Kegl cc pechat indd

yoki dengiz suvidami? Nima uchun?
ISH VA ENERGIYA HAQIDA TUSHUNCHA
70
bo^£ladi.
Ish = kuch xyo^£l. A=Fs
A — ish, F— kuch, s — yoi.
Ish birligi [^] = lNTm=l Joul. Qisqacha 1J yoziladi. Bu
birlik ingliz olimi J. Joul (1818—1889-y.) sharafiga qo^£yilgan.
Agar jismga ta’sir etayotgan kuch yo^£nalishi, ko^£chish bilan o^£zaro tik bo^£lsa, bunday kuch ish bajarmaydi. Masalan, mashina ustiga ortilgan yuk o^£z og^£irligi bilan uni bosadi. Mashina esa bu paytda yukni ma’lum masofaga olib boradi. Yukning og^£irlik kuchi ko^£chishga tik yo^£nalganligi uchun ish bajarmaydi. Bunda mashina dvigatelining tortish kuchi ko^£chish bilan mos tushib ish bajaradi (44-rasm).

	1	i	□	ii
			Hi	1

43-rasm. 44-rasm.
Mexanik ish formulasiga ko^£ra jismga kuch ta’sir etsa-da, ko^£chish bo^£lmasa ish bajarilmaydi. Kitob to^£la papkangizni qo^£lingizda ko^£tarib, ancha vaqt o^£rtog^£ingizni kutib tursangiz ham mexanik ish bajarmagan bo^£lasiz. Chunki s=0 bo^£lganligidan A=F Q = Q chiqadi.
Yuqorida aytganimizdek, «mehnat»ni mexanik ishdan farqlash lozim. O'qituvchining dars o^£tishi, vrachning kasalni davolashi, maktab direktorining ishlarni boshqarishi mehnat qilishga kiradi. Hamma jismlar ham ish bajara oladimi?
I Jismlarning ish bajara olish qobiliyatiga energiya deyiladi.
Uni tushunish uchun quyidagi holatni qaraylik. 45-rasmda g^£ishtning mixga nisbatan ikkita holati ko^£rsatilgan. Birinchi holatda mixga urilgan g^£ishtning ta’siri juda kichik bo^£lgan- ligidan mix taxtaga kirmaydi hisob. Ikkinchi holatda esa g^£isht ancha balanddan tushib mixga urilganligidan mixni taxtaga kiritib yuboradi.
Demak, g^£ishtning ikkinchi holatda ish bajara olish qobiliyati ko^£p. Energiya ham ish kabi joullarda oichanadi.
I
45-rasm.
Masala yechish namunasi
Aravacha gorizontal yo^£nalgan 50 N kuch ta’sirida 20 m siljidi. Bajarilgan ishni hisoblang.
Berilgan: F= 50 N s=20 m
Formulas i: A=F s
Yechilishi: ,4=50 N • 20 m= 1000 J.
Topish kerak A=?
Javobi: A= 1000 J.
Q‘ylab ko‘ring. Qaysi hollarda mexanik ish bajarilmogda?
()‘ylab ko‘ring. Qaysi hollarda mexanik ish bajarilmogda?
46-rasm.
7-mashq
1. Massasi 1250 kg bo^£lgan granit plitasini 20 m balandlikka ko‘tarishda bajarilgan ishni hisoblang {Javobi: 245 kJ).
2*. Jismga ko‘ch ish yo‘nalishida 20 N, ko‘chishga tik yo‘nalishda yuqoridan 10 N kuch ta’sir etmoqda. Bunda jism 10 m ga siljidi. Bajarilgan ishni hisoblang {Javobi: 200 J).
3. Massasi 50 kg bo‘lgan bola har qavatining balandligi 2,5 m bolgan uyning 4-qavatiga chiqdi. Bola bajargan ishni hisoblang.