Kirish barchamizni vatan tarqqiyoti birlashtiradi! Respublikamizda erkin iqtisodiy zonalarning ko‘payishi, undan tashqari Ona zaminimiz bag‘rida yotgan resurslarimizni nes – nobut qilmasdan o‘zlashtirsak, kon zaxiralaridan samarali

I BOB.KON-GEOLOGIK QISM
1.1.Kon maydoni haqida asosiy ma'lumotlar
Sovuq buloq koni 1985-yildan beri ishlab kelmoqda. Konni karyerda oʻzlashtirish 2 blok yoʻnalishidagi 4-3 blokdan boshlangan. 1994 yilda karyer 1-blok chegarasiga yaqinlashdi. Ohaktoshlar balandligi 10 m gacha bo'lgan pog’onalarda burg'ilash va portlatish yordamida qayta ishlanadi. 1, 2, 3 va 7 bloklarning ohaktoshlari qatlamlari sharqqa 50-65° burchak ostida, 4-5 blok shimolga 10-15° va 6 blok gʻarbga 15-20 burchak ostida egilgan. °. Ohaktoshlarning eng katta qalinligi uchinchi blokdagi 17-skvajinada (123 m), eng kichiki - oltinchi blokdagi 20-sonli skvajinada (42,5 m) aniqlangan. Ikkinchi blok eng murakkab geologik tuzilishga ega. U uchburchak shaklga ega va F1, F2 va F3 nosozliklari bilan chegaralangan. Ushbu blokning shimoliy qismi F1 va F19 yoriqlari orasiga ko'tarilgan va 39, 42-sonli burg’ilash skvajinalari tomonidan qayd etilgan devon dolomitlaridan tashkil topgan (2-rasm, 3-rasm, VIII bo'lim). Ushbu dolomit to'sig'i karyerning konfiguratsiyasini, ayniqsa uning rivojlanishining so'nggi bosqichida, 1 va 3 bloklarda ohaktoshning rivojlanishida hosil bo'lgan ikkita chuqur o'rtasida 30 m balandlikda istmus hosil qilib, karyerning konfiguratsiyasini sezilarli darajada murakkablashtiradi (4-rasm). +660 m.7 gacha bo'lgan konning shimoli-g'arbiy qismidagi blok asosiy ochiq karyer bilan birgalikda yuqoridan pastgacha qazib olinadi.
5 va 6-bloklarni o'zlashtirish jarayonida 46-36-47 skvajinalar orasidagi oldindan o'rganilgan qismdagi 3, 4 va 8-bloklardagi ustki yonboshlarni o’rganishni yakunlash kerak bo'ladi.
Foydali qatlam ichida tik choʻkuvchi qizil-jigarrang siyenit toʻgʻonlari kuzatiladi. Bu jinslar ichki qatlam sifatida konning janubida, chiqish yo'li bo'ylab joylashgan otvallarga olib tashlanadi. Kon 660 m gacha bo'lgan to'liq qazib olish chuqurligigacha suv ostida qolmagan. Keryerda infratuzilma rivojlangan – avtomobil yo'llari, elektr va suv ta'minoti, tog'-kon texnikasiga texnik xizmat ko'rsatish va ta'mirlash xizmatlari, shuningdek qazib olish tizimi.
Korxona zarur miqdorda 61,0 t.m.lik xom ashyoni qazib olish uchun yetarli darajada tog'-kon uskunalari va mexanizmlari bilan ta'minlangan. Agar kerak bo'lsa, katta kapital qo'yilmalarsiz mehnat unumdorligini 1,5 - 2 barobar oshirish mumkin.
Ularni qazib olish uchun karyerda tog‘ jinslarini yumshatish maxsus portlatish bilan shug’ullanadigan korxona tomonidan bosh korxona – “Olmaliq KMK” bilan tuzilgan shartnoma asosida amalga oshirilayotgan burg‘ilash va portlatish ishlari yordamida amalga oshiriladi.
Loyihaviy karyer davom etayotgan kon ishlari konturini, shuningdek, tozalangan geologik va kon xususiyatlarini hisobga olgan holda qurilgan.
1985 yildan beri amalga oshirilgan mavjud qazib olish ishlari natijasida kon quyidagi belgilar bilan gorizontlargacha ochildi: + 760 m; + 750 m; +740 m va +730 m.
Konda ichki transheyalar o'tkazildi, ular bo'ylab kommunikatsiyalar - elektr ta'minoti va transport yo'llari yotqizildi.
Sovuq buloq ohaktosh koni Toshkent viloyatining Piskent tumani hududida joylashgan boʻlib, Qurama tizmasining shimoliy yon bagʻirlari etaklarida joylashgan. Kon Sovuq buloq karbonatli jinslar massivining shimoliy tarmogʻi boʻlgan Tutbuloq karbonat massivi bilan chegaralangan.
Kon Tutbuloq massivining janubiy yonbag'irlarida uzunligi 800 m, eni 200 m gacha bo'lgan 0,16 km² maydonni egallagan. Konning shimoli-g'arbiy qismida vulkanogen jinslar orasida ksenolit bo'lgan ohaktoshlarning alohida bloki (7-C1) mavjud. Konning sharqiy chegarasi Sassiq-buloq soyi boʻlib, uning yuqori oqimida oqim tezligi 0,3-0,41 l/s boʻlgan shu nomdagi kichik buloq bilan oʻralgan. Sassiq-buloq soyi Sovuq buloq soyining chap irmogʻi hisoblanadi. Konning relyefi qoyali toshlardan iborat. Mutlaq balandlik belgilari sharqda 660 m dan gʻarbda 818 m gacha o’zgaradi.
Mintaqaning iqlimi keskin kontinental. Havoning maksimal harorati +41 ° ga etadi, minimal -18,8 ° gacha tushadi. Oʻrtacha yillik havo harorati 11,3° dan 14,4° gacha. Yillik yogʻin miqdori 274,8 dan 754,4 mm gacha, oʻrtacha 478 mm. Ularning eng katta qismi (80% gacha) kuz-bahor mavsumiga to'g'ri keladi. Yilda yogʻingarchiliksiz kunlar soni 285 kunga yetadi. Hududda shimoli-sharqiy yoʻnalishdagi shamollar sekundiga 2-5 m tezlikda esib turadi. Iqlim haqidagi ma'lumotlar Obliq meteorologiya stansiyasi ma'lumotlaridan olingan.
Seysmik rayonlashtirishga muvofiq, kon sakkiz balli zilzilalar zonasida joylashgan.
Mineral oʻgʻitlar ishlab chiqarish boʻyicha kimyo zavodi, Oxangaron sement-shifer zavodi, Olmaliq kon-metallurgiya kombinati kabi yirik kon va qayta ishlash korxonalari mavjud boʻlganligi sababli hudud iqtisodiy rivojlanganligi bilan ajralib turadi.
Tuman elektr energiyasi bilan Angren va Yangi Angren GRES laridan ta'minlanadi. Sovuq buloq karyeri kon chegarasidan 600 m shimoli-sharqqa oʻtuvchi yuqori voltli elektr tarmogʻidan quvvat oladi.
Konning transport sharoitlari qulay. Kondan 0,5 km shimolda Sariq-Cho’qqi mis konini Olmaliq shahridagi AGMKning qayta ishlash zavodi bilan bogʻlovchi avtomobil va temir yoʻl yoʻllari bor. Karyerdan ohaktoshni ohak zavodiga yetkazib berish ohak zavodi asfalt yo'liga chiqish bilan kon ichidagi beton yo'l bo'ylab 6,5 km masofada avtomobil yo'li bilan amalga oshiriladi. Olmaliq – Ohangaron temir yoʻlidan ohak zavodiga sostav joʻnaydi.
Ohak zavodini maishiy va ichimlik suvi bilan ta'minlash manbalari Ohangaron daryosining yer osti (kanal osti) suvlari hisoblanadi. Olmaliq shahrini ichimlik suvi bilan taʼminlash Angren vodiysining past tekislikli ayvonlarida joylashgan skvajinalardan suv olish hisobiga taʼminlanadi.
