Kimyo – moddalarning tarkibi, tuzilishi, xossalari va ularning bir turdan boshqa turga aylanish sababi va qonuniyatlarini o‟rganadigan fandir. Modda va jism biz ko‟rib turgan narsalarning hammasi umumiy nom bilan tabiat

Allatropiya: Bir elementdan har xil oddiy moddalarning hosil bo‟lishi allatropiya deyiladi. Hosil bo‟lgan moddalar allatropik shakl ko’rinishlar deyiladi. Masalan: Kislorod elementi 2 xil: kislorod va ozon, C elementi 4 xil: olmos, grafit, karbin, fullerin, P elementi 3 xil: oq P, qizil P, qora P ni hosil qiladi.
Allatropiyaning 2 ta sababi mavjud.

• 
  Molekuladagi atomlar sonining turlicha bo‟lishi (O₂, O₃)
  
• 
  Kristall tuzilishining turlicha bo‟lishi.
  

Allatropiya quyidagi elementlarda kuzatiladi: O, S, P, Se, Te, C, Si, Sn, Fe, As, Co, Pb, Ni, Ge, Po

• 
  Moddaning tarkibini tekshirish uchun amalga oshiriladigan jarayon analiz deyiladi.
  
• 
  Modda hosil qilish jarayoni sintez deyiladi.
  
• 
  Birikma qanday tarkibiy qismlardan iborat ekanligini aniqlash sifat analizi deyiladi.
  
• 
  Birikma tarkibiy qismlari qanchadan iborat ekanligini aniqlash miqdor analiz deyiladi.
  

OLIMOV XURSAND 99 742 42 99

KIMYOVIY BELGILAR, FO’RMULALAR VA TENGLAMALAR

Shved kimyogari Berselius 1813 – yilda elementlarni lotincha nomlarining bosh harflari yoki bosh harfiga yana bir harfini qo‟shib belgilashni taklif qildi. Masalan: vodorod elementining lotincha nomi Hydrogenium, shuning uchun uning kimyoviy belgisi H yoki simob elementining lotincha nomi “Hydragirum” uning bosh harfi vodorodniki bn bir xil bo‟lganligi uchun bosh harfiga yana bir harfini qo‟shib belgilash qabul qilingan, ya‟ni Hg, Sulfur - S, Carbonium - C, Cuprum - Cu, Aurum - Au, Argentum - Ag, Oxigenium – O, Al – Aluminium,
Fe – Ferrum, Zn – Zincum.
Modda tarkibini belgilar, indekslar (ba‟zan, koeffitsiyentlar) yordamida ifodalanishi kimyoviy fo’rmula deyiladi. Fo‟rmulada belgidan keyin qo‟yilgan son indeks deyiladi. Indeks O dan boshqa barcha musbat butun sonlar bo‟lishi mumkin. 1 ga teng bo‟lsa, yozilmaydi. Indeks molekuladagi bir xil atomlar sonini bildiradi. Tenglamada (ayrim fo‟rmulalarda) molekula oldiga qo‟yilgan son koeffitsient deyiladi. Koeffitsient O dan boshqa barcha musbat butun sonlar bo‟lishi mumkin. 1 ga teng bo‟lsa, yozilmaydi. Koeffitsient bir xil atomlar yoki molekulalar sonini bildiradi.

Kimyoviy reaksiyani fo‟rmulalar yordamida ifodalanishi kimyoviy tenglama deyiladi.