Kirish 2 bob o’zbekiston respublikasimilliy valyuta bozori

Real samarali ayirboshlash kursi. 2005 yilning 1-yarim yillik yakunlariga
ko’ra so’mning real samarali ayirboshlash kursi 0,6%ga o’sdi. Bunday o’sishga
so’mning AQSh dollariga nisbatan ayirboshlash kursining nisbatan sekin
devalivastiyalashuvi, shuningdek, O’zbekistonning asosiy tashqi savdo hamkorlari
valyutalariga nisbatan so’mning nominal kursining mustahkamlanishi sabab bo’ldi. Bu
mahalliy mahsulodarning tashqi bozordagi raqobatbardoshligining
mustahkamlanganligidan hamda O’zbekiston milliy valyutasi - so’mni xarid
quvvatining mustahkamlanganligidan dalolat beradi. Oldingi yillardagi kabi - Rossiya,
AQSh, Buyuk Britaniya, Germaniya, Xitoy, Turkiya, Ukraina va Qozog’iston
O’zbekistonning asosiy tashqi savdo hamkorlari hisoblanadi.____________________
So’mning real samarali ayirboshlash kursi(dekabr 1994=100)
1.4.3. HM3Ma. CyMHMHr pean cawapann aiikipSoiunaiu Kypcw (oeKa6p 1994 =100)
MaH6a: 
International Financial Statistics (IFS). 
IMF; 
«E>aHKOBCKMe BeflOMocin» ra3eTacn, 
Myannnnap ^nco6-KHTo6napu.
Manba: 
International Financial Statistics (IFS), IMF;«Bank axborotnomasi» gazetasi,mualliflar 
_______________________________________hisob-kitoblari______________________________________ 
Valyuta bozorining barqaror faoliyat yuritishi hamda so’mning AQSh dollariga 
nisbatan juda sekin devalvastiyalashuvi tovar va xizmadar eksporti xajmining o’sishiga
ma’lum ma’noda ta’sir qildi, natijada savdo balansining ijobiy saldosini ta’minlandi, 
shuningdek, mamlakat oltin valyuta zahiralari ko’paydi. Bu esa o’z navbatida, tashqi 
qaramlikni kamaytirishga hamda mamlakat ichkarisida valyutani tartibga solish va pul 
muomalasini barqarorlashtirishga sharoit yaratib
XULOSA
Davlatimiz mustaqilligining dastlabki yillarida milliy valyutamizning joriy
operatsiyalar bo’yicha ayirboshlanishini amalga oshirish uchun respublikamizda zarur
shart-sharoit mavjud emas edi. O’tgan o’n to’rt yil davomida esa aynan shu shart-
sharoitni yaratishga alohida e’tibor qaratildi.
Jahon tajribasidan malumki, ko’pgina mamlakatlar bozor munosabadari ma’lum

