Keleshekti kóriwshi

8 Mavzu Bilimlendiriw sıpatın bahalawdıń xalıqara sisteması.
Oqıwshılardıń bilimlendiriw jetiskenliklerin bahalaw Xalıqaralıq baǵdarlama PISA (Inglisshe - Programme for International Student Assessment) – hár túrli mámleketlerde 15 jaslı oqıwshılardıń sawatqanlıǵın (oqıw, matematika, tabiyiy pánlerdiń) hámde bilimlerin ámeliyatda qollaw qábiletin bahalawshı programma bolıp tabıladı.
Bul programma hár 3 jılda bir ret ótkeriledi. Dáslep 1997-jılda islep shıǵarılǵan 2000-jılı qollanılǵan. Bul baǵdarlama boyınsha hár 3 jılda oqıwshılardıń bilimin bahalaw maqsetinde sınawlar ótkeriledi. Házirgi kúnge shekem jámi 7 ret (2000, 2003, 2006, 2009, 2012, 2015 hám 2018 jılları ) PISA dástúri boyınsha testler ótkerilgen. Mámleketimizde 2021-jılda bul dástúrge qosılıwǵa tayarlıq kórmekte.
Lekin bul dástúrden qatnasıwdan maqset testlerdi ótkeriw yamasa oqıwshılardı testke tayarlaw emes, oqıwshılarımızda XXI ásir kónlikpelerin rawajlandırıw básekelesetuǵın kadrlardı jaratıw ushın bolıp tabıladı.
PISA dástúrinin maqseti ol qanday zárúriyatqa baylanıslı payda bolǵan hám PISA sorawları qanday principke tiykarlanǵan halda dúziledi?
XXI ásir – informacion texnologiyalar ásiri. Bul ásir óz qánigelerinen ulıwma aldıńǵıdan parq etiwshi kompetenciyalardı talap etedi. XX ásirde hám onnan aldıńǵı kúshli yadda saqlaw ensiklopedik bilim, óz tarawı boyınsha ilajı barınsha kóbirek maǵlıwmattı bilgen qánigelerdi joqarı qádirlengen bolsa, endi bul bilimler áhmiyetke iye bolmay qaladı. Izlew jolları onlayn enciklopediyalar, taraw boyınsha onlayn maǵlıwmatlar bazaları jaratıldı. Endi bul maǵlıwmatlardı eslep qalıw zárúrligi ekinshi rejege túsip qaladı.
Házirgi zaman qánigeleri bul bilimlerdi talıqlaw, olardan jańa maǵlıwmatlardı payda ete alıw tiykarǵı baslı máselesi bolıp tabıladı.
PISA testleri mine usı ózgerislerdi bilimlendiriw sistemasında sáwlelendiriw mektep oqıwshılarınıń haqıqıy ómirde kerek bolatuǵın hádiyselerdi analiz etiw olardan juwmaq shıǵarıw hám baylanısqa kirisiw kónlikpelerin qay dárejede islep atırǵanlıǵın bilimlendiriw sistemasınıń bul ózgerislerge qanshelli maslasıwın anıqlaw maqsetinde ótkeriledi.
PISA test dúzilisi.
PISA testleri 5 baǵdar boyınsha ótkeriledi:
oqıw;
matematikalıq sawatxanlıq;
tábiyiy-ilmiy pánler.
Bular menen birgelikte mashqalalardı sheshiw hám finanslıq sawatqanlıq jónelisleri. Ózbekstanda 2021-jılda 3 jónelis: oqıw, matematikalıq sawatqanlıq, tabiyiy-ilmiy pánler jónelisleri boyınsha testlerine qatnasıw rejelestirilgen.
Testlerde tiykarǵı itibar oqıwshılardıń tiykarǵı jónelisleri boyınsha eń áhmiyetli túsiniklerdi biliw, bazabiy bilim hám kónlikpelerdi iyelegeni, olardan ómirdegi bolıp atırǵan hádiyselerde paydalana alıwǵa qaratıladı. Bul testler oqıwshılardıń sabaq dawamında anıq temalar boyınsha úyrengen bilimlerin sınawda ótkeriw názerde tutılmaǵan.
