Kimyo, fizika va hisoblash texnikasmmg so4nggi oln

nuqtasigacha bo'lgan masofa, в  -  
sochilish buruhagi, С — qayd qilish 
nuqtasi.
Eng ko ‘p qo'ltanilndigan difraksion usullar: rentgen ografiya 
(XpwlO
-1
mil); elektronografiya (Ao«5*l(T
3
nm); neytronografiya 
(Xh»10_i mil). Bu usullar orasida rentgen nurlari va elektronlar 
oqimidan foydalanish keng tarqalgan. Olimlar yadro reaktoridan 
sochilgan katta te/Jikdagi neytronlarni q a^a kichik tczlikdagi 
oqimga aylantirish usuli orqali ulardan foydalanish imkoniyatim 
kengaytirdilar. 
Stniktur tadqiqollarda tolqinning sochilish

---

intensivligini uning tushgan burchagiga nisbatan o'lchash qabul 
qilingan. Ammo bu usulni qo‘llashda bir qator o‘ziga xosliklar 
mavjud. Rentgen nurlari atom va molekula elektronlari bilan 
to'qnashib sochiladi. ElektTonlar oqimi - yadro va elektronlaming 
hosil qilgan elektr maydoni bilan, neytronlar oqimi esa yadrolar 
bilan 
ta’sirlashadi. 
Rentgenografiya, 
elektronografiya 
va 
neytronografiya usullarida atomlaming numi qaytarish imkoniyati 
tegishli ravishda Ir:Ic:In « 
1
:
106
:
10~2
kabi nisbatga to‘gLri keladi. 
Elektronografiyada maksimal sochilish 10"-
6
—10
~5
sm oMchamdagi 
yupqa parda va gaz fazadagi molekula tuzilishiga bog‘liq. 
Rentgen nurlari va neytronlar oqimi makroskopik ob’yektlami, 
ya’ni bir necha millimetr qalinlikdagi moddaning kondensirlangan 
fazadagi 
namunasini 
o‘rganadi. 
Rentgenografiya 
va 
elektronografiya usullariga kristallokimyo kursida alohida ectibor 
qaratiladi.
Fizikaviy tadqiqot usullarining nazariy kimyo uchun 
ahamiyati
Fizikaviy 
usullaming 
qo‘llanishi 
kimyoviy 
tuzilish 
nazariyasi, ldmyoviy bogiam ing karraligi, tuzilish, optik va 
konformatsion 
izomeriya, atomlaming koordinatsion 
soni, 
molekuladagi ichki aylanishlar va katta amplitudali harakatlar, 
molekulaning energetik, elektrik va boshqa xarakteristikalari, 
oraliq mahsulotlar va reaksiya mexanizmlari kabi asosiy 
muammolaraing tadqiqotiga imkon yaratadi.
Fizikaviy tadqiqotlar natijasida olingan ma’lumotlar odatda 
molekula tuzilishi bilan bogianadi. Ammo molekulaning 
geometrik tuziiishini aniqlash hali atomlar orasida kimyoviy 
bog‘lar va ulaming fazoviy taqsimlanishi haqida ma’lumot 
bermaydi. Buning to‘liq yechimini topish uchun o^ganiladigan 
molekuladagi bogk uzunliklari, yadrolar orasidagi masofa, 
kimyoviy tuzilish kabi kattaliklami bilvosita solishtirish talab 
etiladi. Ayrim hollarda fizikaviy usullar yordamida olingan 
ma’lumotlar kimyogarlar oldiga yangi vazifalar qo‘yadi, uning 
yechimi esa solzsiz, kimyoviy tuzilish nazariyasining rivojlanishi 
uchun muhim omil bollib xizmat qiladi.

---

Slumday qilib, bugungi kunda zamonaviy kvant va nazariy 
kimyoning rivojlanishi uchun olinadigan salmoqli miqdoriy 
tayanch ma’lumotlar fizikaviy usullar yordamida olinmoqda. 
Fizikaviy tadqiqot usullarining keng qollanishi ulaming 
rivojlanishiga 
omil 
boiadi, 
tadqiqot 
qilib 
topiladigan 
parametrlaming aniqligi va texnik darajasini oshiradi. Bu usullar 
rivojlanishining muhim an’anasi ulardan kompleks usulda 
foydalanishdir. Olimlar bu maqsadda eng ko‘p IQ-, LJB-, YaMR-, 
EPR spektroskopiyasi 
va mass-spektrometriya usullaridan 
foydalanishadi. Turli usullaming integratsiyasi o'rganiladigan 
namuna fizik parametrlarini aniqlash imkoniyatini keskin 
oshiradi. Ayrim usullar bilan olingan bebaho natijalar o'zining 
nodirligi bilan ajralib turadi. Masalan, molekulalar oqimining bir 
jinsli bolmagan elektr maydonida fokuslanishi CS
2
SO
4
modda 
uchun elektr dipol momenti bolmasligini isbotladi va uning 
quyidagicha ifodalangan klassik tuzilish formulasi noto‘g'ri 
ekanligini ko'rsatdi:
° w °