Keyin bir necha kun yoki bir necha hafta keyin payd

 
 XVII.16. Yashin qaytargichlar 
Momaqaldiroq bo'lib, chaqmoq chaqqan vaqtda atmosferada hosil 
bo'ladigan elektr kuchlanishlari 1500000 V va tok kuchi 20000 A ra 
boradi. Bunday katta kuchlanish va tok kuchi ta'siridan yer yuzidagi 
ko'pgina qurilishlar yonib ketishi, buzilishi va shikast-lanishi mumkin. 
Qurilish binolarini muhofaza qilish, odamlar xavfsizligini ta'minlash 
maqsadida sanoat korxonalarida yashin qaytargichlar o'rnatiladi. Yashin 
qaytargichlar me'yoriy hujjat asosida amalga oshiriladi. Yashin 
qaytargichlar asosan yashin qaytargich o'rnatiladigan ustun, yashin tutish 
qurilmasi, tok o'tkazgich va yerga ulangan qismlardan iborat bo'ladi. 
Yashin qaytargichning ikki xil turidan: tayoqsimon va to'qilgan 
arqonsimon turlaridan foydalaniladi. Ular binodan ayrim o'rnatilgan yoki 
bino ichiga kiritilgan holda o'rnatilishi mumkin. 
Yashin qaytargichning muhofazalash qobiliyati uning elektr tokini 
yaxshi o'tkazuvchanligi va yerga chuqur o'rnatilgan metall qismlar orqali 
yashinni yerga o'tkazib yuborishiga asoslangan. Bunda yashin qaytargich 
muhofazalanayotgan binoga nisbatan baland o'rnatilganligi va elektr 
tokining oqib o'tishiga qarshiligi kam bo'lganligi uchun yashin binoni 
shikastlamaydi va yerga o'tib ketadi. Yashin qaytargich muhofaza 
qilayotgan zonaning yashindan muhofaza qilish koeffitsiyenti 0,99 ga 
teng. 
Tayoqsimon yashin qaytargichlar muhofazalanayotgan obyekt 

---

362 
maydoniga qarab bitta yoki bir nechta bo'lishi mumkin. To'qilgan 
arqonsimon yashin qaytargichlar bino ustida bitta yoki bir necha tortilgan 
simlardan iborat bo'ladi. Har bir sim ikki tomonidan ustunlarga tortib 
qo'yiladi va bir tomonlama yerga ulab qo'yiladi. Po'latdan qilingan simlar, 
trubalar, ruxlangan po'latdan to'qilgan arqon va boshqalar yashin qabul 
qiluvchi sifatida ishlatilishi mumkin. Tok o'tkazgich sifatida po'latning 
ko'ndalang kesimi 36 mm dan kam bo'lmagan xohlagan xili va shaklidan 
foydalanish mumkin. Yashin qabul qilish qurilmasi va tok o'tkazgichlar 
kavsharlab yopishtiriladi. 
Yerga ulash qurilmasi yuzaki bo'lishi mumkin: bunda shoxsi-mon 
holdagi yoki nursimon taitibda yer ostiga 1 m chuqurlikda 30 m dan kam 
bo'lmagan nurlardan tashkil topgan metall tayoqlar yotiq holatda 
ko'miladi. Chuqurlashtirilgan yerga ulash qurilmasi esa 2—3 m dan kam 
bo'lmagan metall trubalarni (yoki boshqa shakl-dagi metall tayoqlarni) yer 
yuzasidan 0,7—0,8 m chuqurlikkacha yerga tik holda qoqiladi. Bu 
tayoqchalar va yuqori usuldagi nurlar o'zaro metall tasmalar bilan 
tutashtirilib, kavsharlanadi. 
Bunday yerga ulash qurilmasining elektr tokini o'tkazishga 
qarshiligi 10 Om dan oshmasligi kerak.