Katta tip. Mesozoalar. Mollyuskalar tipi. Xalqali chuvalchanglar (Annelida) tipi. Reja

Hazm qilish sistemasi og’izdan boshlanadi. Og’iz peristomiumning qorin tomanida joylashgan. İchagi 
ektodermal oldingi, endodermal o’rta va ektodermal orqa ichakdan iborat. Oldingi ichak kopincha og’iz 
bo’shlig’i va muskulli h’alqumga bulinadi. kopchilik yirtqich va koptuklilar h’alqumi devori kutikulasi 
qalinlashib, o’tkir xitin tishlar, yani jag’ plastinkalarini h’osil qiladi. Halqum ag’darilib tashqariga chiqariladiva 
uljani tutish vazifasini bajaradi. Yirtqichlik qilmaydigan turlarda h’alqum kuchsiz rivojlangan. O’rta ichak 
to’g’ri naydan iborat, orqa ichak kalta buladi. Kezib yuruvchi koptuklilar asosan yirtqich bulib, mayda 
umurtqasizlar bilan oziqlanadi. O’troq yashovchilvr suvda muallaq turadigan organik moddalar va mayda 
organizmlar bilan oziqlanadi. Ularda oziqni yig’ish va uni og’iz tomanga h’aydash vazifasini boshidagi uzun 
patsimon o’simtalari (palpalar) bajaradi. Bu o’simtalar nafas olish organi - jabralar h’am h’isoblanadi. Nafas 
olish organlari h’ar xil tuzilgan. Sodda tuzilgan vakillari teri yuzasi orqali nafas oladi. kopchilik koptuklilar 
parapodiylarning bir qismi, masalan, orqa mo’ylovi jabraga aylanadi. Jabraga qon tomirlari kiradi, uning devori 
orqali suvda erigan kislorod qonga o’tadi. Jabralar patsimon, bargsimon eki shoxlangan shaklda bulib, tananing 
muayyan bir qismida, masalan, boshida eki parapodiylarda h’osil buladi.
Qon aylanish sistemasi tananing orqa va qorin tomani buylab joylashgan qon tomirlaridan iborat. Orqa 
qon tomirlari ichak ustidan, qorin tomirlari esa ichak ostidan o’tadi. Qon tomirlari bo’shlig’i birlamchi tana 
bushlig’i qoldig’i h’isoblanadi. İkkala qon tomirlari h’am peritoneal epiteliy ostidan o’tidigan mayda tomirlar 
va lakunalar h’amda tselom devorini aylanib o’tadigan qalqa tomirlar bilan bog’langan. Halqa tomirlar h’ar bir 
segmentda bittadan bazan bir nechtadan bolib joylashadi. Halqa tomirlar orqali qon jabralarga boradi; 
jabralardan va moddalar almashinuvi mah’sulotlaridan qonni tazolovchi nefridiylardan qaytadi. Qon tomirlari 
organlarda juda mayda ingichka kapillyarlarni h’osil qiladi. Kapillyarlar tana organlarini qalin o’rab oladi. Qon 

---

aylanish sistemasi epiq, chunki yirik qon tomirlaridan toqimalarga qon olib boruvchi kapillyarlar tug’ridan-
tug’ri qon olib keluvchi tomirlarga ulanib ketadi, qon tomirlari ichida oqadi.