Kaliy xromat tuzini olinishi va xossalari

I.ASOSIY QISM

I.1Xrom, xromat haqida umumiy tushuncha

Xrom (yun. chroma — rang, boʻyoq, birikmalari yorqin rangli boʻlgani uchun, lot. Chromium), Cr — Mendeleyev davriy sistemasining VI guruhiga mansub kimyoviy element. Tartib rakami 24, atomning massasi 51,996. Xrom (kimyoviy element)ning 4 ta barqaror izotopi mavjud: ⁵⁰Cr (4,31%), ⁵²Cr (83,76%), ⁵³Cr (9,55%) va ⁵⁴Cr (2,38%). Xrom (kimyoviy element)ning sunʼiy radioaktiv izotoplaridan eng muhimi ⁵¹Cr (T1/2=27,8 kun).
Xrom (kimyoviy element)ni dastlab fransuz kimyogari Xrom (kimyoviy element)Voklen 1797-yil tabiiy qoʻrgʻoshin (II)xromat — krokoit (PbCrO₄) minerali tarkibidan topgan. Sof xrom (kimyoviy element)ni Bunzen xrom (I)xlorid eritmasini elektrolizlab olgan.
Xrom (kimyoviy element) Yer poʻstining massa jihatidan 0,035% ini tashkil qiladi. Asosiy minerallari: xromit FeCr₂O₄, krokoit PbCrO₄, uvarovit CaCr₂(SiO₄)₃. Bulardan xromit (xromli temirtosh) katta amaliy ahamiyatga ega. Xrom (kimyoviy element) oq kulrang, qiyin eriydigan yaltiroq qattiq metall. Suyuqlanish temperaturasi 1890°C, qaynash temperaturasi 2680°C, zichligi 7,2 g/sm³. Havoda Xrom (kimyoviy element)ning sirti oksid parda bilan qoplanadi, bu parda Xrom (kimyoviy element)ni keyingi oksidlanishdan saqlaydi. Xrom (kimyoviy element)ga uglerod qoʻshilsa, uning qattiqligi yanada ortadi. Xrom (kimyoviy element) quyi temperaturalarda nihoyatda inert modda, lekin qizdirilganida kislorod, azot, uglerod, oltingugurt va galogenlar bilan reaksiyaga kirishadi. Masalan, xrom (III)oksid Cr₂O₃ xrom (III)xlorid CrCl₃, xrom (III)sulfid CrS₃, xrom (III)nitrid CrN₃ hosil qiladi. Xrom (III)sulfid faqat quruq muhitdagina barqaror, suv taʼsirida gidrolizga uchraydi, natijada xrom (III)gidroksid va vodorod sulfid hosil boʻladi. Xrom (kimyoviy element)ning galogenidlari ichida Xrom (kimyoviy element) xloridlari muhim ahamiyatga ega. Xrom (kimyoviy element) (II)xlorid CrCl₂ — rangsiz gigroskopik kristall modda. Suyuqlanish temperaturasi 824°C, zichligi 2,88 g/sm3. Xromometriyada ishlatiladi. Xrom (kimyoviy element) (III)xlorid CrCl₃ — binafsha tusli kristall modda. Suyuqlanish temperaturasi 1152°C, zichligi 3,03 g/sm³. Xrom (kimyoviy element) (IV)xlorid CrCl₄ — qizdirilganda CrCl₃ hosil boʻladi. Xrom (kimyoviy element) olishda ishlatiladi. Xrom (kimyoviy element) nitrat kislota va zar suvida faqat qizdirilganida ozgina eriydi. Xrom (kimyoviy element) oʻz birikmalarida 2, 3, 4, 6 valentli. 2 valentli Xrom (kimyoviy element) birikmalari beqaror, 3 valentliginiki barqaror moddalardir.
Sanoatda xrom (III)oksid kaliy bixromatni koks yoki oltingugurt bilan qaytarib olinadi. Xrom (III)oksid Xrom (kimyoviy element) olishda, moyli va akvarel boʻyoqlar tayyorlashda ishlatiladi. III valentli Xrom (kimyoviy element)ning koʻpchilik tuzlari suvda yaxshi eriydi, lekin gidrolizga uchraydi. Xrom (III)sulfat kaliy (natriy, rubidiy, seziy) sulfat taʼsirida kristallanib, qoʻshaloq tuz — Xrom (kimyoviy element)li achchiqtosh hosil qiladi.
Xrom (VI)oksid, CrO₃ — xromat angidrid suv bilan 2 xil kislota: H₂CrO₄ (xromat kislota), H₂Cr₂O₇ (bixromat kislota), ishqorlar bilan xromatlar hosil qiladi. Xrom (VI) oksid nihoyatda kuchli oksidlovchi. Xrom (kimyoviy element)ning CrO₃ tarkibli peroksidi va H₂CrO₆ tarkibli peroksokislotasi mavjud.
Xrom (kimyoviy element) poʻlat va temirdan yasalgan buyumlarning sirtini korroziyadan saqlash maqsadida xromlashda, ularga bezak berishda, qattiq va puxta, shuningdek, zanglamas sifatli poʻlatlar tayyorlashda keng qoʻllanadi. Xrom (kimyoviy element) olovbardosh, kislotalar taʼsiriga chidamli. Xrom (kimyoviy element) birikmalari zaharli, ular boʻyoq sifatida, fotografiyada, pirotexnikada, kun sanoatida va boshqa sohalarda ishlatiladi.