Kirish barchamizni vatan tarqqiyoti birlashtiradi! Respublikamizda erkin iqtisodiy zonalarning ko‘payishi, undan tashqari Ona zaminimiz bag‘rida yotgan resurslarimizni nes – nobut qilmasdan o‘zlashtirsak, kon zaxiralaridan samarali

2.3. Karyer borti va turg’unligini ta’minlash uchun chora-tadbirlar

Karyer yonbag'irlarining holatini nazorat qilish va ularning deformatsiyasini o'z vaqtida oldini olish korxonaning geologik va geodeziya xizmati tomonidan amalga oshirilishi kerak. Uning vazifalariga ularni sotib olish paytida to'siqlarning to'g'ri tuzilishini nazorat qilish, qiyalik burchaklarining belgilangan darajadan oshishiga yo'l qo'ymaslik, loyixa bo’yicha qabul qilingan qiyalik yonbag'irlarining deformatsiyalarini doimiy instrumental tekshirish, ularni mustahkamlash bo'yicha mahalliy rejalarni tuzish, shuningdek, karyer yonbag'irlarining deformatsiyalarini oldini olish bo'yicha bajarilgan ishlarning o'z vaqtida va sifatli bajarilishini nazorat qilish kiradi.

Odatda bortlarning vayron bo'lishiga olib keladigan asosiy sabablardan biri portlashlarning seysmik ta'siridir. Bortlar yakuniy holatga keltirilganda kon massasiga bunday ta'sirni kamaytirish uchun loyihada "oldindan yorilish" usuli ko'zda tutilgan. Ushbu usul bilan karyerning yakuniy konturi bo'ylab qiya skvajinalar tozalovchi bermalardan qirraning siljish burchagida burg'ilanadi, ular ishchi tirgaklar ularga kamida 20 m masofada yaqinlashganda portlaydi. Skvajinalardagi zaryadlar tarqalib ketgan, bu ularning portlashi paytida ekran bo'shlig'ining paydo bo'lishiga yordam beradi. Ekran yaratilishi bilan pog’onada qolgan 20 m kenglikdagi tosh massasi karyerda qabul qilingan usulda burg'ulanadi va portlatiladi.
Karyerning ishlashi paytida, shuningdek, kerak qazish bermalarida to‘planib qolgan tog‘ jinslarini tizimli ravishda uzluksiz tozalash ko‘chki yonbag‘irlari paydo bo‘lishining oldini oladi va pastki gorizontlarda ishlaydigan odamlar va mexanizmlar uchun xavfni kamaytiradi.

III BOB. SOVUQ BULOQ KONIDAGI ASOSIY ISHLAB CHIQARISH JARAYONLARI


3.1. Tog' jinslarini qazish uchun tayyorlash

Sovuq buloq karyerida skvajinalarni burg'ilash uchun SBU-100G tipidagi zarbali-aylanuvchi ta'sirli dastgohlar qo'llaniladi. Mashina asboblari 7 atm bosimda 10 m³/min quvvatga ega PV-10E tipidagi mobil kompressor stansiyalaridan siqilgan havo bilan ta'minlanadi.

SBU-100G dastgohlari tomonidan burg'ilangan kon massasidan chiqqan nogabarit bo’laklari hajmining 1% PR-19 tipidagi qo'l perforatorlari yordamida burg’ilab portlatiladi.
6-jadval
Burg’ilash-portlatish ishlari ko’rsatgichlari

Ko’rsatgichlar	O’lchov birligi	Burg’ilash dastgohi СБУ-100Г
Burg’ilanadigan kon massasi hajmi: yiliga smenasiga	ming. m^3 m^3	220 860,7
1 m skvajina portlaganda chiqadigan kon massasi hajmi	m^3	6,5
1 smenada burg’ilanadigan skvajinalar soni	ta	4
Burg’ilash dastgohining o’rtacha unumdorligi	m/sme.	33
Ishchi burg’ilash dastgohlari soni : hisob kitob bo’yicha: qabul qilamiz:	dona. dona.	3,2 3

Portlovchi moddalar va portlovchi materiallar zavodda tayyorlanadi. PM zavodi bilan karyer orasidagi masofa 7 km ni tashkil etadi.

Kon jinslarining burg’ulanuvchanligi burg’ilash usuli, burg’ilash asbobi konstruksiyasi va kon jinsi buzilishiga tasir qiluvchi omillarga bog’liq. Akademik V.V. Rejevskiy kon jinslarining burg’ilanuvchanligi bo’yicha ( faqatgina tog’ jinslari xususiyatlariga bog’liq xolda ) mexanik burg’ilashdagi ko’rsatkichi bo’yicha tog’ jinslarini ajratgan. Unga muvofiq burg’ulanuvchanlik ko’rsatkichi quyidagi formula orqali aniqlanadi:
P_b = 8 ( G_sj + G_cdv) + 8 γ
bunda, G_sj – tog’ jinsining bir o’q bo’yicha siqilishga chidamlilik chegarasi, MPa;
G_cdv - tog’ jinsining siljishga bo’lgan qarshilik chegarasi, MPa;
γ – tog’ jinsining zichligi, t/m³.
Burg’ulanuvchanlik ko’rsatkichi bo’yicha tog’ jinslari 5 ta sinfga bo’linadi. Har bir sinf tarkibiga 5 turkum (kategoriya) kiradi:
I - sinf – yengil burg’ulanuvchi jinslar, 1dan – 5 kategoriyagacha:
( P_b = 1 5)
II - sinf – o’rtacha qiyinchilikda burg’ulanuvchi jinslar, 6 dan – 10
kategoriyagacha: ( P_b = 5,1 10)
III - sinf – qiyin burg’ulanuvchi jinslar, 11 dan – 15 kategoriyagacha: ( P_b = 10,1 15)
IV - sinf – juda qiyin burg’ulanuvchi jinslar, 16 dan – 20
kategoriyagacha: ( P_b = 15,1 20)
V sinf – haddan tashqari qiyin burg’ulanuvchi jinslar, P_b 25 ko’rsatkichga ega bo’lgan tog’ jinslari kategoriyadan tashqari jinslar deyilib bunday jinslar kamdan – kam uchraydi. Qolmoqir konidagi tog’ jinslari burg’ulanuvchanlik darajasi bo’yicha o’rtacha qiyinlikda burg’ulanuvchi va qiyin burg’ulanuvchi jinslar sinfiga kiradi.
Portlatish skvajinlarini burg’ilash uchun skvajin koviga buzuvchi kuchlanish ta’siri bo’yicha 3 ta guruhdagi stanoklardan foydalaniladi.