Karyer elementlari va asosiy kontexnik tushunchalar. Karyerning bosh parametrlari. Darsning maqsadi

Himoyalovchi maydonchalar v
p 
bort turg‘unligini oshirish va shamol 
ta’sirida pog‘onalarning yemirilishi natijasida о‘pirilib tushadigan tog‘ jinslari 
bо‘laklarini ushlab qolish uchun xizmat qiladi. Bu maydonchalar kengligi 3-5 mni 
tashkil etadi. 
Odatda karyer shakli (planda) ovalsimon bо‘ladi. Karyer uzunligi 0,5 km 
dan 5 km gacha bо‘ladi, ba’zan esa undan ham yuqori, kengligi esa 2-4 km ni 
tashkil etadi. Hozirgi vaqtda karyerlarning chuqurligi bir necha о‘nlab metrdan 
300-450 m gacha yetadi. Loyihalarda va istiqbolli karyerlarda texnik-iqtisodiy 
hisoblarda karyerlarning oxirgi chuqurligi 500-900 m gacha yetadi. 
Karyerda bо‘sh tog‘ jinslari va foydali qazilmaning umumiy hajmi (kon 
massasi hajmi) uning о‘lchamlariga bog‘liq va bir necha о‘n ming dan yuz million 
metrkubgacha yetadi. Yotiq qatlamlarni qazib olishda, foydali qazilmani qazib 
olgandan sо‘ng karyerda hosil bо‘lgan maydon qazib olingan maydon deyiladi. 
Agar texnik jihatdan mumkin bо‘lsa, bu maydonga qoplovchi jinslarni joylashtirish 
yoki foydali qazilma va qoplovchi jinslarni tashish uchun qо‘llaniladigan transport 
kommunikatsiyalarini joylashtirish uchun foydalanish mumkin. 
Ochiq kon ishlari yer yuzasini va yer maydonidan foydalanishni buzilishi 
bilan bog‘liq. Shuning uchun ochiq kon ishlarini atrof muxitga ta’sirini yо‘qotish 
yoki kamaytirish maqsadida, qazib olish jarayonida va kondan foydalangandan 
sо‘ng ag‘darmalarni, qazib olingan maydonni va boshka yer yuzasidagi buzilgan 
uchastkalarni, rekultivatsiya kilish ishlari amalga oshiriladi. 
Ochiq kon ishlari natijasida qazib olingan va keraksiz bо‘lgan tog‘ jinslari va 
nokonditsion foydali qazilma boyliklari tо‘planadigan joyga ag‘darma deb 
aytiladi. Agar, ag‘darma oldin qazib о‘tilgan karyer maydonida joylashgan bо‘lsa 
ichki ag‘darma, karyer chegarasidan tashqariga joylashgan bо‘lsa tashqi