Kibermakondagi diniy

Yoshlarni tahdidlardan himoya qilishga oid mutaxassislar 
tomonidan ishlab chiqilgan tavsiyalar. Axborot xavfsizligini ta’minlash 
markazi, Xalq ta’limi vazirligi, Oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi bilan 
hamkorlikda «onlayn muhitda yoshlarni himoya qilish bo‘yicha 
qo‘llanma» ishlab chiqilgan. Unda tahlikali sharoitlarda o‘zini muhofaza 
qilish, xavf-xatarlar va tahdidlardan himoyalanishning murakkab 
bo‘lmagan qoida va tavsiyalari berilgan. Qo‘llanmada berilgan 
tavsiyalarni internetda ishlash vaqtida esda tutish samarali natija beradi. 

---

150 
Jumladan, unda ruhshunoslar, shifokorlar va pedagoglarning Internet 
tarmog‘idan foydalanish vaqti qanday taqsimlanishi lozimligi borasidagi 
maslahatlari keltirilgan: 
7 yoshdan 10 yoshgacha bo‘lgan bolalar – kuniga 1 soat. Mazkur 
yosh skelet mushaklar funktsiyalarining o‘zgarishi, tez o‘sishi va 
rivojlanishi, yangi harakat, mehnat ko‘nikmalarining vujudga kelishi bilan 
xarakterlanadi. O‘smirlar harakat apparati, bosh miyada harakat nerv 
markazlari shakllanib tugay boshlaydi.
10 yoshdan 13 yoshgacha bo‘lgan bolalar – kuniga 1,5 soat. Bu davr 
bolaning bo‘yi, vazni tez ortishi, jinsiy bezlarning intensiv 
funktsiyalanishi bilan xarakterlanadi. 
13 yoshdan 16 yoshgacha bo‘lgan bolalar – kuniga 2 soat. Bu davrda 
yurish-turish uchun zarur mushaklar rivojlanadi. 
O‘smirlar va bolalarni kompyuter qarshisida, jumladan, Internet 
tarmog‘ida vaqt o‘tkazishining yuqoridagi kabi taqsimlanishidan maqsad 
«Internetga qaramlik», ko‘rish qobiliyatining pasayishi («quruq ko‘z» 
sindromi), umurtqa pog‘onasining qiyshayishi (skalioz), qomatning 
buzilishi (bukchayish) kabi kasalliklardan asrashdan iborat
9
. 
2018 yilda O‘zbekiston «kibermakonda xavfsizlik va ishonch 
haqidagi Parij deklarasiyasi»ni qo‘llab-quvvatlagan va qo‘shilgan. Parijda 
2018 yilning 12-14 noyabr kunlari bo‘lib o‘tgan «Internetni boshqarish 
forumi» (Internet Governance Forum) natijalariga ko‘ra, «kibermakonda 
xavfsizlik va ishonch haqidagi Parij deklarasiyasi» qabul qilingan. Mazkur 
9
Ўзбекистон Республикаси Ахборот технологиялари ва коммуникацияларини ривожлантириш вазирлиги, 
Халқ таълими вазирлиги, Олий ва ўрта махсус таълим вазирлигининг 2016 йил 07 апрелдаги Қарорига
1-илова. Онлайн муҳитда ёшларни ҳимоя қилиш бўйича қўлланма. – Б. 13. 

---

151 
hujjat kibermakonda xavfsizlikni ta’minlashning umumiy printsiplarini 
o‘zida mujassam etgan. Unda qayd etilishicha, kibermakon bugungi kunda 
nafaqat imkoniyatlar makoni, balki yangi tahdidlar manbai hamdir. 
«Internetni boshqarish forumi»da Parij chaqirig‘ini qo‘llab-quvvatlagan 
davlatlar, xususiy kompaniya va jamoatchilik tashkilotlari quyidagilarni 
hamkorlikda amalga oshirishga harakat qiladilar: 
- onlayn makonda yovuzlikka chaqiruvchi harakatlarning oldini 
olish va qarshi turish choralarini ko‘rish; 
- Internet ochiqligi va yaxlitligini himoya qilish; 
- saylov jarayonlariga aralashmaslik bo‘yicha hamkorlik qilish; 
- kibervositalar yordamida 151ntellectual mulk huquqlari buzilishiga 
yo‘l qo‘ymaslik;
- zararli kiberdasturlar va usullar tarqatilishidan ogohlantirish; 
- raqamli mahsulotlar va xizmatlar xavfsizligini hamda 
“kibergigiena” madaniyatini oshirish; 
- «kiber-buyurtmalar» va nodavlat sub’ektlarning tajovuzkor 
harakatlariga qarshi choralar ko‘rish; 
- xalqaro me’yorlarni mustahkamlash bo‘yicha hamkorlikda ish olib 
borish. 
Parij deklarasiyasida belgilanganidek, yoshlarda «kibergigiena» 
madaniyatini shakllantirish bilan bir qatorda, texnika vositalaridan oqilona 
foydalanish ko‘nikmasini ham shakllantirish – davr talabi.
Shu bilan bir qatorda, dunyo tajribasida tahdidlardan ogoh bo‘lish 
mexanizmini mobil dasturlar orqali amalga oshirish amaliyoti ham yo‘lga 
qo‘yilgan. Masalan, terrorchilik hujumlarining profilaktikasiga 
mo‘ljallangan mobil ilovalar shular jumlasidan. Frantsiyada xavfsizlikni 