Sovuq buloq ohaktosh koni Olmaliq rudali hududida joylashgan boʻlib, u geologik tuzilishini yuqori darajada bilishi bilan ajralib turadi. Olmaliq GRE 50 yildan ortiq vaqtdan beri mintaqaning mis va polimetall rudalarini o'rganib kelmoqda. Viloyatda noruda xomashyosi bo'yicha ham katta hajmdagi qidiruv ishlari olib borildi.
Dastlab faqat karbonatli jinslar o'rganiladi. 1954 yilda Olmaliq geologiya boshqarmasi tomonidan polimetall rudalarni qidirish jarayonida Sovuq buloq hududidagi 1:10 000 masshtabda geologik tadqiqot ishlari olib borilib, uning davomida karbonatli jinslarning Sovuq buloq (Tutbuloq) tashuvchisi aniqlangan. Shu yili Olmaliq ohak zavodi uchun Sherobod ohaktosh koni kashf qilindi. Ohaktosh zaxiralari TKZ tomonidan tasdiqlangan (UzGGU protokoli 14.10.1954 yildagi 699-sonli) A+B+C toifalari boʻyicha 2254 ming tonna miqdorida. Ohaktoshning tasdiqlangan zahiralarini oʻzlashtirish munosabati bilan 1972-1973 y. AGMKning texnik topshirigʻiga binoan Ximgeolnerud ekspeditsiyasi Sherobod konida qoʻshimcha qidiruv ishlarini, Sovuq buloq konida esa yer yuzasidan ohaktoshlarni aniqlash va oʻrganish maqsadida qidiruv va baholash ishlarini amalga oshirdi. Sherobod konida qo‘shimcha qidiruv ishlari natijalariga ko‘ra B+C1 toifalaridagi ohaktosh zahiralari 4,9 mln.t., shu jumladan «A» sinfidagi ohaktoshlar — 1,8 mln. 3,1 mln.t. (1973 yil 30 noyabrdagi 1013-sonli TKZ bayonnomasi). 01.01.1989 yil holatiga ko'ra ohak ishlab chiqarish uchun ohaktoshning qolgan balans zaxiralari "B" asosiy sinfida 1667 ming tonnani tashkil etdi. Shundan 1350 ming tonnasi eski Sherobod qabristoni joylashgan shimoli-g‘arbiy hududda joylashgan bo‘lib, bu zahiralarni ishlab chiqish amalda imkonsizdir.
1962-1964 yillarda Angren geologiya xizmati ushbu hududdagi eng yirik Urgaz konida alumina ishlab chiqarish uchun oqim sifatida ohaktoshlarni dastlabki va batafsil qidiruv ishlarini olib bordi (21). GKZ Urgaz konining ohaktosh zahiralarini tasdiqladi toifalar (ming tonnada): B - 22769,1 va C1 - 58059,4, balansdan tashqari C1 - 15503 (12.03.1965 yildagi 4555-sonli daqiqalar).
1978 yilda Urgaz konining ohaktosh zaxiralari Oxangaron sement zavodi uchun zahira xomashyo bazasi sifatida sement xomashyosi sifatida qayta baholandi.
1972-1975 yillarda Sovuq buloq konida, OKMKning texnik topshirig‘iga asosan, Ximgeolnerud ekspeditsiyasi Shirobod konida zahiralar cheklanganligi sababli Olmaliq ohak zavodi uchun zahira xomashyo bazasini yaratish maqsadida ohaktoshning dastlabki va batafsil qidiruvini amalga oshirdi (19). ). Sovuq buloq konida olib borilgan qidiruv-qidiruv ishlari natijalariga ko'ra, TKZ A sinfidagi ohak ishlab chiqarish uchun mos bo'lgan ohaktoshning geologik zaxiralarini toifalar bo'yicha quyidagi miqdorlarda (TKZ RU protokoli 17.06.1975 yildagi 1027-sonli bayonnomasi) ming tonnada tasdiqladi: B - 4926, C1 - 6588,2, B + C1 - 11514,2, C2 - 8175,6. Bu zahiralar 4 blok (1-4) bo‘yicha tasdiqlangan bo‘lsa, 5, 6-bloklarda yetarlicha qidiruv ishlari olib borilmayotganligi sababli zaxiralar tasdiqlanmagan, 7-blokda esa C1 toifadagi zahiralar xuddi shu sabab bilan C2 toifasiga o‘tkazilgan.
Sovuq buloq koni Olmaliq KMK tomonidan 1985 yildan beri foydalaniladi.
Sovuq buloq konining qolgan balans zahiralari 01.01.2000 y. B + C1 toifalarida - 9282 ming tonna, shu jumladan B toifasi - 3658 ming tonna va C1 - 5624 ming tonna.
“Giprotsvetmet” institutining (Moskva) 1-4-bloklar doirasidagi Sovuq buloq konini oʻzlashtirish texnik-iqtisodiy loyihasida loyiha karyerasi qurilib, 8140 ming tonna ohaktoshning sanoat zahiralari hisoblab chiqilgan. 01.01.2000 yil holatiga qolgan sanoat zahiralari B + C1 - 5908 ming tonnani tashkil etdi. 1988 yilda O‘zbekiston Davlat geologiya qo‘mitasining Olmaliq kon-metallurgiya kombinati “Saukbuloq” konida mavjud ochiq karyerning hosildorligini 30 yillik amortizatsiya muddatida 540 ming tonnagacha oshirish rejalashtirilganligi munosabati bilan qo‘shimcha qidiruv ishlarini olib borish uchun texnik topshiriq berdi. Ochiq karyerning 30 yillik amortizatsiya davrida yiliga 540 ming tonna ohak hosildorligini ta'minlash uchun texnik topshiriqlarga ko'ra, qariyb 8 million tonnalik zaxiralarni o'rganish zarur edi.
Ushbu zaxiralar konning o'rganilayotgan qismidan tashqarida ohaktoshning cheklangan taqsimlanishi sababli, 5, 6 va 7-bloklarda C2 toifasi hisobidan qo'shimcha izlanishlar rejalashtirilgan bo'lib, ularning zaxiralari C1 toifasidan C2 toifasiga o'tkazilgan. 1975 yilda zaxiralarni tasdiqlashda TKZ sharhlariga ko'ra kam o'rganilgan. (TKZ protokoli No1027, 1975 y.), shuningdek 1 va 3 bloklarda C2 zahiralarini C1 toifasiga o'tkazish yo'li bilan +670 m chuqurlikdagi zahirani hisoblash chegarasidan pastda joylashgan. O'rganilmagan 5, 6, 7 bloklarda C2 toifali zahiralar soni 2476 ming tonnani va gorizont ostidagi 1 va 3 bloklarda + 670 m - 5700 ming tonnani tashkil etdi.
Sovet Ittifoqi parchalanishi tufayli AGMK ni rejalashtirilgan rekonstruksiya ishlari amalga oshirilmadi va unumdorligi bir xil darajada qoldi. Sovuq buloq ohak karyerining amaldagi mahsuldorligi ham yiliga 170 ming tonna ohaktosh darajasida saqlanib qoldi, zavodda ohak ishlab chiqarish 75 ming tonnani tashkil etdi.
1990 yildan 1995 yilgacha bo'lgan davrda "Ximgeolnerud" ekspeditsiyasining Obliq GRP tomonidan mavjud ochiq karyerning kon uchastkasi doirasida Sovuq buloq konining yon tomonlarida qo'shimcha qidiruv ishlari olib borildi. Qo‘shimcha razvedka ishlari natijalariga ko‘ra, qayta qurilayotgan loyiha karyeridagi ohaktosh zahiralarini qazib olish yakunida hisoblab chiqish bilan hisobot tuzilib, O‘zbekiston Respublikasi GK3 ga taqdim etildi. Hisobotning texnik-iqtisodiy qismida butun konning ohaktoshlarining o'rganilgan zaxiralarini ikkita karyerda o'zlashtirish yo'li bilan jalb qilish varianti ko'rib chiqildi. Asosiy ekspluatatsion chuqurga qo'shimcha ravishda 7-C1 alohida blokidagi zaxiralarni qazib olish uchun ikkinchi loyihaviy chuqur qurildi. Karyerlarning mahsuldorligi ohak zavodining haqiqiy mahsuldorligiga ko'ra olingan - yiliga 75 ming tonna ohak, bu 170 ming tonna ohaktosh qazib olishga to'g'ri keldi va TKZ tomonidan tasdiqlangan zaxiralarni hisoblash uchun joriy shartlar qo'llanildi. 17.06.1975 yildagi 1027-sonli protokol. Ikki karyerning konturlarida ohaktoshning sanoat zahiralari hisoblab chiqilgan bo'lib, ular toifalarni (ming tonnada): B - 4297,2; C1 - 6305,3; B + C1 - 10602,5.
Hisobotni ohaktosh zahiralarini hisoblash bilan muvofiqlashtirganda, Olmaliq KMK “Giprotsvetmet” (Moskva) kompaniyasining Sovuq buloq konini o‘zlashtirishning texnik-iqtisodiy loyihasiga asoslanib, 5, 6-bloklardagi zahiralarni jalb qilish maqsadga muvofiqligini isbotlovchi iqtisodiy hisob-kitoblarni taqdim etish taklif etildi. , 7 konchilikda, “Giprotsvetmet” MChJ ushbu bloklarda ortiqcha yuk koeffitsientini 1,05 m³/m³, faol karyer konturidagi o‘rtacha nisbat esa 0,6 m³/m³ deb belgilaganligini hisobga olsak, 7-C1 blokidagi zaxiralarni o'zlashtirish uchun ikkinchi ochiq konni tashkil etish iqtisodiy jihatdan maqsadga muvofiq emas.
AGMK mulohazalarini inobatga olgan holda, Sovuq buloq konida ikkita ochiq karyer konturlarida ohaktosh zaxiralarini hisoblab, qo'shimcha qidiruv ishlari to'g'risidagi hisobot qayta ko'rib chiqish uchun qaytarildi va "Qo'riqlash bo'yicha yo'riqnoma" qoidalarini hisobga olgan holda to'liq qayta ko'rib chiqildi hamda mazmuni, O‘zbekiston Respublikasi Davlat geologiya qo‘mitasi tomonidan 1995-yil 28-sentabrda tasdiqlangan “Loyihasi va materiallarni Davlat zaxiralari qo‘mitasiga metall va norudali foydali qazilmalar konlarini hisoblash bo‘yicha taqdim etish tartibi” bo’yicha shakllantirildi.
Ko'rsatmalarga muvofiq 1995 yil. 1.2-bandning 1.2-bandi, qo'shimcha qidiruv ishlari natijasida aniqlangan va o'zlashtirish uchun katta kapital qo'yilmalarni talab qilmaydigan, konni qazib olish sxemasiga yoki foydali qazilmalarni qayta ishlash texnologiyasiga o'zgartirishlar kiritilgan qo'shimcha zaxiralar, agar ular davlat hisobiga kiritilgan bo'lsa, qayta tasdiqlanmasdan ham ishlab chiqilishi mumkin.
Shu munosabat bilan, AGMK mulohazalarini inobatga olgan holda, qo‘shimcha o‘rganilgan C1 toifadagi 5, b, 7-bloklarda va qo‘shimcha ajratilgan B toifadagi 8-blokda, unga tutash hududda yagona loyiha karyeri qurildi va sanoat zaxiralari hisoblab chiqildi. Shimoldan 3-B blokining tasdiqlangan zahiralariga. 1-C1 blokida ohaktosh zahiralari C2 toifasidan C1 toifasiga +670 m dan +660 m gacha o'tkazildi.
So‘nggi 10 yil ichida Sovuq buloq karyerida 4-C1, 3-B va 2-C1 bloklarida ohaktosh zaxiralari qazib olindi.
Loyihaviy karyer, umuman olganda, mavjud ish jabhasining umumiy holatini buzmasdan, o'rganilgan geologik zaxiralar konturiga kiritilgan.
Konni o'zlashtirish 10 m balandlikdagi to'siqlar bilan ish frontining yarim halqasimon egilishi bilan ko'zda tutilgan.
Karyerning ishchi borti qiyalik burchagi 60-55°, ish olib borilmaydigan bort qiyalik burchagi 65 °. Ish olib borilmaydigan bortda qazib olish oxirida xavfsizlik bermasi pog’ona balandligining 1/3 qismi sifatida qabul qilinadi va 3,3 m ni tashkil qiladi. Ushbu parametrlar "Nometall qurilish materiallari korxonalarini texnologik loyihalash me’yorlari" ga muvofiq qabul qilingan. Loyiha karyerida konfiguratsiya bo'yicha assimetrik, janubi-g'arbdan shimoli-sharqqa cho'zilgan majmua mavjud. Tektonik nuqtai nazardan, kon bir qator bloklardan tashkil topgan bo’lib, ular turli darajalarga ko'tarilgan, shu sababli loyihadagi chuqurlikning pastki qismi + 760 dan + 660 m gacha bo'lgan balandliklarda ko'tarilgan bloklarga muvofiq joylashgan.
Shunga ko'ra, karyer chuqurligi bo'yicha har xil o'lchamdagi beshta blokga bo'linadi, ular alohida yoki bir vaqtning o'zida ishlab chiqilishi mumkin.
Konning shimoli-g'arbiy qismida asosiy karyerdan suv havzasining qiyalik qismi bilan chegaralangan 7-C1 alohida zaxira bloki mavjud.
Grafik qurilish natijasida ochiq karyerning quyidagi parametrlari aniqlandi:
1. Yer yuzasi bo’yicha uzunligi - 820 m
2. Pastki qismi uzunligi - 760 m
3. Maksimal ustki kengligi - 350 m
4. Yuqoridagi minimal kenglik - 60 m
5. Pastki qismning maksimal kenglik - 300 m
6. Pastki qismningf minimal kenglik - 27 m
Karyerning pastki qismi janubi-g'arbdan shimoli-sharqqa qarab gorizontlar bilan chegaralangan:
1-jadval
Konning chegaralari

Gorizont	+ 760 m	+ 710 m	+ 670 m	+ 700 m	+ 660 m	+ 740 m
Blok	6 – C1	4 – C1 va 5 – C1	3 – B va 8 - B	2 – C1	1 – C1	7 – C1

7-blokda qazib olish oxirida ishlamaydigan pog’onalar soni - 5 ta; karyerning shimoliy konturi +740 m gorizont bo'ylab kun yuzasiga yetib boradi, bu C1 toifasi bo'yicha ushbu blokdagi zaxiralarni hisoblash uchun pastki gorizontdir.

Kimyoviy tarkibi (CaO + MaO) bo'yicha, oldindan o'rganilgan bloklardagi ohaktoshlar OST 21-27-76 bo'yicha "A" sinfiga to'liq mos keladi. Zaxiralarning 25,3 % "B" sinfiga tegishli. Radiatsion-gigiyenik omilga ko'ra, barcha ohaktoshlar I sinfga va barcha yo'nalishlarda cheklovsiz foydalanish mumkin.
Sovuq buloq konida ohaktoshlar tog‘ jinslari ko‘rinishida ochilib, tashqi qatlamga ega emas. Ichki ustki qatlamga siyenit va porfiritlardan iborat bo'lgan ezilgan zonalar bilan birga keladigan to'siqlar kiradi. Qalinligi 5 m dan ortiq bo'lgan daykalar va maydalash zonalari tanlab qazib olinadi. Yupqa daykalar, shuningdek, qalinligini ohaktosh bilan oshirish sharti bilan tanlab qazib olinishi mumkin. Qalinligi 0,5 - 1,5 m bo'lgan siyenit daykalari odatda kuchli o'zgargan, bo'shashgan tuzilishga ega va osonlik bilan qumga aylanadi. Qoida tariqasida, ular tanlab ishlab chiqilmaydi, chunki qazib olingan ohaktoshni maydalash paytida to'g'ridan-to'g'ri material qum fraktsiyasiga kiradi va chiqindilarga chiqariladi.
"Giprotsvetmet" MChJ tomonidan Sovuq buloq konini o'zlashtirish bo'yicha Texnik loyihaga muvofiq (Moskva, 1984 yil) o'rtacha ekspluatatsion ochish koeffitsienti 0,6 m³/m³ yoki 0,22 m³/t deb belgilangan. Oldindan o'rganilgan bloklardagi ustki qatlamlar hajmi 59,2 ming m³ ni, ohaktosh zaxiralari 2333 ming tonnani tashkil etdi. Ushbu bloklar uchun tozalash nisbati o'rtacha: 59,2 : 2333 = 0,025 m³/t.