---

darajada shakllanib, iqtisodiyotning rivojlanishi muayyan bosqichga etganidagina
milliy valyuta konvertatsiyasiga erishishgan. Ushbu davlatlarda amalga oshirilgan
barcha islohotlar asosida, shu jumladan, tashqi iqtisodiy aloqalarda ham o’z mamlakati
manfaatlari ko’zda tutilgan. Agarda ulardagi islohotlar jarayoni hamda XVF
Nizomining 8-moddasini qabul qilish vaqtiga e’tibor qaratsak, ushbu fikrimiz yana bir
bor o’z tasdig’ini topadi.
Rivojlangan mamlakatlar tajribasi va o’tkazilgan tahlillarga suyangan holda,
O’zbekiston hukumati va Markaziy bank o’z imkoniyatlarimizni puxta chamalab,
milliy valyuta konvertatsiyasiga boshichma-bosqich o’tish siyosatini olib bordi.
Hukumatimiz tomonidan olib borilgan oqilona valyuta siyosati natijasida
ko’plab investitsion loyihalar amalga oshirildi. Bu borada, ayniqsa, xorijiy kredit
yo’nalishlarini o’zlashtirish asosida xususiy sektorda amalga oshirilayotgan
loyihalarning o’rni salmoqli bo’lmoqda. Pirovardida mustaqillik yillarida
respublikamizda meva va sabzavotni qayta ishlash, go’sht va sut maxsulotlari, sariyog’,
pishloq, yogurt, qandolatchilik, non va non maxsulotlari, shuningdek, dori-darmon
ishlab chiqarishga ixtisoslashgan ko’plab korxonalar tashkil etildi.
O’zbekistonda XVF Nizomining 8-moddasini imzolash, ya’ni joriy xalqaro
operatsiyalar bo’yicha so’mning erkin konvertatsiyasini joriy etish uchun real iqtisodiy
asos yaratilganmi, degan savolga to’la ishonch bilan “xa” deb javob berish mumkin.
Chunki hozirda, mamlakatimizda so’mning erkin ayirboshlanishiga o’tish jarayonining
uzviyligini tauminlash hamda bu boradagi majburiyadarni samarali bajarish imkonini
beruvchi mustahkam poydevor yaratildi.
Respublikamizda islohodarning keyingi bosqichidagi vazifalarga mos ravishda
valyuta siyosati ham takomillashtirib borilmoqda.
Hozirgi bosqichda ichki valyuta bozorini yanada erkinlashtirish hamda milliy
valyutamizning joriy xalqaro operatsiyalar bo’yicha erkin konvertatsiyasini joriy
etishga tayyorgarlik ishlari olib borilmoqda.
Shu bilan birga, valyuta siyosatini erkinlashtirish iqtisodiyotning eksportga
yo’naltirilgan tarmoqlarini raq’batlantirishda muhim turtki bo’ladi. Bu esa o’z
navbatida, iqtisodiyotning an’anaviy va yangi tarmoqlarida markazlashmagan eksport
hajmining oshishiga, kichik va o’rta biznes korxonalarining tashqi bozordagi faoliyati
jadallashuviga hamda xalqaro bozor konuyunkturasiga moslashib borishiga va oxir-
oqibat ularning mamlakat YalMdagi salmog’ining ortishiga olib keladi.
Shuningdek, valyuta bozorining erkinlashtirilishi banklarning moliyaviy
vositachilik rolini oshirish, ularning depozit va investitsiya faoliyatini jadallashtirish,
korxonalar o’rtasidagi to’lovlarni tezlashtirish hamda iqtisodiyotdagi o’zaro
qarzdorlikni kamaytirishga ijobiy ta’sir qiladi.
Bundan tashqari, so’mning almashuv kursini barqaror ravishda saqlab turilishi
respublikamizning valyuta, pul va moliya bozorlarini mustaxkamlaydi, inflyatsion
jarayonlarni hamda valyuta kursi bilan boq’liq xavf-xatarni kamaytiradi, xo’jalik
yurituvchi subuektlarning buxgalteriya va moliyaviy hisobotlarini yuritish, soliqlar,
bojxona hamda boshqa to’lovlarni amalga oshirish jarayonini engillashtiradi.
Shuni ham alohida taukidlab o’tish joizki, valyuta rejimining erkinlashtirilishi
nafaqat xo’jalik yurituvchi subuekdarga, balki aholi uchun ham xorijiy valyutalarga
bo’lgan ehtiyojlarini yanada to’laroq qondirishga keng imkoniyadar ochib beradi.
Nihoyat milliy ishlab chiqaruvchilar, xususan, xalq istemoli mollari, oziq-ovqat va
engil sanoat korxonalarining yanada samarali faoliyat ko’rsatishi uchun yangi
2
6

---

imkoniyadar yaratiladi. Bunday korxonalarda ishlab chiqarish uchun zarur bo’lgan va
xorijdan keltiriladigan xom - ashyo hamda ehtiyot qismlarni import qilish uchun
valyuta mablag’larini erkin sotib olish imkoniyati yanada kengayadi. Bu esa ichki
bozorni o’zimizda ishlab chiqariladigan sifadi iste’mol mahsulodari bilan to’ldirishga
olib keladi.
Bir so’z bilan aytganda, valyuta rejimining erkinlashtirilishi O’zbekistonning xalqaro
iqtisodiy hamjamiyatdagi nufuzini yanada oshirish, mamlakatimizdagi investitsion
muhitni yaxshilash, mahalliy va xorijiy investitsiyalarni rag’batlantirish,
iqtisodiyotimizning eksport salohiyatini oshirish hamda mahalliy ishlab
chiqaruvchilarni rag’batlantirish orqali iqtisodiyotimizga salmoqli ijobiy ta’sir
ko’rsatadi.
O’zbekistonda valyuta siyosatining ta’sirchanligini oshirish borasida bir qator
muammolar mavjud. Hozir ularni hal qilish dolrzarb masalalardan biridir. Mazkur
muammolar hal qilinsa, valyuta siyosatini takomillashtirish va demakki, valyuta
siyosati iqtisodiyotni yanada barqarorlashtirish va milliy valyuta qadrini oshirish uchun
xizmat qilishiga zamin yaratiladi.
2
7

---