Kechirganlari

21 
Xalq orasida odat bolib qolgan, ya’ni gunohkomi sudsiz 
jazolash yoli. «Linch qonuni» Amerikada asosan oqlarga nisbatan 
yomonlik qilgan negrlarga qollanilib kelgan.
185

---

ga temir panjaraning orasidan biroz tamaki bilan 
gugurt uzatdilar. U qamoqxona binosining pastki 
qavatida qamalgan bolib, yaqin oVtada soqchilar 
ham ko'rinmas edi.
Bolalaming bu qilgan ishlari uchun uning bildir- 
gan minnatdorchiliklari ulami vijdonan qiynar edi. 
Bu gal esa lining minnatdorchiligi bolalaming yurak- 
lariga ignadek qadaldi. Potter ularga murojaat qilib, 
tubandagi so'zlami aytganida, ular o‘zlarini qoVqoq 
va eng yomon xoin deb hisobladilar:
-
Mehribon bolalarim! Bu yerda men uchun 
hammadan koVa sizlar achinasizlar. Men ham buni 
unutmayman. Men aksari o‘z-o‘zimga: men-ku har 
doim hamma bolalaming varraklarini yasab, ularga 
har xil narsalar qilib berar, baliq tutadigan yerlami 
ko‘rsatib qoyar edim, umuman ular bilan do'stlik- 
da yashar edim. Hozir bolsa qarib qolgan Meffning 
boshiga kulfat tushgan paytlarda, ular hammalari 
meni unutib yubordilar. Faqat Tom bilan Gek ikkovi 
meni unutmaydilar... Men ham ulami unutmay­
man... Shunday bolalarim, men juda yomon ish 
qilib qo'ydim; aftidan, ichkilik meni juda jinni qilib 
qolgan ekan, men buning sababini faqat shundan 
ko‘raman... Endi mening jazomni beradilar. Asli 
shunday bolishi ham o‘rinsiz emas... Harholda men 
uchun yaxshi ish. Endi buni so‘zlamay qoyaqolaylik. 
Men sizlami xafa qilishni istamayman, sizlar menga 
har doim do‘stlik qilib keldingiz. Men sizlarga faqat 
shuni aytmoqchiman. Agar sizlar ham shu temir 
panjara ichiga tushib qolishni istamasangiz, ichkilik 
ichmanglar bolalar, mastlik holda kishi o‘zini-o‘zi 
tutolmaydi... ixtiyorsiz boladi. Undan bir chekka- 
roqda turinglar. Ha, ana shunday. Kishi shunday 
kulfatga uchrab qolgan vaqtda do‘stlaming yuzini 
koVsa, juda shodlanar ekan. Bu yerda bolsa, mening 
oldimga sizlardan boshqa hech kim kelmaydi. Juda
186

