Keleshekti kóriwshi

5-Mavzu Bilimlendiriw sıpatın qadaǵalaw hám bahalaw
Ózbekstan Respublikasınıń Ministrler Kabinetiniń 2012 – jılı 29-avgusttaǵı “Respublikası joqarı bilimlendiriw mákemeleri reytingin bahalaw sistemasın engiziw haqqında”ǵı 371-sanlı qararına muwapıq 2013-jıldan baslap hár jılı Joqarǵı bilimlendiriw mekemeleri reytingin bahalaw sisteması engizildi.
Bul qarardıń qabıl etiliwin maqset – Joqarǵı bilimlendiriw mákemeleriniń ilimiy hám pedagogikalıq xızmeti dárejesi hám sıpatın asırıw, olar tárepinen joqarǵı, tiyisli Xalıqaralıq kreteriyalar hám standartlarǵa, joqarı oqıw ornınan professor-oqıtıwshılar quramınan ilimiy dárejesinen paydalanıw kórsetkishlerine erisiledi, oqıtıwdıń hámde ekonomikalıq real tarmaqlarında talap úlken bolǵan joqarı tájiriybeli kadrlar tayarlaw sıpatın asırıwdı xoshametlew, sonıń menen bilimlendiriw tarawında Xalıqaralıq birge islewdi keńeyttiriwden ibarat.
Respublika joqarı bilimlendiriw mákemeleri reytingin dúziw hám onı bahalaw funkciyası Ózbekstan Respublikasi Ministrler Kabineti janındaǵı Mámleketlik test orayına júklengen bolıp, tómendegiler onıń tiykarǵı wazıypası etip belgilengen.
-joqarı oqıw orınlarınıń ilimiy-pedagogikalıq xızmeti dárejesi hám sıpatın xarakterlewshi maǵlıwmatlardı sistemalı ráwishte toplaw hám maǵlıwmatlar bazasın qáliplestiriw, alınǵan kórsetkishlerdi islep shıǵılǵan kreteriyalarǵa muwapıq bahalaw tiykarǵı respublika joqarı bilimlendiriw mekemeleri reytingin hár jılı dúziw;
-ekspertler hám jumıs beriwshilerden sorawlar nátiyjeleri tiykarǵı, jetekshi Xalıqaralıq reyting shólkemleriniń aldaǵı tájiriybesin, respublikanıń joqarı bilimlendiriw sistemasın rawajlandırıw ústinliklerin esapqa alǵan halda joqarı bilimlendiriw mekemeleri respublika reytingin dúziw metodikasın jáne de rawajlandırıw;
- Reyting bahaları tiykarǵı respublika joqarı bilimlendiriwdi rawajlandırıwdıń jaǵdayı haqqında hár jılǵı analizli xabarlardı tayarlaw hám onı joqarı bilimlendiriw mákemeleriniń ilimiy – pedagogikalıq xızmetin shólkemlestiriwdi jánede rawajlandırıw onıń nátiyjeliligin, joqarı tájiriybeli qánigeler tayarlaw dárejesi hám sıpatın asırıw boyınsha anıq usınıslar menen birge Ózbekstan Respublikası Ministrler Kabinetine kiritiw;
- Joqarı bilimlendiriw mákemeleri reytingi nátiyjelerin hár jılı 1-martqa shekem basıp shıǵarıw massalıq xabar qurallarında keń jarıtıw.
Házirgi zaman joqarı bilimlendiriw mákemleri innovacion universitet, institutlarına aylandırıw ushın, olardıń is júritiwin jańasha jandasıw talap etiledi.

• 
  Bilimlendiriw procesinde tazadan “innovaciya” jaratıw.
  
• 
  Qánigelerdi tuwrı tańlaw hám nátiyjelerin bahalawdıń jańasha jandasıw.
  
• 
  Bilimlendiriw mákemeleriniń shólkemlestiriwshilik mádeniyatı hám qulqına bolǵan talaptı kúsheytiw.
  
• 
  Bilimlendiriw procesin innovaciyalaw oqıw barısın potencial elementarlıǵın rawajlandırıw arqalı, olardı basqarıw, bólistiriw usıllarınıń jańasha jol kórsetiw.
  

