«kichik biznes va xususiy tadbirkorlik» fanidan leksiyalar kursi

Soliqqa tortiladigan foydani aniqlash uchun soliqqa tortilgungacha bo‘lgan
foydaga:
· Nizomda keltirilgan birinchi ilovaga asosan chegirilmaydigan xarajatlar
g‘ki doimiy tafovutlar qo‘shiladi;
· Nizomda keltirilgan ikkinchi ilovaga binoan vaqtlar bo‘yicha tafovutlar
qo‘shiladi g‘ki ayirib tashlanadi;
· qabul qilngan soliqlar bo‘yicha qonunlarga binoan korxonalarda soliqlar
bo‘yicha tasdiqlangan imtig‘zlar ayirib tashlanadi.
Moliyaviy natijalar to‘G‘risidagi hisobot yil bo‘yicha har bir chorakka
jamlangan hisobda tuziladi. Uni topshirish organlariga soliq idoralari, bank
tashkilotlari, yuqori tashkilotlar kiritiladi. £lchov qiymati ming so‘m hisobida hisobga
olinadi. SHuningdek, ushbu hisobot shakliga spravka, ma’lumotnoma shaklida

---

byudjetga to‘lovlari hisobi ham kiritilgan. Unda korxona tomonidan respublika va
mahalliy byudjetga to‘laydigan soliqlar to‘lovi bo‘yicha hisobga olingan va
to‘langani to‘G‘risidagi ma’lumotlar ko‘rsatiladi.
3. Moliyaviy natijalarning shakllanishi va ularning turlari
Bugungi erkin iqtisodiy munosabatlar sharoitida respublikamizdagi amaldagi
huquqiy me’g‘rlarga muvofiq xo‘jalik yurituvchi sub’ektlarning moliyaviy
natijalarini shakllanishi Moliya vazirligi tomonidan ishlab chiqilgan hamda 1999 yil
5-fevralda tasdiqlangan “Mahsulot (ish, xizmat)lar ishlab chiqarish xarajatlarining
tarkibi va moliyaviy natijalarning shakllanish tartibi to‘g‘risida”gi Nizomga asosan
belgilanadi. Mazkur Nizomga muvofiq moliyaviy natijalarning shakllanish
qatorlariga quyidagilar kiritiladi:
1. Mahsulot (ish, xizmat)lar sotishdan olingan yalpi moliyaviy natija;
2. Asosiy faoliyatning yalpi moliyaviy natijasi;
3. Moliyaviy faoliyatdan ko‘rilgan natija;
4. Umumxo‘jalik faoliyatidan olingan yalpi moliyaviy natija;
5. Favqulodda kutilmagan holatlardan natija;
6. Soliq to‘langungacha bo‘lgan yalpi moliyaviy natija;
7. Yilning sof foydasi (zarari).
Moliyaviy natijalarning bu tarkib turkumlanishini xalqaro hisob andozalariga
nisbatan berilgan deyish mumkin. Bunda asosiy faoliyat moliyaviy natijalar qatoriga
korxonaning mahsulot sotishdan oladigan natijasi, asosiy vositalarni sotishdan
oladigan natijasi va boshqa aktivlarni sotishdan oladigan moliyaviy natijasi aks etadi.
Davr xarjatlari ulardan chegiriluvchi qator sifatida olinadi.
Moliyaviy faoliyatdan olingan daromad va xarajatlar qatoriga
korxonaning moliya bozoridagi faolligidan oladigan daromadlari va mulkiy
munosatlardagi ishtirokidan olinadigan daromadlari, erkin almashtiriladigan valyuta
resurslarini boshqarishdan oladigan daromadlari, korxonaning moliyaviy faoliyatidan

---

kelib chiqadigan turli xarajatlar kiritiladi. Ularning korxona hisob foydasidagi
salmog‘i so‘nggi yillarda tobora oshib bormoqda.
Favqulodda kutilmagan holatlardan daromadlar va xarajatlar qatoriga
korxonining asosiy va moliyaviy faoliyatidan tashqari, tasodifiy holatlar bo‘yicha
oladigan daromad va xarajatlari kiritiladi. Ularning tarkibiga kiritiladigan aniq
ko‘rsatkichlar yangi Nizomda ifoda etilmagan. Faqat ularning farqlanishiga ta’rif
berilgan xolos. Bu tarif esa yuqorida bag‘n etilgan edi. YA’ni, korxona uchun yaqin
uch yillik oraliqda odatiy hol g‘ki faoliyat turi hisoblanmagan holatlardan oladigan
darmadlari g‘ki yo‘qotishlar ushbu qatorga kiritiladi. SHuningdek, tasodifiy holatlar
ham.
Moliyaviy natijalarning shakllanish bo‘yicha tahlilni quyidagi jadval
malumotlari asosida berish mumkin.