---

yaxshisizlar bolalarim, bir-biringizning yelkalaringga 
chiqinglar, qolim sizlarga teksin. Ha, ana shunday. 
Qani endi qollaringizni beiinglar, sizlaming qolla- 
ringiz temir panjara orasidan sig'ar, mening qolim 
yo‘g‘on, sig'maydi. Bu qollar kichkina vazaifbolsalar 
ham Meff Potterga ancha yordami tegdi. Agar qodir 
bolsa yana bundan ham ko'proq yordami tegar edi.
Tom juda ham ko'ngli buzulib, o‘zini baxtsiz his 
qilgani’holda uyiga ketdi va butun kechasi bilan 
qo‘rqinchli tushlar ko‘rib chiqdi. Ertasi va indiniga 
ertalabdan boshlab sud binosining atrofida aylanib 
yurdi U yerga kirmoqchi bolar, lekin o'zini zoVg‘a 
bosib olar edi. Gek ham xuddi shunday boldi. Ular 
shu kunlarda bir-birlaridan uzoqroq yuradigan 
boldilar Ular astoydil bir'birlaridan qochar, dam- 
badam ajralishib, bir-birlaridan uzoqlashib ketar, 
lekin qandaydir nomalurn bir kuch hamma vaqt 
ulami bir-birlariga yaqinlashtirib turar edi. Sud za- 
lidan biror kishi chiqib, unda bolayotgan gaplardan 
so'zlab qolsa, Tom butun diqqatini shunga berib, lin­
ing har bir so‘zini ilib olar, biroq ichkaridan chiquv- 
chilaming og'zidan birorta bolsin yupanturuvchi 
xabar eshitolmas edi: bechora Potter so'zidan tobora 
yanglishib borardi. Ertasi kechga tomon shaharcha- 
dagi kishilaming hammasi: «Hindi Joning koVsatib 
berganlari tasdiqlandi va sudning bechora Potter 
ustidan chiqaradigan hukmida ham hech qanday 
shubha yo‘q» degan fikrga kelganlar.
Tom shu kecha uyiga juda kech qaytib keldi-da, 
odatdagiday derazadan yotoglga oshib tushdi. U ortiq 
darajada tashvishlanib, behuzur bolib qolganidan, 
ancha vaqtgacha uyqusi kelmadi. Ertasi sahardan 
boshlab butun shahar xalqi sud zalining oldida uy- 
malashib yotar, chunki bu kun buyuk va hal etuvchi 
kun edi. Sud zali kishilar bilan Uq tolgan. Uzoq vaqt 
kutib turilgandan keyin, oqlovchi-qoralovchilar kirib
187

---

o‘z o'rinlariga o‘tirdilar, shundan sal keyin oyoqlari 
kishanli, ozib qolgan, o‘zini yo‘qotib esankiragan 
Potterni olib kirib aybdorlar kursisiga otqizdilar. 
Yaqqol ko‘rinarlik bir yerda hindi Jo har qachon- 
giday tinch o'tirar edi. Yana qaytadan jimjitlik 
hukm surib, sud a’zolari kirib keldilar-da, keyin 
sudya majlisni ochiq deb elon qildi. Advokatlar 
o'zaro shivirlab, mirzalar qog‘ozlarini shaldiratib 
qoldilar. Bular hammasi zalda tashvishli, diqqatli 
bir intizorlik tug‘dirdi.
Dafatan chaqirilgan kishi o'sha odam oldirilgan 
kuni ertalab Meff Potterning suv bo*yida yuvinib 
o'tirganini ko'rgan guvoh bo‘ldi. U Meff Potter 
o‘sha kuni meni ko‘rishi bilan qochib ketdi, - dedi. 
Prokuror unga bir necha savol bergandan keyin 
himoyachiga qarab:
- Endi navbat sizniki, guvohdan so‘roq qiling 
dedi.
Javobgar unga bir kotarilib qarab qo'ydi-da, o‘z 
himoyachisi:
- Mening hech qanday savolim yo‘q, deganidan 
kejan shu zamon ko'zlarini yerga qaratdi.
Guvohlardan ikkinchisi olikning oldidan pichoq 
topib olganini aytdi.
Prokuror yana himoyachiga qarab:
- Guvohdan so'roq qilishingiz mumkin, - dedi.
Himoyachi yana:
- Mening hech qanday savolim yo‘q, - deb javob 
berdi.
Uchinchi guvoh qasam ichib turib, shu pichoqni 
Potterning qolida ko‘p ko‘rganligini a^di. Prokuror 
yana himoyachiga murojaat qilib:
- Guvohdan so‘roq qilishingiz mumkin, - dedi.
Himoyachi yana:
- Mening hech qanday savolim yo‘q, - deb javob 
berdi.
188

---

Otirgan kishilarning yuzlarida norozilik alomatlari 
sezilib turar edi. Bu qanday himoyachi? Nahotki u 
o‘z himoyasiga olgan kishisini qutqazib olish yolida 
urinmasa?
Guvohlardan bir necha kishi Pottemi kishi oldiril- 
gan yerga olib borilganda, uning qiliq va harakatlari- 
dan aybli ekani sezilib turganini so'zladilar. Advokat 
bolsa bulardan ham aqalli bir oglz so‘z soVamadi.
Hech esdan chiqmaydigan o‘sha kunlarda, sahar 
choglda qabristonda yuz bergan qayg\ili voqealar- 
ning har bir mayda-chuyda tafsilotini ham guvohlar 
oqizmay-tomizmay so'zlab berdilar, lekin MefF Pot- 
teming himoyachisi loaqal ulardan birontasini ham 
so‘roq qilmadi. Xalq juda ajablandi va sud raisining 
unga ta’sir ko'rsatishini qat’iy talab qildi.
Shunda prokuror o'midan turib:
- Eng ishonchli guvohlaming qasamyod qilib ber­
gan guvohliklari bu dahshatli jinoyatni qilgan kishi 
mana shu aybdorlar kursisida otirgan bechoradan 
boshqa kishi emasligini ochiq bildiradi. Endi mening 
bunga ilova qiladigan boshqa gapim yo£
q, - dedi.
Bechora Potter ingrab, yuzini ikki qoli bilan ber- 
kitgani holda gandiraklab turar edi. Sud zalini oglr 
jimlik bosdi. Erkaklardan ко‘plan qattiq ta’sirlangan, 
xotinlar esa unga achinib yiglar edilar.
Shunda himoyachi o'midan turdi-da, sudyaga 
murojaat qilib:
- Hurmatli ser! Sudning dastlabki muzokaralarida 
o‘z himoyam ostida bolgan kishining bu dahshat­
li jinoyatni mastlikda qilganligini isbot qilmoqchi 
bolgan va shunday deb malumot bergan edim. 
Lekin men endi maqsadimni o'zgartirdim va suddan 
bunga yengillik berilishini soVab murojaat qilmay- 
man, - dedi.
Keyin u sud ijrochisiga qayrilib qarab:
189

---

- Tom Soyemi olib kiring, - dedi. Hammaning, 
shu jumladan Potterning ham yuzida taajjub 
alomatlari paydo boldi. Hammaning ko'zi Tomga 
tikildi. Bola juda ham shoshib qolgan va qattiq 
qo'rqar edi. Uni guvohlar o'rniga olib keldilar-da:
- Tomas Soyer, siz o‘n yettinchi iyun kuni yarim 
kechada qayerda bolgan edingiz? - deb so'radilar.
Tom hindi Joning temirdek yuziga bir qaradi-da, 
tili tanglayiga yopishib qolgandek boldi. Kishilar 
nafaslarni ichlariga olib, diqqat bilan tinglab turar- 
dilar. Ammo guvoh indamay turar edi. Oradan biroz 
vaqt o'tgandan keyin bola o‘zini shunday o'nglab 
oldiki, uning juda sekin, lekin tushunarli qilib:
- Qabristonda edim! - degan so'zini hamma 
eshitdi.
- Biroz tovushingizni chiqaribroq so'zlang. 
Qo'rqmang. Shunday qilib, qayerda bolgan edim 
dedingiz?
- Qabristonda.
Hindi Joning basharasida kishi nafratlanadigan 
bir iljayish sezildi.
- Siz o'sha vaqtda Gors Vilyams degan kishining 
qabriga yaqin yerga turar edingizmi?
- Shunday, ser.
- Tovushingizni chiqaribroq so'zlang. 0 ‘sha qabr 
bilan siz turgan yer orasi qancha masofa edi?
- Hozir siz bilan men turgandek, ikki qadam 
narida edi.
- Siz yashiringan edingizmi yoki ko'rinarlik yer­
da turgan edingizmi?
- Yashiringan edim.
- Qayerda?
- Qabming chetidagi qayrag‘och butoqlari orasi- 
da.
Hindi Jo sezilar-sezilmas bir seskanib qoydi.
- Siz bilan birga boshqa kishi ham bor edimi?
190

---

- Shunday, men u yerga...
- To‘xtang biroz, sabrqiling, hozircha yoldoshin- 
gizning no mini