---

152 
ta’minlash maqsadida «SAIP» (Système d’alerte et d’information des 
populations – aholini xabardor qilish va xavfni bildirish tizimi) mobil 
ilovasi ishlab chiqilgan. Dastur sodir bo‘lishi mumkin bo‘lgan hujumlar, 
portlashlar, otishmalar va boshqa tabiiy ofatlardan ogohlantirishga 
mo‘ljallangan. Xavfli vaziyatlar «SAIP» dasturi foydalanuvchilarining 
mobil qurilmalariga bo‘lib o‘tadigan hodisa haqida qisqa xabar hamda 
uning qaerda bo‘lib o‘tishi haqida «ALERT» (ingliz tilidan tarjimasi – 
«ogohlik») so‘zi bilan tashvish signali yuboriladi. Mobil ilova faqat 
ogohlantirib qolmaydi, balki shu turdagi hodisalarda harakatlanish qoidasi 
haqida ko‘rsatma beradi. 
2015 yilning noyabr oyida «My Mobile Witness» tashkiloti Nyu-
York shtati uchun maxsus «See Something, Send Something» (tar. Biron 
nimani ko‘rsang, biron nima yubor) dasturini ishlab chiqdi. Ilova 
yordamida foydalanuvchi shubhali ashyo yoki shaxs haqida ma’lumot 
yuborishi mumkin. Yuborilgan ma’lumot bevosita Nyu-York polisiyasiga 
kelib tushadi va har bir xabar alohida o‘rganib chiqiladi.
Bugungi 
raqamli 
dunyoda 
axborot-kommunikasiya 
texnologiyalaridan rasional foydalangan holda kibergigiena qoidalariga 
amal qilish talab etiladi. Zero, texnikadan foydalanish qoidalarini yaxshi 
bilamiz, ammo virtual makonda shaxs daxlsizligi va xavfsizligi 
masalasiga e’tibor qaratmaymiz. Ma’lumotlar oqimi shiddat bilan ortib 
borayotgan bir vaqtda ularni tanqidiy tahliliy qabul qilish turli zararli 
toifalarning tuzog‘iga tushib qolmaslikning garovi hisoblanadi. 
O‘zbekiston Respublikasi Birinchi Prezidenti I.A.Karimov 2014 yil 26-27 
iyun kunlari Farg‘onaga tashrifi chog‘ida «Jahon axborot maydoni tobora 
kengayib borayotgan shunday bir sharoitda bolalarimizning ongini faqat 

---

153 
o‘rab-chirmab, uni o‘qima, buni ko‘rma, deb bir tomonlama tarbiya 
berish, ularning atrofini temir devor bilan o‘rab olish, hech shubhasiz, 
zamonning talabiga ham, bizning ezgu maqsad-muddaolarimizga ham 
to‘g‘ri kelmaydi», deb ta’kidlagani bejiz emas. Zero, doimiy ravishda 
saytlarni nazorat qilishdan ko‘ra, bolalar bilan ishonchli munosabat, ochiq 
va samimiy muloqotda bo‘lish ancha samarali natijalar beradi. Bugun ana 
shunday yoshlarni, millat kelajagini ma’naviy buzg‘unchi ijtimoiy 
illatlardan asrash, bunday qusurlarning kelib chiqish sabablarini 
o‘rganish, ularning oldini olishga qaratilgan kurashni yanada kuchaytirish 
zarurligini ko‘rsatadi.