PISA sınawları 4 túrli sınaw usıllardan paydalanıladı:
Bir juwaplı testler;
Bir neshe juwaplı testler;
Qısqa yamasa anıq juwap jazılatuǵın sorawlar;
Bir mashqalanıń sheshimi boyınsha oqıwshı pikiri (ádetde bunday sorawlar da tekseriwshide ulıwmalasqan juwaplar boladı, oqıwshı juwabı test dúziwshi juwabına mas keliwi talap qılınbaydı, oqıwshı dóretiwshiligi qollap quwatlanadı).
Bunnan tısqarı testler menen bir waqıtda oqıwshılardan anketalar hám alıw názerde tutılǵan.
PISA: Tiykarǵı jónelisleri.
Oqıw sawatqanlıǵı: Insannıń tekst túrinde berilgen maǵlıwmatlardı túsine alıw hám olarǵa reakciya bere alıw kónlikpesi, jámiyette belsendi qatnasıw procesinde oqıǵan maǵlıwmatlarınan óz maqsetleri jolında paydalana alıw, bilim hám imkaniyatların asıra alıwı.
Bul jerde, oqıw sawatqanlıǵı túsinigi keń mániske iye. Bul baǵdar maqseti oqıwshınıń berilgen kórkem shıǵarmalardan úzindi, biografiya, xat, hújjet, gazeta hám jurnallardan alınǵan maqalalar, túrli qollanbalar, geografiyalıq kartalar sıyaqlı tematikalıq, dúzilisinde teksti ashıp beriwge mólsherlengen diagrammalar, súwretler, kartalar, grafikalıq hám kesteler berilgen teksti túsinigi, mazmunı haqqında pikir júrite alıw, tekst mazmunı baha beriw hám oqıǵanları haqqında óz pikirin bere alıw sıyaqlı kompetenciyalardı anıqlaw esaplanadı.
Matematikalıq sawatqanlıq: Insannıń matematikanıń ózi jasap atırǵan álemdegi ornın biliw, matematikalıq procesi túrı hám tolıq dáliylley alıwın tekseredi. Shaxstıń matematikadan jaratıwshı. Qızıǵıwshı hám pikirlewshi insannıń házirgi hám keleshektegi matematikalıq bilimlerge bolǵan mútájligin qandıra alatuǵın dárejede paydalana alıwın támiyinlew bul bólimniń tiykarǵı maqseti.
Bul bólimdegi sawatqanlıq termininde bul bólim maqseti ádetde mektep baǵdarlamalarında beriletuǵın bilimlerdi qay dárejede ózlestirgenligi anıqlaw emesligin kórsetiw ushın paydalanıladı. Tiykarǵı itibar matematikalıq bilimlerden hár túrli ómirde gezlesetuǵın waqıyalardan pikirlew hám intutiv qarar qabıl etiw talap etiletuǵın hár túrli usıllardan qollaǵan halda paydalana alıw názerde tutılǵan. Lekin bul túrdegi sorawlarǵa juwap beriwde mektep baǵdarlamalarında beriletuǵın bilim hám kónlikpeler zárúr bolıw múmkin.
Bul jónelis sınawlarında ádetde ómirdiń túrli tarawlarında (meditcina, turar jay, sport ) dus keliwi múmkin bolǵan matematikaǵa baylanıslı jaǵdaylar bolıwı múmkin.
Tábiyiy-ilmiy pánler sawatqanlıǵı: Ómirdegi túrli jaǵdaylarda ilimiy usılda sheshimin tabıwı múmkin bolǵan mashqalalardı anıqlaw, gúzetiw hám tájiriybeler tiykarǵı sheshimin shıǵarıw kompetenciyası. Bul sheshimler átiraptaǵı álemdi túsiniw hám insan iskerligi nátiyjesinde onda bolıp atırǵan ózgerislerdi ańlap jetiw, soǵan qarap kerekli qararlar qabıl ete alıw kónlikpelerin rawajlandırıw bul bólimniń tiykarǵı maqseti bolıp tabıladı.
Bul sawatqanlıq tiykarı biziń mekteplerimizde fizika (astronomiya elementleri menen birge), biologiya, ximiya, geografiya pánleri oqıtılıwı waqtında beriliwi názerde tutılǵan.
