Кимевий технологиянинг жараёнлари ва қурилмалари фанидан ўқув қўлланма

2.11. Донасимон толали материалларнинг мавҳум қайнаши 
Тошкент Кимё-технология институти «Жараёнлар ва қурилмалар» 
кафедраси олиб борилган тадқиқотларга кўра донасимон толали материаллар 
(пахта чигити) нинг мавҳум қайнаш қатлами ўзига хос хусусиятларга эга экан. 
Чунки пахта чигитининг донаси ноксимон нотўғри шаклга эга бўлиб, юзасида 
турли узунликка эга бўлган тўсиқлари бўлади. Пахта чигити учун биринчи 
критик тезликнинг қиймати чигитнинг тола ушлашига боғлиқ эканлиги 
тасдиқланади. Чигит қатлами учун Е
о
= 0,43 - 0,55 маълум бўлди, кўпчилик 
сочилувчан материаллар учун Е
о
= 0,38 - 0,42 (ўртача Е
о
= 0,4). 
Тажрибалардан маълум бўлдики, пахта чигитининг эквивалент диаметри 
d
э
ва зичлиги унинг тола ушлашлиги Т га боғлиқ экан. 
Тўқсиз ва тола ушлашлиги 13% гача бўлган тўқли пахта чигити учун
Re мезони қуйидаги тенглама орқали аниқлаш таклиф этилди: 
(2.79) 
Тадқиқотларга кўра Rе мезонининг қиймати шакл коэффициентига ва
заррачанинг тола ушлашлигига боғлиқ экан. Шу сабабдан донасимон толали
материалларнинг ушбу хоссалари заррачанинг тола ушлашлик даражасини 
белгиловчи коэффициент 

орқали ҳисобга олиниши мақсадга мувофиқ бўлади: 
0
Re
Re
кр
кр


(2.80) 
бу ерда Rе
0
кр
- тўқсиз чигит (Т=0 %) учун Rе
кр
нинг қиймати. Турли навдаги 
пахта чигити учун

нинг қиймати

= 1 - 2,32 га тенг бўлиб, қуйидаги 
эмпирик тенглама орқали топилади: 

= 1 + 0,43 Т 
0,44
63
,
3
6
10
456
,
0
Re








Ar
кр

---

56 
бу ерда Т-чигитнинг ташки юзасидаги толанинг миқдори, %. 
Қаттиқ заррачанинг тола ушлашлик даражаси топилгандан сўнг мавҳум
қайнашнинг биринчи критик тезлиги қуйидаги тенгламадан топилади: 
Ar
Ar
кр
22
,
5
1400
Re



Донасимон толали материалларнинг қурилмадан чиқиб кетиш ҳолатига 
тўғри келган иккинчи критик тезликни аниқлаш учун қуйидаги тенглама 
таклиф қилинди: 
(2.81) 
Олиб борилган тажриба натижаларини Rе = f (Аr) кўринишда қайта
ишлаш натижасида қўзгалмас, кенгайтирилган ва мавҳум қайнаш
ҳолатларининг чегаралари аниқланади. 
Кенгайтирилган қатламнинг бошланиш чегарасини аниқлаш учун
қуйидаги эмпирик тенгламадан фойдаланиш мумкин: