Keyingi yillarda Respublikamizda qishloq xo‘jaligini rivojlantirish va yetishtirish bo‘yicha hamda qishloq xo‘jalik xom ashyolarini qayta ishlashga qaratilgan bir qator qonunlar qabul qilinib, amalda tadbiq etilmoqda

Zig‘ir. Zig‘irning bir necha turi bor. Zig‘ir moyi tez quriydigan moylar guruhiga kiradi va u ayniqsa, lak-bo‘yoq sanoatida qimmatli xom ashyo hisoblanadi. Zig‘ir moyi alifmoy, bosmaxona bo‘yoqlari, sovun va boshqa narsalar ishlab chiqarishda hamda oziq-ovqatda ishlatiladi. Zig‘ir kunjarasi mollar, ayniqsa, yosh mollar uchun qimmatli to‘yimli oziq hisoblanadi. Zig‘ir kunjarasining tarkibida 30-36% gacha oqsil, 8,6% gacha moy va boshqa ozuqalar bor. Zig‘ir tolasi qo‘oz sanoati uchun ishlatiladi. Zig‘irning vatani janubi-g‘arbiy va sharqiy Osiyo.
Yo‘-moy sanoatida ishlatiladigan zig‘ir Shimoliy Qavkaz, Ukrainada, RSFSR ning qoratuproqli oblastlarida, Qozo‘iston, O‘zbekiston, Tojikiston, Qirg‘izistonda va Uralda ekiladi.
Zig‘ir urug‘i qobiqqa o‘ralgan bo‘lib, bu qobiq epodosperma bilan qattiq yopishgan. Epodospermadan keyin urug‘ning avlod kurtagi joylashgan. Zig‘ir urug‘ining ustki yupqa po‘sti tarkibida uglevodlar va shilimshiq moddalar bo‘lib, ular suv ta’sirida bo‘kadi. Urug‘i tarkibida naviga qarab 28,9-44,4% moy; 18,5-33,8% oqsil moddalar; 3,9-8,7% kul; 4,5-12,5% gacha sellyuloza bo‘ladi.
Zig‘ir moyi tez quriydigan moy bo‘lganligi uchun lak-bo‘yoq sanoatida olifa va turli bo‘yoqlar tayyorlashda ishlatiladi. Uning tarkibida 9,7% gacha to‘yingan moy kislotalar; 34,0% linolen kislota; 70% linol kislota va 5,0% gacha olein kislota bo‘ladi. Zig‘ir moyi oziq-ovqatga ham ishlatiladi.
Kanakunjut. Kanakunjut sutli o‘simliklar oilasiga kiradi. Bir yillik va ko‘p yillik turlari bor. Tarkibida ko‘p miqdorda 45-59% moy bo‘ladigan o‘simlikdir. Bu moy qurimaydi yod soni 82-86, qotmaydi. Tabobatda, parfyumeriyada, sovun tayyorlashda, teri va to‘qimachilik sanoatlarida ishlatiladi. Kunjarasi zaharli bo‘lib, o‘g‘it hamda yelim ishlab chiqarishda ishlatiladi.
Dehqonchilikda kanakunjut qadimdan ma’lum bo‘lib, u Hindiston, Xitoy, Misrda tarqalgan. Markaziy Osiyo va Kavkaz ortida ekiladi. O‘rtacha 10-12 ts/ga, suvli erlarda 20-25 ts/ga hosil beradi.
Urug‘i uch xonali po‘choq ichida etiladi, pishgandan keyin po‘cho‘i yorilib sochilib ketadi. Ayrim navlarining po‘cho‘i yorilmaydi. Kanakunjutning urug‘i yirik-maydaligi jihatidan har xil: uzunlari 5-22 mm, o‘rtachalari 9-14 mm va kaltalari 5-8 mm bo‘ladi.
Kanakunjut urug‘i mollar kanasiga o‘xshash shaklda bo‘lganligi uchun ham u shunday ataladi. Kanakunjut urug‘i qattiq po‘stga o‘ralgan bo‘lib, moyni asosan endospermasida saqlaydi. Donining bargga o‘xshagan pallasi bir uchi bilan gemulaga yopishgan bo‘ladi. Mag‘zining po‘sti mo‘rt bo‘lganligidan oson chaqiladi. Urug‘ining tarkibi quyidagicha: qobig‘ida 6,46% suv; 3,22% moy; 5,7% oqsil moddalar; 9,15% azotli ekstraktiv moddalar; 71,1% sellyuloza va 4,26% kul bo‘ladi; mag‘zida 6,4% suv; 66,0% moy; 19,24% oqsil moddalar; 2,91% azotli ekstraktiv moddalar; 2,47% sellyuloza; 2,89% kul; 23,2% albuminlar qatoriga kiruvchi oqsillar; 54,3% globulin qatoriga kiruvchi oqsillar bo‘ladi.
Kanakunjut urug‘i tarkibida ritsin degan zaharli oqsil modda bor. Shuning uchun uning kunjarasi hayvonlar uchun zaharli. Undan foydalanish uchun issiq va suv ta’sirida uni qayta ishlash kerak.