Kasbiy ta ‟ lim metodologiyasi

§ 4.5. O„rta maxsus, kasb-hunar ta‟limida ta‟lim sifati monitoringini 
tashkillashtirish 
 
O„zbekistonda kasb-hunarga tayyorlash jarayonida ijtimoiy faol, ma‟naviy 
jihatdan boy ijodiy shaxsni shakllantirish uchun barcha sharoitlar yaratilyapti. 

---

125 
Zero, kadrlar tayyorlash Milliy dasturida ham shaxsning ustivorligi e‟tirof etilgan. 
Shaxs – kadrlar tayyorlash Milliy modelining asosiy komponenti, ta‟limning 
ob‟ekti va sub‟ekti, ta‟lim xizmatlarining istemolchisi va ishlab chiqaruvchisi. 
O„zbekiston Respublikasining ta‟lim siyosatida ma‟lum darajasi «mutaxassis» 
tushunchasiga yaqinlashtirilgan ishchini Yangi «generatsiya» ni shakllantirishning 
mustahkam asoslari qo„yildi. Bu bilan o„rta maxsus, kasb-hunar ma‟lumotiga ega, 
ijtimoiy jarayonlara faol ta‟sir ko„rsatishga qodir, mamlakat va oila taqdiri uchun
mas‟uliyatni his qiluvchi yuqori malakali mutahasislarni davlat miqyosida qayta 
tayyorlash dasturlashtirilmoqda. 
Ta‟lim sifati haqidagi masala har doim dolzarb bo„lgan va bu tushuncha 
uzoq o„tmishdan beri amaliy hamda ilmiy bilimlarda mavjuddir. An‟anaviy kasbiy 
ta‟lim pedagogikasida ta‟lim sifatiga qo„yilgan talablar, mutahasisning kasbiy 
qiyofasi, bilimi, mahorat darajasi va uning muayyan aniq sohadagi mehnat 
faoliyati sifatida umumiy mulohazalar ko„rinishida e‟tirof etilgan. Kasbiy – malaka 
nuqtai nazaridan u mutahasislar tayyorlashnatijasi Bilan tenglashtirilgan, ya‟ni 
attestatsiyalash mezoni sifatida razryad, toifa, klass kabilar Bilan belgilangan 
(masalan, 3-razryadli ishchi, 1-toifali mutahassis va shu kabilar). 
Ko„pchilik ilmiy-uslubiy izlanishlar shuni ko„rsatdiki, ta‟lims sifatini 
ta‟minlash muammosi bevosita uning monitoringini ishlab chiqish va amalga 
oshirish bilan bog„liq. Ko„p sonli ilmiy manbalarning tahlili asosida shu narsa 
aniqlandiki, ilmiy-pedagogik adabiyotlarda shu paytgacha «monitoring» 
tushunchasini aniqlash va ta‟lim sohasida uni qo„llash chegarasi bo„yicha umumiy 
to„xtamga kelinmagan. 
«Monitoring» tushunchasi lotincha «monitor»dan kelib chiqqan bo„lib, eslab 
turuvchi, kuzatilib boriluvchi, xatolarni oldini oluvchi ma‟nosini anglatadi. 
«Monitoring» tushunchasi pedagogikada XVII asr XIX asrning boshlaridan 
boshlab Buyuk Britaniya, AQSh, Fransiya, Belgiya va Rossiyada ko„llanila 
boshlangan. Texnikaning rivojlanishi bilan ma‟lum ko„rsatgichlarni nazorat 
qilishga mo„ljallangan priborlar «monitor» deb atala boshlandi, ularda berilgan 
doiradagi ma‟lumotlar, teletasvirlar ko„rinishida saqlanish imkoniyatiga ega 
bo„ladi. 
Monitoring ko„p o„lchamli integral va tizimli tushuncha bo„lib, ta‟lim 
sohasidagi monitoringning mohiyati o„ziga xos xususiyati va vazifasini yorituvchi 
quyidagi tushunchalar mavdud. 
 «Monitoring – bu ob‟ektlar, hodisalar, jarayonlar holatini baholash, nazorat 
qilish, oldindan bashorat qilish maqsadida maxsus tashkil etiluvchi muntazam 
kuzatish». 
 «Monitoring - bu pedagogik tizim faoliyatidan olingan daliliy natijalarni uning 
maqsadiga nechog„lik mosligini ko„rsatuvchi, teskari aloqani ta‟minlovchi 
mustaqil boshqaruvli vazifadir». 
 «Ta‟lim monitoringi – pedagogik tizim faoliyati haqida axborot yig„ishni 
tashkil etish, saqlash, qayta ishlash va taqsimlash tizimi, u kuzatilayotgan 
ob‟ekt holatini va kelgusida uning rivojlanishini oldindan bashorat qilishga 
imkon beradi». 

---

126 
 «Professiografik monitoring – mutaxasis tayyorlash pedagogik jarayonining 
holati va rivojlanishi uchun maqbulroq ta‟limiy vazifalar, shuningdek, metod va 
vositalarni tanlash maqsadida uzluksiz, ilmiy asoslangan, rejali-faoliyatli 
kuzatib borish jarayoni». 
 Pedagogik monitoring – boshqaruvning mustaqil vazifasi, teskari aloqani 
ta‟minlovchi va berilgan ko„rsatgichlarga ko„ra olingan natijalarning 
mushtarakligi haqida ta‟lim muassasalari rahbarlari hamda o„quvchilarga 
muntazam axborot beruvchi tizimdir. 
 Ta‟lim sifatining monitoringi – bu ta‟lim jarayoni va uning rivojlanish 
yo„nalishlarini uzluksiz ravishda nazorat qilib baholash va diagnostik-
prognostik kuzatib borishga imkon beruvchi ilmiy asoslangan metoddir.
Ta‟lim sifati monitoringining maqsadi  - ma‟lum belgilangan vaqt bo„yicha 
ta‟lim oluvchi sifatini qat‟iy belgilash va qayd etib borish, amalga oshirilayotgan 
Davlat ta‟lim standartlarining me‟yoriy ko„rsatgichlari bilan taqqoslash 
hisoblanadi. 
Ta‟lim sifati monitoringi quyidagi vazifalar bilan xarakterlanadi: 
- axborot almashish – dastur va grafikka binoan ta‟lim jarayoni natijalarini 
muntazam kuzatib borish. Ular asosida doimiy qayd etish, baholash va berilgan 
mezonlarga ko„ra jadvallar tuzish; 
- tashkiliy - ta‟limnign maqbul maqsadlari va vositalarini tanlash haqida 
qaror qabul qilish uchun maqsadga muvofiq holda axborotlar yig„ish, ularni 
umumlashtirish, tizimlashtirish yoki pedagogik tizim rivojlanishini bashorat qilish; 
- nazorat qilib baholash - o„tkazilgan pedagogik xatti-harakatlari 
samaradorligini tez nazorat qili shva baholash hamda O„MKHT tuzilmasida 
pedagogik tizimning yakuniy maqsadlarini amalga oshirish; 
- o„zgartirishlar kiritish – yuzaga kelgan holatning sabablarini tez izlab 
topish va aniqlashtirish, zarur paytlarda bajarilayotgan vazifaga o„zgartirishlar 
kiritish; 
- tashxisiy – oldindan bashorat qilish (diagnostik) kasb-hunar kollejlarida 
yoki akademik litseylarda kadrlar tayyorlash jarayonlari va pedagogik tizimlarda 
kechayotgan o„zgarishlarni o„z vaqtida aniqlash, pedagogik tashxis qo„yish, sabab-
oqibatli munosabatlarni o„rnatish va o„larni kelgusida rivojlantirishni tez bashorat 
etish. 
Monitoringni muhim komponentlaridan biri ta‟lim sifatini qayd etish 
hisoblanadi. Uni quyidagicha tasavvur etish mumkin: - qo„yilgan maqsad bilan 
olingan natijalarning munosabati (ta‟lim, tarbiya); ko„zlangan maqsadga 
erishganlik darajasi. 
Ta‟lim sifati ta‟lim jarayonining turli bosqichlarida qayd etilib borilishi 
zarur, ya‟ni vaqt jihatdan baholanishi kerak: o„quv mavzusini o„rganish 
jarayonining boshida va oxirida; - o„quv ko„rsatgichini o„rganishdan oldin, oxirida 
va bevosita o„rganish jarayonida; ta‟limning har bir bosqichida, o„quv yilida, yarim 
yillikda (semestrlarda), o„quv choragi davrining oxirida yoki boshida o„quv 
jarayonida va hokazo. 

---

127 
O„MKHT tizimida ta‟lim sifati monitoringini kelgusida ishlab chiqarish va 
amalga joriy etish uchun quyidagi masalalarni majmuaviy echimini topish talab 
etiladi: 
1. Mavjud muammolar va erishilgan yutuqlar tahlili asosida: 
Buyurtmachilar (davlat, jamiyat, ish beruvchilar)ning ta‟lim sifati va 
bitiruvchilar tayyorgarligiga qo„yilgantalablarni bashorat qilish; kelajakdagi ta‟lim 
sifatiga bo„lgan talablarni loyihalashtirish va modellashtirish. 
2. Ta‟lim sifatlarining hayotiy ekanligini davlat ta‟lim standartlariga 
mosligini aniqlash maqsadida tez rejali tashxislash. 
3. Ta‟lim natijalarining maqbulligiga erishishni ta‟minlash. 
4. Ta‟lim sifati monitoringini kuzatish asosida buyurtmachilar talabiga 
mosligini aniqlash. Bu o„z navbatida davlat ta‟lim standartlari va ta‟lim 
texnolgiyasiga o„zgartirishlar kiritish haqida qarorlar qabul qilishni 
ko„zda tutadi.