Oqıtıw baǵdarlamasın ámelge asırıw boyınsha bilimlendiriw mákemeleri jumısların oqıw procesinde shólkemlestiriwden ibarat, sonıń ushın sıpatlı, innovacion – bilimlendiriw procesin XXI ásir bilimlendiriw sistemasınıń tiykarǵı talabı.
Bilimlendiriwge innovacion jandasıw;
1.Pánge baylanıslı innovaciya. Pán ózgesheliklerinen kelip shıǵıp onı talabalarǵa oqıtıw, jańa usıllardı qollaw, ózlestiriw dárejesin kóteriw, oqıw ushın metodikalıq qollanbalar jaratiw, jeke avtorlıq texnologiyaların jaratıw.
2.Ulıwma metodologiyalıq innovaciya – tiykarǵı pedagogikalıq ámeliyat hám dástúriy emes pedagogikalıq texnologiyalardı tanıtıw arqalı (dóretiwshi jumıslardı orınlawda kurs jumısları).
3.Ideologiyalıq innovaciyalar – dáwir menen birge oy órisimizdi, dúnya qarasımızdı ózgertiw arqalı, innovaciyalardı birinshi dárejedegi zárúrlik sıpatında payda boladı.
4.Hákimshilik innovaciya – túrli dárejedegi baslıq (basqarıw basqıshındaǵı) mısalı: rektor, prorektor (dekanlar, kafedra baslıqları) tárepinen qabıl etilgen qararlar zamanagóy menejment metodlarınıń integraciyası tárepinen qabıl etiliwi, bilimlendiriw procesi subektleri joqarı ónimdarlıǵı menen xarakterlenedi.
Solay etip joqarı bilimlendiriwdegi búgingi innovasiya teoria hám ámeliyatlardıń integraciyasına baǵdarlanǵan bolıwı kerek.
Joqarı bilimlendiriw mákemeleriniń innovacion iskerligi, maqseti bilim alıp atırǵan talabalardı sıpat tárepinen ózgerisler, olardıń básekelesiwi, intellektual tárepinen rawajlandırıw, kásipke degen tájiriybelerin tereńirek ózlestirgen básekelese alatuǵın kadrlardı tayarlawǵa baǵdarlanǵan.
Baqlaw usılların anıqlawda sıpattıń ishki innovacion menejmentiniń ornı.
Bilimlendiriwde pedagogikalıq jandasıw wazıypası házirgi zaman siyasıy hám ekonomikalıq sharayatlarǵa maslasıw, oqıtıw barısın subektlerin paydasın esapqa alıwdan ibarat.
Búgingi kúnde joqarı bilim alıp atırǵan subekt miynet bazarında talapqa iye boladı. Tez ózgerip atırǵan siyasıy-ekonomikalıq sharayatlarında bazar konyukturasın ózgerip baratırǵan bir waqıtta básekelese alatuǵın bolıwına kúshi jetedi. Tereń bilim, arttırılǵan hám ámeliy tájiriybe sıpatınıń tiykarǵı tárepleri bolıp, innovacion bilim bul kórsetkishlerdi XXI ásir rawajlanıwna tayarlaw búgingi kúnniń tiykarǵı máselesi bolıp tabıladı.
Joqarı bilimlendiriw mákemleri jumısları ónimdarlıǵın bahalawda rejelestiriw hám oqıw procesin ámelge asırıw (oqıw baǵdarlamasınıń mazmunı, ishki oqıw rejeleri bilim beriw waqtın bólistiriw) baslı wazıypa bolıp esaplanadı. Bunnan tısqarı isti baqlap turıw kerek, bilimlendiriw procesiniń juwmaqlaw nátiyjeleri, yaǵnıy:
1) talabalar alǵan teoriyalıq bilimler
2) ámeliy kónlikpeler
3) tájiriybe
4) óz betinshe jumısları arqalı arttırǵan bilimleri oqıtıwdıń kredit texnologiyası tiykarǵı shólkemlestiriledi.
Joqarı bilimlendiriw mákemeleriniń attestaciya, akkreditaciyadan ótiwi, jańa bahalaw texnologiyaları járiyalawdı úzliksiz sıpat monitoringi dúzilisin rawajlandırıwıǵa alıp keledi.
Joqarı bilimlendiriw mákemeleri ishki qadaǵalaw dizimin normativ hújjetlerge mas dárejesin tekseriw, olarǵa boysınıwı bahalawda itibar qaratılǵan.
Bilimlendiriw procesiniń sıpatın anıqlaw belgilew ushın tómendegi ishki qadaǵalaw túrleri qollanıladı:

1. 
   Talabanıń kiriw bilimlerin bahalaw;
   
2. 
   Ózlestiriwdiń tiykarǵı bahalawı;
   
3. 
   Juwmaqlawshı bahalaw
   
4. 
   Ózlestiriwdiń tiykarın bahalaw;
   
5. 
   Oqıw procesiniń metodları menen támiyinleniwi.
   

Sıpattı bahalawdıń sırtqı usılında tómendegi jumıslar qollanladı

1. 
   Aralıq mámleketlik bahalaw;
   
2. 
   Juwmaqlawshı mámleketlik attestaciya;
   
3. 
   Joqarǵı bilimlendiriw mákemeleriniń attestaciyası dáwirinde talabalar bilimin test arqalı bahalaw.
   

Bilimlendiriw procesin monitoringi kórsetkishi oqıtıw xızmeti sıpatınıń tiykarǵı instrumenti (gilti tiykarǵı) bolıp, ol joqarı bilimlendiriw mákemeleri jumıslarınıń barlıq baǵdarlarında alıp barılıwı kerek. Sonıń ushın bilimlendiriw procesiniń hár bir basqıshın bahalawdı hár qaysısın bólek kreteriya, usıllardıń optimal hám racional islep shıǵarıwdı biliw kerek, qaysıdur bir obektiv ashıq aydın axborattı bersin. Pán boyınsha talabalarǵa alǵan bilimlerin bahalawda tómendegi talaplarǵa boysınıw kerek:

• 
  Hár bir talaba erisken jetiskenlikleriniń real sáwlelendiriw;
  
• 
  Ornatılǵan bahalaw sistemasına juwap beriw;
  
• 
  Juwmaqlawshı bahalawda alǵan bahasına mas bolıwı kerek.
  

