Кимёвий мувозанат

Gomogen kimyoviy muvozanat uchun massalar
ta’siri qonunini qo’llash:
Istalgan kimyoviy reaktsiyaning gomogen muvozanati massalar ta’siri qonuni bilan ifodalanadi. Buni birinchi marta 1867 y. Guldberg va Vaagelar aniqlashgan (aslida 1865 y. rus olimi Beketov ixtiro etgan). Kimyoviy reaktsiya tezligi reaktsiyaga kirishuvchi moddalar kontsentratsiyasining ko’paytmasiga to’g’ri proportsionaldir.
A + B  C + D xosil bo’lish reaktsiyasini ko’raylik.

K₁-to’g’ri; K₂ - kaytar, reaktsiyaning tezlik konstantasi
K₁ va K₂ larning fizik ma’nosi bilish uchun kontsentratsiya-larni 1 deb olamiz:
u holda:


V
Demak, tezlik konstantasi moddalar kontsentratsiyasi birga teng bo’lgandagi reaktsiya tezligidir.
₁=K₁
V₂=K₂

t - vаqt

Dastlab to’g’ri reaktsiya tezligi katta bo’ladi, vaqt o’tishi bilan   kamayib, V₁ xam pasayadi; С, D ortgani uchun V₂ xam ortib boradi. Bir vaqtda V₁ va V₂ tenglashib, muvozanat (V₁= V₂) xosil bo’ladi.
To’g’ri va qaytar reaktsiya tezligi tenglashadi.

Doimiy haroratda


bu kimyoviy muvozanat konstantasidir
Bu tenglama massalar ta’siri qonunini qaytar jarayonlarga tadbiqidir.
Bu tenglama shuni ko’rsatadiki, qaytar reaktsiyalarda reaktsiya maxsulotlari kontsentratsiyalarining ko’paytmasini reaktsiyaga kirishuvchi moddalar kontsentratsiyasi ko’paymasiga nisbati doimiy qiymatga ega bo’lganda muvozanat vujudga keladi.
Xar bir qaytar reaktsiya uchun kimyoviy muvozanat konstantasi «K» shu reaktsiya uchun o’ziga xos, xarakterli qiymatdir.
K_s - reaktsiyaga kirishuvchi moddalar tabiatiga bog’liq bo’lib, ular kontsentratsiyasiga bog’liq emas. T - const bo’lganda K - ma’lum reaktsiya uchun const dir. Harorat o’zgarsa K_s xam o’zgaradi, shuning uchun massalar ta’siri qonunning kimyoviy reaktsiyaning izotermik tenglamasi deyiladi.
A+BС+D creaktsiya oddiy reaktsiya bo’lib, stexiometrik koeffitsentlari qiymati 1 teng. Agar stexiometrik koeffitsentlari m, n, p, g ga teng bo’lsa, tenglama umumiy tarzda qóyidagicha yoziladi:

Bular kimyoviy muvozanat tenglamasining miqdoriy ifodasidir. Gulberg va Vaage bo’yicha: «Muvozanat vaqtida reaktsiya natijasida xosil bo’lgan moddalar kontsentratsiyasining reaktsiyaga kirishuvchi modda kontsentratsiyasi ko’paymasiga nisbati doimiy bo’ladi va bunda xarbir kontsentratsiya darajasiga reaktsiyada qatnashuvchi mollar soni qo’yiladi.

Binobarin, muvozanat moddalarning reaktsiyaga kirishuvchi massasi bilan emas, ularning kontsentratsiyasi (massasini hajmga nisbati) bilan ifodalanadi. Kontsentratsiyani mol/l ifodalash qulay.
Massalar ta’siri qonunining axamiyati shundan iboratki, bu qonun muvozanat xolatida reaktsiyaga kirishuvchi moddalar kontsentratsiyasi va reaktsiya maxsulotlari kontsentratsiyasini bog’laydi.
Masalan:
Birinchi marta Bertlo va Peon de Sen-Jiv, Gulberg va Vaagelar massalar ta’siri qonuni bilan bog’lashdi:

Demak «K» kontsentratsiyaga bog’liq emas, haroratga bog’liq.
Misol:

K xar ikkalasida xam bir xil.

Gazlarda portsial bosim bilan ishlash qulay.

K_s va K_r orasida bog’lanish: aA + bB  cC + dD

Mendeleev-Klayperon tenglamasi:

Konkret A modda uchun _   x RT
Agarda  darajasi 1 bo’lsa _   x RT. Daraja qiymati «a» bo’lsa, u xolda
Endi xar bir komponent uchun portsial bosim qiymatini qo’yib chiqamiz:

bu algebraik K dir. n - ung va chap tomonlar darajalari summasining ayirmasi.
Bu tenglama orqali K_с ma’lum bo’lsa K_p ni topish mumkin. Aksincha K_p qiymatiga qarab K_с ni xam topish mumkin.
Konkret misol:

Agar reaktsiya maxsulotlari hajmi bilan reaktsiyaga olingan moddalar hajmi teng bo’lsa K_p=K_c bo’ladi.