

bo’linmalariga uslubiy yordam berish,

tekshirishlar o’tkazish yo’li bilan

ularga moliya, soliq, bank qonunlari

ichki

auditni amalga

oshirish

va boshqa qonun hujjatlari masalalari

(har chorakda va hisobot yili

bo’yicha maslahatlar berish

yakunlari bo’yicha)

Texnik topshiriqlarni ishlab

Tuziladigan xo’jalik

Auditorlik tekshirishlarini

chiqishda,

tashqi

shartnomalarining

o’tkazish uchun tashqi

auditorlik tashkilotlarining

qonun hujjatlariga

auditorlik tashkilotini

takliflarini baholashda

muvofiqligi yuzasidan

tanlashda tavsiyalarni

kuzatuvchi kengashiga

ekspertiza o’tkazish

tayyorlashda kuzatuvchi

ko’maklashish

kengashiga ko’maklashish

11-rasm: Respublikamizda ichki audit xizmatining asosiy funktsiyalari¹⁸

ettirilgan. Shuningdek ichki audit xizmatinin o’ziga xos funktsiyalari ham mavjud. Ushbu funktsiyalarni qo’yidagi 11-rasmda keltirib o’tamiz.

18. 
    Qo‘ziyev I., Avloqulov A., Sherimbetov I. Ichki audit. O’quv qo’llanma-T.: «Iqtisod-moliya»,
    

2015. – 220 b.

48

Umuman rahbar xo’jalik yurituvchi sub’ektida samarali ichki audit tizimini tashkil qilish, mazkur korxonada nazorat muhitini yaratish va barcha tegishli shaxslarni xo’jalik yurituvchi sub’ekt oldida turgan mavjud risklar to’g’risida xabardor qilishga mas’ul hisoblanadi.

Ichki audit tizimini tashkil qilish va yuritish xo’jalik yurituvchi sub’ekt rahbari tomonidan amalga oshirilish hamda qonunchilik yoki ta’sis hujjatlariga muvofiq ichki nazoratni yoki uning funktsiyasining bir qismini amalga oshiradigan ichki audit bo’limi yoki boshqa xizmat tashkil qilinishi mumkin.

2008 yil fevral oyining boshiga kelib, O’zbekiston Respublikasi Moliya Vazirligi ma’lumotlariga qaraganda, amal qilish muddati o’tmagan malaka sertifikatiga ega auditorlar soni 1340 kishini tashkil qildi. Ulardan taxminan 1000 tasi auditorlik faoliyatini yuritish uchun litsenziya olgan yoki yaqin orada uni olishni kutayotgan auditorlik tashkilotlari shtatida hisobda turadi, qolganlari xo’jalik sub’ektlarida, asosan, bosh buxgalter yoki moliyaviy direktor lavozimlarida ishlamoqda.

O’zbekiston Respublikasi Davlat mulki qo’mitasi ma’lumotlariga muvofiq, 2006 yil 1 oktyabr holatiga ko’ra 1 mlrd. so’mdan ortiq aktivlarga ega xo’jalik sube’ktlari Respublikamizda 900 tani tashkil etadi. Ularda IAXni tashkil qilish uchun 2000 ta sertifikatlangan auditor talab qilingan. O’tgan davr mobaynida bunday korxonalar soni oshdi, malakali auditorlar soni esa ko’paymadi. Ayni paytda ichki auditorlarning etishmasligi ancha dolzarb muammo hisoblanadi.

Demak, shuni aytish mumkinki xo’jalik yurituvchi sube’ktlarda qoniqarli darajada ichki audit xizmatini tashkil qilish talablari Vazirlar Mahkamasining 2006 yil 16 noyabrdagi 215-son qaroriga muvofiq ravishda quyidagicha bo’lishi lozim:

1. 
   Ichki audit xizmati auditorning malaka sertifikatiga ega bo’lishi lozim;
   

2. 
   O’zbekiston Respublikasi oliy ta’lim muassasalarida, yoxud O’zbekiston
   

Respublikasi qonun hujjatlariga muvofiq, O’zbekiston Respublikasidagi ta’limga tengligi e’tirof etilgan xorijiy davlat muassasasida olingan oliy ma’lumotga, oxirgi

49

o’n yilning kamida ikki yilida buxgalteriya hisobi, audit, moliya yoki soliq nazorati sohasida amaliy ish stajiga (shu jumladan, o’rindoshlik bo’yicha) ega bo’lish;

3. 
   Ichki audit xizmati xodimlari soni ichki audit maqsadlariga samarali erishish va uning vazifalarini hal etish uchun etarli bo’lishi kerak;
   

3. 
   Xo’jalik yurituvchi sube’ktlarning aktivlarining balans qiymatiga qarab ichki audit xizmati shtatida quyidagilar bo’lishi kerak: