Kimyo fani haqida

Kimyo va kimyoviy texnologiyada qoʻllaniladigan moddalar aralashmalarini ajratishning maʼlum fizik usullariga umumiy nuqtai Aralashmaning tarkibiy qismlarining agregat holati	Ajratish uchun ishlatiladigan jismoniy xususiyat
Ajratish usuli
qattiq — qattiq	Zichlik	cho‘ktirish, cho‘ktirish
	namlanish qobiliyati	Flotatsiya, koʻpikli flotatsiya
	Zarrachalar hajmi	Skrining
	Eruvchanlik	Ekstraksiya, yuvish
	Magnitizm	Magnit ajratish
qattiq — suyuq	Zichlik	Sedimentatsiya, dekantatsiya (choʻkindidan suyuqlikni toʻkish), sentrifugalash
	suyuqlikning qaynash nuqtasi	Bugʻlanish, distillash, quritish
	Zarrachalar hajmi	Filtrlash
	Qattiq jismning eruvchanligi	Kristallanish
Qattiq — gazsimon	Zichlik	Sedimentatsiya, markazdan qochma ajralish
	Zarrachalar hajmi	Filtrlash
	Elektr zaryadi	elektrofiltrlash
suyuqlik — suyuqlik	Zichlik	Choʻktirish (ajratish voronkasida, moy ajratgichda), sentrifugalash
	Qaynatish harorati	Distillash
	Eruvchanlik	Ekstraksiya
Suyuqlik — gazsimon	Zichlik	Sedimentatsiya, markazdan qochma ajralish
	Gazda eruvchanligi	Gazni olib tashlash (haroratni oshirish orqali), boshqa suyuqlik bilan yuvish
gazsimon — gazsimon	Kondensatsiya harorati	Kondensatsiya
	Yutish qobiliyati	Absorbsiya (sorbent hajmi boʻyicha soʻrilish)
	Adsorbsionlik	Adsorbsiya (sorbent yuzasi tomonidan soʻrilishi)
	Zarrachalar hajmi	Diffuziya
	Ogʻirligi	santrifüjlash

Sof moddalar — fizik usullar bilan amalga oshirilganda ikki yoki undan ortiq boshqa moddalarga ajralmagan va fizik xususiyatlarini oʻzgartirmaydigan moddalardir.
Bu bir yoki bir nechta juftlashtirilmagan elektronni oʻz ichiga olgan zarracha (atom yoki molekula). Koʻpgina hollarda kimyoviy bogʻlanish ikki elektron ishtirokida hosil boʻladi. Juftlanmagan elektronga ega boʻlgan zarra juda faol va boshqa zarralar bilan osongina bogʻlanish hosil qiladi. Shuning uchun radikalning vositadagi umri, qoida tariqasida, juda qisqa.

Moddalar aralashmalari va murakkab moddalar oʻrtasidagi farqlar Aralash	murakkab modda
Jismoniy jarayon (sof moddalarni aralashtirish) orqali hosil boʻladi.	Kimyoviy reaksiya natijasida hosil boʻlgan (oddiy moddalardan sintez)
Aralashmani tashkil etuvchi sof moddalarning xossalari oʻzgarishsiz qoladi	Murakkab modda olinadigan oddiy moddalarning xossalari ikkinchisida saqlanmaydi.
Sof moddalar (oddiy va murakkab) har qanday massa nisbatida aralashmada boʻlishi mumkin	Murakkab moddani tashkil etuvchi elementlar doimo maʼlum bir massa nisbatida boʻladi.
Fizik usullar yordamida tarkibiy qismlarga (sof moddalar) ajratish mumkin	Uning tarkibiy qismlariga (oddiy moddalar shaklidagi elementlar) faqat kimyoviy reaksiya (tahlil) orqali parchalanishi mumkin.

Kimyoviy reaksiyalar berilgan moddaning kimyoviy xossalarini ochib beradi va tavsiflaydi.
Radikal[tahrir | manbasini tahrirlash]
Reaktivlar → Mahsulotlar

• 
  Sm. radiobiologiyada radiolizda erkin radikallar haqida ham.
  

kimyoviy bogʻlanish[tahrir | manbasini tahrirlash]
Atomlarni yoki atomlar guruhlarini birga ushlab turadi. Kimyoviy bogʻlanishlarning bir nechta turlari mavjud: ionli, kovalent (qutbli va qutbsiz), metall, vodorod .
Davriy qonun[tahrir | manbasini tahrirlash]
1869-yil 1-martda D. I. Mendeleyev tomonidan kashf etilgan. Zamonaviy formulalar: elementlarning xossalari, shuningdek ular hosil qiladigan birikmalar ularning atomlari yadrolarining zaryadlariga davriy bogʻliqdir.
Kimyoviy moddada yoki turli moddalarning aralashmalarida sodir boʻladigan jarayonlar kimyoviy reaktsiyalardir. Kimyoviy reaksiyalar har doim yangi moddalar hosil qiladi.
Aslida, bu molekula tuzilishini oʻzgartirish jarayonidir. Reaktsiya natijasida molekuladagi atomlar soni koʻpayishi (sintez), kamayishi (parchalanishi) yoki doimiy boʻlib qolishi (izomerlanish, qayta joylashish) mumkin. Reaksiya jarayonida atomlar orasidagi bogʻlanish va atomlarning molekulalardagi joylashuvi oʻzgaradi.
Kimyoviy reaksiyani amalga oshirish uchun olingan dastlabki moddalar reaktivlar, kimyoviy reaksiya natijasida hosil boʻlgan yangi moddalar esa reaksiya mahsulotlari deyiladi. Umuman olganda, kimyoviy reaktsiya quyidagicha tasvirlangan:
Kimyoviy usullarning umumiy ilmiy asoslari bilish nazariyasi va fan metodologiyasida ishlab chiqilgan.
Kimyo bu jarayonlarni makromiqdorda ham, moddalarning makromiqdorlari darajasida ham, mikro miqyosda ham atom-molekulyar darajada oʻrganadi va tavsiflaydi. Makromiqyosda sodir boʻladigan kimyoviy jarayonlarning tashqi koʻrinishlarini bevosita moddalarning oʻzaro taʼsirining mikrodarajasiga oʻtkazish va bir maʼnoda talqin qilish mumkin emas, ammo bunday oʻtishlar faqat mikrodomenga xos boʻlgan maxsus kimyoviy qonunlardan toʻgʻri foydalanish bilan mumkin (atomlar, molekulalar, ionlar). bitta miqdorda olinadi).
Kimyoning boshqa tegishli tabiiy fanlar bilan birikmasi biokimyo, bioorganik kimyo, geokimyo, radiatsiya kimyosi, fotokimyo va boshqalardir.
Nomenklatura[tahrir | manbasini tahrirlash]
Bu kimyoviy birikmalarni nomlash qoidalari toʻplami. Maʼlum boʻlgan birikmalarning umumiy soni 20 milliondan ortiq boʻlganligi va ularning soni printsipial jihatdan cheksiz boʻlganligi sababli, ularni nomlashda ularning tuzilishini nom bilan takrorlash uchun aniq qoidalardan foydalanish kerak. Organik va noorganik birikmalarni nomlashning bir nechta variantlari mavjud, ammo IUPAC nomenklaturasi standart hisoblanadi.
Kimyo boʻlimlari[tahrir | manbasini tahrirlash]
Zamonaviy kimyo — tabiatshunoslikning shu qadar keng sohasiki, uning koʻpgina boʻlimlari bir-biri bilan chambarchas bogʻliq boʻlgan ilmiy fanlar boʻlsa ham, mohiyatan mustaqildir.
Oʻrganilayotgan ob’ektlar (moddalar) asosida kimyo odatda noorganik va organiklarga boʻlinadi. Fizikaviy kimyo, jumladan kvant kimyosi, elektrokimyo, kimyoviy termodinamika, kimyoviy kinetika kimyoviy hodisalarning mohiyatini tushuntirish va ularning umumiy qonuniyatlarini fizik tamoyillar va eksperimental maʼlumotlar asosida oʻrnatish bilan shugʻullanadi. Analitik va kolloid kimyo ham mustaqil boʻlimlardir (qarang. quyidagi boʻlim).
Zamonaviy ishlab chiqarishning texnologik asoslarini kimyoviy texnologiya — tayyor tabiiy materiallarni sanoat kimyoviy qayta ishlash va tabiiy muhitda uchramaydigan kimyoviy mahsulotlarni sunʼiy ravishda ishlab chiqarishning iqtisodiy usullari va vositalari haqidagi fan belgilaydi.