Katta geologik aylanish va kichik biologik doira boylab aylanayotgan moddalarning tuproq hosil bo

Ushbu o‘zgarishlar 2 xil bo‘ladi: 
1. Tsiklik o‗zgarishlar; 
2. Tasodifiy o‗zgarishlar. 
Bunday o‗zgarishlar sutka va mavsum davomida hamda tashqi 
muhit bilan bo‗lib turadigan davriylikka ega o‘zgarishlar bo‗lib, ular 
organizmlarning ichki ritmi o‗zgarishlarida o‗z aksini topadi. 
Biotsenozda sutka davomida sodir bo‗lib turadigan o‗zgarishlar kun va 
tun davomidagi havo xarorati, namlik va boshqa omillarning 
o‗zgarishiga kuchli bog‗liqdir. O‗rta Osiyoning cho‗l hududlarida, tush 
paytlarida go‗yoki, hayot to‗xtaganga o‗xshab tuyuladi. Hayvonlar 

---

13 
quyoshdan inlarida yashirinib, kechasi faollashadi. Tunda qo‗ng‗iz, 
sichqon, chayon, ilon, o‗rgimchak, tulkilar tez harakat qiladi. Yilning
ma‘lum vaqtida (masalan, qishda) ko‗p turlar chuqur tinimga ketadi. 
Davriy o‗zgarish o‗simliklarning yaruslar bo‗ylab tarqalishida 
yaqqol ko‗rinadi. Masalan, bir yillik o‗simliklar erta bahoridagi yarusda 
o‗sib, yoz kelganda butunlay qurib qoladi. 
Biotsenozdagi ko‗p yillik o‗zgarishlar yillar davomida meteorologik 
sharoitning o‗zgarishiga bog‗liq. Bundan tashqari, u yana edifikator 
o‗simliklar hayotidagi o‗zgarishlar, hayvonlar hamda patogen 
mikroorganizmlarning ko‗payishiga bog‗liq. 
XX-asr o‗rtalarida chigirtkalarning ko‗payib ketishi natijasida 
o‗simliklar jamoasiga kuchli zarar yetganligi ko‗pchilikka ma‘lum. Ular 
o‗shanda yumshoq g‗allasimon o‗simliklarni: pirey, koster, tipchakning 
80 — 90% ni yeb bitirdi. Tabiiyki, aynan shu davrda chigirtka 
yemaydigan o‗tlar ko‗payib ketdi. 
Fitotsenoz yoki o‗simliklar jamoasidagi o‗zgarishlar edifikator 
o‗simliklar hayotiga bog‗liq. 
Jamoalarda qonuniy ravishda bir yo‗nalishda jonli organizmlar 
o‗rtasidagi o‗zaro munosabatlar va ularni o‗rab olgan muhit bilan 
bo‗ladigan munosabatlar tufayli sodir bo‗ladigan o‗zgarishlarni