Bilimlendiriw procesindegi monitoringi reyting sistemasınıń talabalar bilimin bahalawda júdá kóp mámleketlerde qollanılmaqda. Bul sistemanıń ashıqlıǵı hám obektivligi sonnan ibarat, talabalar aldınnan onıń bilimi qanday bahalanıwın, qaysı kreteriyalar tiykar etiliwin jaqsı biledi. Reyting boyınsha nızamlarda talabalarǵa anıq ráwishte sistema kórsetkishlerin, reyting ball tólew mexanizmin ballardı esaplaw usılı jaratılǵan. Bárshe talabalarǵa semestr dawamında reyting balların toplaw ushın birdey sharayat jaratıladı, professor-oqıtıwshılar sabaq waqtında joba tiykarǵı belgilengen kúnlerde talabalarǵa ózbetinshe jumıslardı, kurs jumısların, awız eki soraw sıyaqlı tapsırmalardı janlı sáwbetlesiw arqalı alıp barıp talabalar bilimin obektiv bahalaydı.
Reyting sistemasınıń abzallıqları sonda semestr dawamında pás bahaǵa oqıǵan talaba kútilmegen “5” bahanı alalmaydı. Ishki aralıq reyting bahaları jıyındısı, juwmaqlawshı reyting onıń haqıqıy bahasın kórsetedi. Soǵan qaramastan bul bahalaw sistemasınıń rawajlanıwı, pán oqıtıwshnıń individual jandasıwınan kelip shıqqan halda onıń qosımsha hám jańalıqları “innovaciya” kiritiwi qollap quwatlanadı.
Professor-oqıtıwshılardıń jumısları sıpatın bahalaw ólshemleri innovacion potencial ornı.
Professor-oqıtıwshılar jumıslarınıń sıpatın bahalaw sisteması bul bir qansha kompetentleri tártipke salınǵan, bir pútin teması bolıp olardıń óz-ara tásiri hám integraciyası maqsetli ráwishte oqıtıwshılar jumısların kadrlar tayarlaw sıpatın ónimdarlıǵın asırıwǵa qaratılǵan.
Pedagogika tarawı hár bir joqarı bilimlendiriw mákemeleri sıpatın belgilewshi kerekli qubılısdır. Pedagog – fantranslyutorı uzatıwshısı sıpatında bir tárepten jumısın alıp barsa, ekinshi tárepten jeke mádeniy, ádep tárepten tártipke salıwshı sıpatında payda boladı. Hár bir joqarı bilimlendiriw mákemeleri óz pitiriwshilerin básekilese alatuǵın kóp tárepten tásir etiwin jaqsı biledi. Joqarı bilimlendiriw mákemelerinde professor-oqıtıwshıları quramı dárejesi institut boyınsha, fakultetler hám kafedrlar boyınsha ayrıqsha analiz etiw, ilimiy dárejesin anıqlaw, keleshektegi kadrlar tayarlaw barısında rejelerdi kórip shıǵıwdı, pedagogikanıń óz-ózin kórsetiw, pedagogikalıq sheberligin shólkemlestirilgen mádeniyatı, kórsetkishleri kreteriyası tiykarǵı bahalaw kerek. Bul kórsetkishlerdiń innovacion tárepten jánede keńeyttiriw, oqıtıw procesinde túrli baǵdarları ushın ózine tán kreteriyaları jáhán joqarı bilimlendiriw sistemasında alǵan halda innovaciyalaw tiykarǵı wazıypalardan biri.
Professor-oqıtıwshılar jumısların tiykarǵı bahalaw kórsetkishleri tómendegilerdi óz ishine aladı:
-Professor-oqıtıwshınıń shaxs sıpatındaǵı pedagog sheberlikleri; (sırtqı kórinisi, kiyiniwi, ádebi, aqıl mádeniyatı, sóylew ádebi rawajlanǵanlıǵı. Oratorlıq qábileti)
-Ilimiy pedagogikalıq dárejesin; (ilimiy dárejesi, ilimiy oqıtıw usılları jolları)
-Taza pedagogikalıq texnologiyalardan texnik úskenelerden, kórgizbeli qurallardan, informacion texnologiya programmalarınan paydalanǵan halda qollana alıw;
-Professor-oqıtıwshılar jumısların bahalawda attestaciya talapları pikiriniń sorawnamalar arqalı úyreniw hám júda áhmiyetli.
-Professor-oqıtıwshılar jumısların bahalawdıń teoriyası hám ámeliyatınıń nátiyjesinen sonday juwmaq kelip shıǵadı, jumıstıń sıpatın bahalaw kompleks túrde óz-ara baylanıslı hám bir birine tómendegi sxemada kompleks jónelisleri kórsetilgen.
-Xabar penen támiyinlew, optimallıǵı, anıqlıǵı, texnologiyalıq támiyinlew, sıpattı turaqlı, jaqsılaw, qariydardı qanaatlandırıw, tárepleri, ilimiyli, kelesheklik, tezlik, motivaciya, dáwirli, tártipke salıw, maslasıw, evolyucionalıq;
Táreplerdiń bir pútinligi:

• 
  Maqsetke jandasıw;
  
• 
  Basqarıwshılıq.
  

Professor-oqıtıwshılar jumısların sıpat dárejesin bahalaw tómendegi basqıshlarda alıp barılıwı kerek:
1.Tayarlaw basqıshı – sıpat menejmenti sistemasın en jaydırıw. Bahalawdıń bazabıy modellerin jaratıw, bahalaw sistemasın rejelestiriw.
2.Sistemanı professor-oqıtıwshılar jumısları sıpatın bahalaw ushın Joqarı bilimlendiriw mákemlerine en jaydırı w.
3.Sıpattı bahalaw sisteması ónimdarlıǵı analizi.

6.