PISA: Úlgileri
Ózbekstan bilimlendiriw sistemasında ózgerislerdiń jańa basqıshı esaplanǵan PISA dástúrine qatnasıwǵa tayarlıq basqıshları ustazlardıń óz jumıslarına jańa aktivlik benen jandasıwdı talap etilmekte. Bul dástúr mámleketimizde taza jańadan kirip kelgen dástúr, bul ústinde jumıslar endi baslanǵanlıǵın názerde tutsaq, birinshi náwbette oqıwshılardı bul dástúr menen tanıstırıw, dástúr talabı hám imkaniyatları haqqında túsindiriw kerek boladı.
Mine usı maqsette, PISA testlerin dúziw hám olar menen islew boyınsha kónlikpeler payda etiw maqsetinde, tiykarǵı jónelisler boyınsha túrli pánlerge baylanıslı sınaw máteriallarınan úlgiler dúziwge qarar ettik. Tómende mine usı máteriallardı keltirip ótemiz.
Esletpe: PISA testleri haqıqıy úlgileri jáhán boyınsha mámleketlerden saralanıp alınǵan eń kúshli qánigeler tárepinen dúziledi. Olarda bir sorawǵa ortasha 500‑1000 ge shekem sózlerden quralǵan, hár bir tekstke 5-8 ge shekem túrli kórinistegi tapsırmalar beriledi. Bul sorawlar avtorınıń olar dárejesinde tájriybesi, bilimi hám imkaniyatı joqlıǵın itibarǵa alasız dep úmit etemen. Tekst hám sorawlarda qáte kemshilikler bolsa keshirim sorayman.
Oqıw sawatqanlıǵı:
(PISA 2009 sınawında túsken testler awdarması)
Makondo
(Gabriyel Garsiya Markestin “Jalǵızlıqtıń júz jılı ” romanınan úzindi) Makondo xalqı hám texnika ásirinde islep shıǵarǵan texnikalarınan jańa tanısıp barar edi. Olar Auriliano Tris di poezdda alıp kelgen generatorǵa kónlikpe payda etiwi qıyın bolsada, generatordan quwat alıp turǵan lamposhkalarǵa túnde uyqılamay qarap shıǵar edi. Saudager Don Bruno Krespi teatrda qoyılǵan, hár bir tamashası ushın bilet eki sentovodan satılgan janlı súwretlengen filmdegi bir filmde ólip, awıllaslarınan qayǵısına sebepshi bolǵan qahramannıń basqa filmde Arab sawdageri qıyapasında payda bolıwı olardıń ashıwın keltirip, teatrdaǵı orınlıqlardıń sındırıwǵa alıp keldi. Qala hákimi Don Bruno Krespi iltimasına kóre ótkerilgen jıynalısta filmler kewil ashar bolıwı kerekligin, olar adamlardıń bul dárejede sezimlerine arzımaslıǵı haqqında aytqan. Awıl xalqı bul jıynalıstan keyin lolı hayal gúrrińlerinen aldınǵıday ózlerin seze basladı, óz táshwishleri turǵanda qıyalıy maqluqlardıń mashqalaların qorǵaw hám olar ushın jan kúydiriw niyetleri joqlıǵı bildirdi hám filmdi kóriwden basqa kelmewge qarar etti.
1.Filmniń qaysı tárepi awıl xalqınıń ashıwın shıǵarıwǵa sebepshi boldı?
2.Ne ushın Makonda xalqı filmge basqa kelmeslikke qarar qıldı?
A.Olar kewil kóteriw niyetinde edi, lekin film ómirden alınǵanlıǵı hám túskinlik keypiyatin payda etiw olarǵa jaqpadı.
B.Olar ushın kiriw bilet pulı qımbatlıq etti.
S.Olar sezimlerin haqıqıy ómir ushın asrap qoyıwdı qarar etti.
D.Olar filmdi basqasha kútken edi, lekin film zerikerli bolıp shıqtı.
3. Tekst aqırında berilgen «qıyalıy maqluqlar » degende neni názerde tutqan
A.Arwahlar.
B. Oylap tabıwlar.
S.Film qahramanları.
D.Aktyorlar.
4. Siz Mokondo xalqınıń filmler haqqında pikirine qosılasızba? Óz pikirińizdi óz túsindiriń.