Kimyoviy texnologiya

2.4. Poliproplendan polimerbenzin olish texnologiyasi 
Alkenlarni polimerizastiyalab sanoat sharoitlarida polimerbenzin olish 
maqsadida fosforli nordon katalizator ishtirokida 175-245
0
C temperatura va  6 
MPa bosimda amalga oshiriladi. Polimerbenzin olishda xom ashyo sifatida toza 
alkenlar emas, balki termokatalitik, piroliz va degidrirlash jarayonlari natijasida 
olinadigan uglevodorodlar hizmat qiladi. Propan-propilen va S
3
-S
4
frakstiyalar 
keng qo’llaniladi. Xom ashyodagi alkenlarni miqdori ekzotermik reakstiya 
oqibatida kuchli qizib ketishni oldini olish maqsadida 20 % dan kem va 40 % dan 
yuqori bo’lmasligi lozim. 
Alkenlar polimerizastiyaga moyilligi bo’yicha quyidagi qatorga joylashtirish 
mumkin:
Izobutilen > butilen > propilen > etilen 
Polemerbenzin 200-250
0
C temperatura intervalida haydaluvchi nisbatan 
yuqori bo’lmagan molekulyar massali polimerlar aralashmasidan iborat. Uning 
tarkibiga 94 % alkenlar, 5 % alkanlar va stikloalkanlar va 1 % arenlar kiradi. 
Odatda polimerbenzin 82-84 oktan soniga (motor usuli) yoki 96-97 (izlanish 
usuli) ga ega bo’lib, juda yaxshi aralashish ko’rsatkichini namoyon etadi: u boshqa 
benzinlar bilan qanday tabiatli komponent bilan qo’shilayotganiga bog’liq holda 
oktan soni 90-130 (motor usuli) bo’lgan, mahsulot sifatida o’zini tutadi. 
Jarayonning texnologik sxemasi quydagi 2.1-rasmda keltirilgan: Xomashyo 
nordon gazlardan absorbsion (dietanolamin va ishqor bilan) tozalanib 1-kalonnaga 
uzatiladi va u yerda suv bilan yuviladi. Kolonnaning yuqorisidan chiqgan gaz 9-
sig'imdan keladigan propan bilon aralashtirib 2-tindirgichga tushadi. Propan 
xomashyo tarkibidagi to’yinmagan uglevodorod miqdorini kamaytiradi. Bu esa 
polimerizatsiya jarayonini yumshatadi. Ajralib chiqgan issiqlik esa reaktorni butun 
qismi bo’yicha bir hil tarqaladi. 2-tindirgichdan chiqqan aralashma 3-markazdan 
qochma nasos yordamida 4-issiqlik almashtirgichda va 5-isitgichda qizdirilib, 
katalizatorni degidratasiyaga uchratmaslik uchun yo’l-yo’lakay suvli ejjektorda 
namlantirilib to’rt paralel oqim bilan reaktorga kiritiladi. Reaktorda oqim 
yuqoridan pasga tomon harakatlanadi. Issiqlikning bir qismi propan yordamida 

---

yutilsa, boshqa qismi xomashyoga yutiladi. Natijada reaktorga kirayotgan 
xomashyo harorati chiqayotganga nisbatan 40-50
0
C ga past bo’ladi. Issiqlikning 
bunday taqsimlanishi jarayonda energiyani tejashga yordam beradi. Reaktorning 
pastidan chiqadigan mahsulot 4-issiqlik almashtirgichda sovitiladi va 7-separatorga 
yuboriladi. Separatorda bosim tushishi sababli serkulyatsiyadagi propanning asosiy 
qismi ajraladi. Propan va yengilroq fraksiyalar 8-kondensator-sovitgichda sovitilib 
9- yig’gichda suyuq propan yig’ladi va shu yerdan xomashyo bilan 
aralashtirgichga yuboriladi.