Кимевий технологиянинг жараёнлари ва қурилмалари фанидан ўқув қўлланма

Индикатор диаграмма. Поршенли насосларни текшириш учун 
индикатор диаграммаси олинади. Бунда компрессорнинг тирсакли ўқи бир 
марта айланганда, босим ва узатилган газ ҳажми орасидаги боғлиқлик 
қурилади. 57-расмда бир томонлама, бир босқичли компрессорнинг 
назарий p-V диаграммаси кўрсатилган. Назарий компрессорда 
диаграммадаги b ва d нуқталарга мос келадиган ҳолатларда цилиндр 

---

134 
қопқоғига яқин келади ва газни сўриш жараёни узатиш тамом бўлиши билан 
бошланади. Диаграммада сўриш жараёни аb, сиқиш bc ва узатиш cd  
чизиқлар билан тасвирланади. 
Ҳақиқий компрессорда сиқиш 
жараёни (57-расм) назарий сиқишдан 
анча фарқ қилади. Цилиндр қопқоғи ва 
поршеннинг орасида доимо бўш ҳажм 
ҳосил бўлади ва у «зарарли бўшлиқ» 
деб номланади. Бу бўшлиқда узатиш 
ва сиқишдан жараёнидан сўнг поршен 
орқага қайтганда, газ кенгаяди ва сўриш клапани очилади, яъни поршен маълум 
бир ораликда а нуқтагача бекор ҳаракатланади. Бунинг оқибатида компрессор 
унумдорлиги пасаяди, «зарарли бўшлиқ» цилиндрнинг иш ҳажмига нисбатан 
улушларда олинади: 

V (бу ерда 

-зарарли бўшлиқ ҳажмининг поршен 
ҳаракати туфайли ҳосил бўлган фойдали ҳажмга нисбати тенг) одатда, «зарарли 
бўшлиқ» цилиндр ҳажмининг 3...5% ни ташқил этади. 
57-расмда вс

ва вс

сиқиш чизиқлари мос равишда изотермик ва 
адиабатик жарaёнларни характерлайди. Ушбу диаграммадаги юзалар сиқиш 
жараёнида бажарилган ишни англатади, яъни изотермик сиқишда бажарилган 
иш энг кичик бўлса, адиабатикда энг катта қийматга эга бўлади. 
Реал шароитда сиқиш жараёни (вс чизиқ) политроп жараёнда амалга 
ошади. Бунда, ажраб чиқаётган иссиқликнинг бир қисмигина атроф муҳитга 
тарқалади. 
Поршенли компрессорларнинг унумдорлиги вақт бирлиги ичида 
узатилган газ ҳажмига тенг: V
c
= 

V
п
бу ерда V
п
- сўрилаётган газнинг ҳажми, 

- узатиш коэффициенти. 

= 

0 

г 

т
Бир томонлама сиқувчи компрессорнинг ҳақиқий иш унумдорлиги 
(м
3
/сек) қуйидаги тенглама ёрдамида хисоланади: