Kimyo fani haqida

KIMYO FANI HAQIDA
Kimyo (arabcha: کيمياء ‎ ehtimol misrlik Kemet soʻzidan olingan (qora), Misr nomi, qora tuproq va qoʻrgʻoshin ham kelib chiqqan — Ta-Kemet — „qora yer“ (egip. tA-kmt) ^[1] ; qadimgi yunoncha: χυμος mumkin boʻlgan variantlar: qadimgi yunoncha: χυμος — „sharbat“, „mohiyat“, „namlik“, „taʼm“ qadimgi yunoncha: χυμα . qadimgi yunoncha: χυμα — „qotishma (metallar)“, „quyma“, „oqim“ qadimgi yunoncha: χυμευσις . qadimgi yunoncha: χυμευσις — „aralashtirish“) — tabiiy fanning eng muhim va keng sohalaridan biri, moddalarni, shuningdek, ularning tarkibi va tuzilishini, tarkibi va tuzilishiga bogʻliq boʻlgan xususiyatlarini, oʻzgarishiga olib keladigan oʻzgarishlarni oʻrganadigan fan boʻlib. Ushbu fan tarkibiga — kimyoviy reaktsiyalar, shu bilan birga, ushbu oʻzgarishlarni boshqaradigan qonunlar va qonunyatlar ham kiradi. Barcha moddalar kimyoviy bogʻlanish tufayli molekula hosil qila oladigan atomlardan iborat boʻlganligi sababli, kimyo birinchi navbatda yuqoridagi vazifalarni atom-molekulyar darajada, yaʼni kimyoviy elementlar va ularning darajasini koʻrib chiqish bilan shugʻullanadigan fan hisoblanadi. Kimyoviy birikmalar ham shular jumlasidandir . Kimyoning fizika va biologiya bilan aloqalari bor, aslida ular orasidagi chegara shartli ravishda ^[2] chegara hududlarini kvant kimyosi, kimyoviy fizika, fizik kimyo, geokimyo, biokimyo va boshqa fanlar tomonidan oʻrganilish uchun ish olib boriladi. Ushbu fan eksperimental fanlardan biri hisoblanadi.
Kimyo fani tarixi manbasini tahrirlash
Kimyo fanining boshlanishi insoniyat paydo boʻlganidan beri davom etib kelmoqda. Inson har doim u yoki bu holatda kimyoviy moddalar bilan shugʻullanganligi bois, uning olov, terini koʻzlash va pishirish bilan bogʻliq boʻlgan birinchi tajribalarini amaliy kimyoning boshlanishi deb aytishimiz mumkin. Asta-sekin amaliy bilimlar toʻplanib borilishi natijasida sivilizatsiya rivojlanishining boshidayoq odamlar qandaydir boʻyoqlar, emallar, zaharlar va dori-darmonlarni qanday qilib tayyorlashni bilib olishdi. Dastlab ular, inson biologik jarayonlardan foydalanganligi haqida bizgacha maʼlumotlar yetib keldi. Masalan, fermentatsiya, chirish; keyinchalik, olovning rivojlanishi bilan u yonish, sinterlash, termoyadroviy jarayonlardan foydalana boshlashdi. Yovvoyi tabiatda uchramaydigan oksidlanish reaksiyasi va shu bilan birga qaytarilish reaksiyalaridan foydalanilgan. Masalan, ularning birikmalaridan metallarning qaytarilishini aytishimiz mumkun.
Metallurgiya, kulolchilik, shishasozlik, boʻyash, kabi hunarmandchilik bizning eramizning boshlanishidan oldin ham sezilarli rivojlangan. Misol qilib shuni aytishimiz mumkunki, zamonaviy shishaning tarkibi mil avv 4000-yilda ishlatilgan shisha tarkibi bilan deyarli bir xil hisoblanadi. Misrda kimyoviy bilim ruhoniylar tomonidan bilmaganlardan juda ehtiyotkoronalik bilan yashirilgan boʻlsa ham, u baribir asta-sekinlik bilan boshqa mamlakatlarga kirib bordi. Kimyo fani yevropaliklarga asosan arablar 711-yilda Ispaniyani bosib olgandan keyin kirib kelgan. Yevropaliklar bu fanni " alkimyo " deb nomlashdi. Ular orqali ushbu bu nom Yevropaga tarqaldi.
Bizga maʼlumki, Misrda miloddan avvalgi 3000-yilda. Ular koʻmirni qaytaruvchi vosita sifatida ishlatishib, uning birikmalari orqali mis olishni bilib olishgan, shuningdek keyinchalik, kumush va qoʻrgʻoshin olishni ham oʻrganishgan. Asta-sekin Misr va Mesopotamiyada bronza, shimoliy mamlakatlarda esa temir ishlab chiqarish jadal rivojlanadi. Nazariy topilmalar ham bor edi. Masalan, Xitoyda mil avv XXII asrdan boshlab esa asosiy elementlar (Suv, Olov, Yogʻoch, Oltin, Yer) haqida nazariyalar paydo boʻla boshladi. Mesopotamiyada dunyoning qarama-qarshi tomonlari haqida maʼlum bir darajada fikr paydo boʻla boshlaydi. Bular quydagilardir: olov-suv, issiql-sovuq, quruq — namlik.
Mil avvV asrda Gretsiyada Levkipp va Demokrit materikaning atomlardan tuzilishi nazariyasini ishlab chiqishdilar atomizm . Yozuv tuzilishiga oʻxshatib, nutq soʻzlardan, soʻzlar esa harflardan iborat boʻlgani kabi, barcha moddalar ham maʼlum birikmalardan (molekulalardan) iborat, ular oʻz navbatida boʻlinmas elementlardan iborat hisoblanadi(atomlar).
Mil avv V asrda Empedokl asosiy elementlar (elementlar) suv, olov, havo va yer boʻlishini taklif qildi. Miloddan avvalgi IV asrda Platon Empedokl taʼlimotini yaratdi: bu elementlar har biri oʻziga xos rangga va atom oʻziga xos fazoviy figurasiga ega boʻlgan, bu esa uning xususiyatlarini belgilab beradi : olov-qizil va tetraedr, suv — koʻk va yer — yashil va oltitali, havo — sariq va oktaedr . Platonning fikricha, bu „gʻishtlar“ kombinatsiyasidan butun bir moddiy dunyo qurilgan. Toʻkning bir-biriga aylanishi haqidagi ushbu taʼlimot Aristotelga meros boʻlib oʻtgan.
Alkimyo[tahrir | manbasini tahrirlash]
"Alkimyo" soʻzini Yevropaliklar aytishlaricha arabcha: الخيمياء 'al-kīmiyā' tilidan olingan boʻlib, bu esa oʻz navbatida oʻrta yunoncha chōmīa „suyuqlik“ degan maʼnoni beradi.
Mil avv 4-3 -asrlarda sodir boʻlgan. Sharqda (Hindistonda, Xitoyda, arab dunyosida) alkimyoning dastlabki „prototipi“. Bu va undan keyingi davrlarda simob, oltingugurt, fosfor kabi elementlarni olishning yangi usullari topiila boshlagam edi, koʻplab tuzlar tavsiflandi, HNO ₃ kislotasi va ishqoriy NaOH allaqachon maʼlum ishlatilgan. Ilk oʻrta asrlardan boshlab, hozirda keng tarqalgan alkimyo deb tushuniladigan narsa rivojlana boshladi, unda yuqorida oʻrsatilgan ilmiy tarkibiy qismlar (fan metodologiyasining zamonaviy tushunchasi maʼnosida) bilan bir qatorda, davrning falsafiy gʻoyalari va. oʻsha davr uchun yangi hunarmandchilik qobiliyatlari, shuningdek, sehrli va mistik gʻoyalar anʼanaviy tarzda birlashtirilgan. ; ikkinchisi esa oʻzining individual koʻrinishlari va xususiyatlari bilan oʻsha davr falsafiy tafakkuri bilan taʼminlangan. Oʻsha davrning mashhur kimyogarlari Jobir ibn Hayyon (Geber), Ibn Sino (Avitsenna) va Abu Bakr ar-Roziy edi. Antik davrda ham savdoning jadal rivojlanishi tufayli oltin va kumush ishlab chiqarilgan tovarlarning universal ekvivalentiga aylandi. Bu nisbatan kam uchraydigan metallarni olish bilan bog‘liq qiyinchiliklar Aristotelning ayrim moddalarning boshqa moddalarga aylanishi haqidagi natural-falsafiy qarashlaridan amaliy foydalanishga urinishlarga turtki bo‘ldi; " Transmutatsiya " taʼlimotining paydo boʻlishi, allaqachon nom olgan Germes Trismegistus bilan birga, uning nomi bilan bogʻliq alkimyo maktabining anʼanasi. Bu gʻoyalar XIV asrgacha ^[3][4] ga qadar juda oz oʻzgarishlarga uchradi.

Falsafa toshini izlayotgan alkimyogarlar
Mil avv VII asrda.lkimyo Evropaga kirdi. Oʻsha paytda, butun tarixda boʻlgani kabi, jamiyatning hukmron qatlamlari vakillari orasida hashamatli buyumlar, ayniqsa oltin, ayniqsa, „mashhur“ edi, chunki aynan shu narsa, yuqorida aytib oʻtilganidek, savdo bahosining ekvivalenti edi. Alkimyogarlar, boshqa masalalar qatorida, boshqa metallardan oltin olish usullari, shuningdek, ularni qayta ishlash muammolari bilan qiziqishda davom etdilar. Shu bilan birga, oʻsha paytga kelib arab kimyosi amaliyotdan uzoqlasha boshladi va oʻz taʼsirini yoʻqotdi. Texnologiyaning oʻziga xos xususiyatlaridan kelib chiqqan holda, boshqa narsalar qatorida, germetik qarashlar tizimi, belgilar tizimidagi farq, terminologiya va bilimlarning korporativ tarqalishi tufayli „alkimyoviy harakat“ juda sekin rivojlandi. Eng mashhur Yevropa alkimyogarlari Nikolas Flamel, Albertus Magnus, Jon Di, Rojer Bekon va Raymond Lulli . Alkimyogarlar davri koʻplab asosiy moddalarni olish, ularni ishlab chiqarish, izolyatsiya qilish va tozalash usullarini ishlab chiqishni belgilab berdi. Faqat XVII asrda turli sanoat tarmoqlari, jumladan, metallurgiya, shuningdek, farmatsevtika rivojlanishi bilan uning tibbiyotdagi roli ortishi tufayli tadqiqotchilar paydo boʻla boshladilar, ularning faoliyati ushbu fanda sezilarli oʻzgarishlarda namoyon boʻldi, bu esa oʻz ifodasini topdi. ushbu fanning puxta oʻylangan va tegishli amaliy usullarini shakllantirish. Ular orasida, birinchi navbatda, Jorj Agricola va Theophrastus Bombast Paracelsus ^[3] [4] ni nomlash kerak.