Biroq, bu hajmdagi ustki qatlamning 34,8 ming m³ siyenit toʻgʻridan-toʻgʻri va 7-C1 blokini asosiy karyerdan ajratib turuvchi yoriqgatoʻgʻri keladi. 7-C1 blokidagi ohaktosh zaxiralari 862,2 ming tonnani tashkil qiladi. 7-C1 blokining zahiralari bilan bog'liq tozalash nisbati: 34,8 : 862,2 = 0,04 m3/t bo'ladi, bu dala uchun o'rtacha ko'rsatkichdan sezilarli darajada past.
1.2.Konning geologik tuzilishi

Karbonat jinslari Sauqbuloq massivi Akcha porfiritlarining tarkibidagi yirik ksenolitdir. Savuq buloq konining oʻzi Tut-Buloq togʻidan sharqqa qarab choʻzilgan kichik qoyali tizma bilan chegaralangan.

Kon tarkibida: oʻrta-yuqori devon davrining dolomitli ohaktoshlari, quyi karbonning turney va vizey bosqichlari ohaktoshlari, quyi-oʻrta karbonli Mingbuloq syuitasining ohaktoshlari oraliq qatlamlari boʻlgan tufli jinslar, andezit porfiritlari ishtirok etadi. Oʻrta karbon davrining Aqcha toʻplami, siyenit toʻgʻonlari, taxminiy oʻrta karbon davri va toʻrtlamchi davr yotqiziqlari.
Foydali qatlam quyi karbonli ohaktoshlardan iborat bo'lib, ular orasida "sof", kremniylangan va marmarlangan navlar ajralib turadi. Foydali qatlamning ohaktoshlari Tutbuloq tizmasining janubiy yonbag'rida joylashgan bo'lib, g'arbdan sharqqa 700 m ga cho'zilgan bo'lib, qatlam qalinligi 55 dan 160 m gacha o’zgaradi. Dastlabki va batafsil qidiruv ishlari davomida ushbu chiziqda 6 ta tektonik bloklar aniqlandi. Konning shimoli-g'arbiy qismida, Tutbuloq tizmasining shimoliy yon bag'rida alohida ksenolit bo'lgan 7-blok aniqlangan. Tutbuloq tizmasining shimoli-sharqiy qismi devon davrining dolomitli ohaktoshlaridan tashkil topgan. Xuddi shu ohaktoshlar oʻrganilgan ohaktoshlardan janubda rivojlangan, devon va quyi karbonning dolomitli va “sof” ohaktoshlari oʻrtasidagi aloqa tektonik, lekin u toʻrtlamchi davr yotqiziqlari bilan qoplangan. Yuqori devon va quyi karbon (turnaz bosqichi) karbonat konlari orasidagi stratigrafik chegara noaniq va MgO ning turnez ohaktoshlarida 1-2 dan 10-17 va undan ortiq foizgacha keskin oshishi tufayli kimyoviy tahlillar boʻyicha aniqlangan.
Oʻrganilayotgan kon doirasida quyi karbon davrining ohaktoshlari siyenit va andezitik porfiritlarning toʻgʻrisimon tanachalarining kirib kelishi bilan birga buzilishlar natijasida parchalanadi. Teskari yoriqlar keskin pasayish (80-85°) boʻlib, past kenglik, shimoli-gʻarbiy va shimoli-sharqiy yo'nalishda yotadi. Daykalardagi andezit porfiritlari va siyenitlari karbonatlanish natijasida kuchli o'zgargan, temirli va nurashga uchragan. Daykalar bo'ylab burg'ilashda porfiritlar qumli fraktsiyalarga parchalanadi va juda kamdan-kam hollarda ustunda kern namunalarini beradi.
Yuqorida aytib o'tilganidek, Sovuq buloq koni 7 ta tektonik blokga bo'lingan. Konni karyer orqali o'zlashtirish 4, 3 va 2 bloklarda amalga oshirilmoqda. Konni qo'shimcha razvedka qilish jarayonida alohida bloklarning geologik tuzilishini aniqlaydigan yangi ma'lumotlar olindi. Bloklar sharqdan g'arbga ketma-ket tasvirlangan.
Birinchi tektonik blok shimoldan F1 vertikal yoriq bilan chegaralangan. Sharqdan blok 75-80 ° burchak ostida sharqqa yotish tomoni bilan F11 maydalash zonasi bilan chegaralangan. Blok janubdan siyenit daykalari bilan chegaralangan. Blok chegarasi g'arbdan yotgan maydalash zonasi bilan birga keladigan F2 yorig'i bo'ylab g'arbga qarab 80-85° burchak ostida o'tadi. Gʻarbiy qismda 1-blok murakkab tektonik tuzilishga ega. Markaziy qismida 3-sonli kanava orqali ochilgan F10 maydalangan va kremniylangan ohaktoshlar zonasi aniqlangan. F10 zonasidan 25-50 m g'arbda F9 yorig'i paydo bo'lib, janubiy qismida siyenit dayka bilan birga keladi. Shimoliy qismdagi bu buzilish F₉^a burilishiga ega bo'lib, planda uchburchak blokni tashkil qiladi va 41-skvajina orqali o'tadi. Bu skvajinada 17,5 - 65,3 m oraliqda dolomitli ohaktoshlar qayd etilgan bo’lib, undan pastda 63,5 - 104,0 m oralig'ida, 3-sonli kanava bo'ylab buzilgan F₉^a sof ohaktoshning yotgan tomonida yotadi. Blokning janubiy qismidagi F₉ va F₁₀ yoriqlari keng cho’zilgan F₁₈ yorig'i bilan chegaralangan. Bu yoriqning janubiy qanotida devon davrining 25x28 m oʻlchamdagi kvadrat shaklidagi, siyenit daykasiga suyangan dolomitlashgan ohaktosh bloki ajralib turadi.
Blokning shimoli-sharqiy qismida 83 m chuqurlikdagi 43-sonli gidrogeologik skvajina qazilgan, lekin bu skvajina suvli qatlamni ochmagan. Skvajina Vizey ohaktoshlarida +623 m mutlaq belgigacha burg'ilangan.
2-tektonik blok F2, F3 va F19 yoriqlari orasidagi uchburchak shaklga ega. Janubdan u siyenitlar daykasi bilan chegaralangan, shimoli-gʻarbda F19 yorigʻi boʻylab ohaktoshlar ikkinchi blokning shimoliy tushgan qismini egallagan devon davri dolomitlari bilan kontaktlashgan. F19 cho’kishi 62,5 m chuqurlikdagi 42-skvajina bilan bog’langan .
3-tektonik blok F3 va F4 yoriqlari orasida joylashgan. Ushbu blokning shimoli-g'arbiy qismida 8-B bloki aniqlangan, ammo undagi ohaktosh zaxiralari ilgari hisoblanmagan.
Uchinchi tektonik blok shimoli-g'arbda F1 teskari yoriq tipidagi yoriq bilan chegaralangan bo'lib, u bo'ylab karbonli ohaktoshlar siyenitlar bilan kontaktlashadi. Ushbu kontakt bo'ylab 36 va 47-sonli skvajinalar burg'ilangan.
4-tektonik blok F4, F5 va F20 buzilishlari orasida joylashagan. Janubda blok siyenit daykasi bilan chegaralangan. Ushbu blokning geologik tuzilishiga aniqlik kiritish uchun 37 va 45-sonli skvajinalar burg’ilangan.
5-tektonik blok F5, F6 va F1 yoriqlari orasida joylashgan. Ohaktoshlarning geologik tuzilishi va sifatini aniqlash uchun F1 yorig‘i bo‘ylab siyenitlar bilan kontakt qilish joyiga yaqin hududda 46-sonli skvajina burg‘ilangan.
6-tektonik blok F1, F6 va F20 yoriqlari orasida joylashgan. Ushbu blokdagi ohaktoshlarning sifatiga oydinlik kiritish uchun 44-sonli skvajina burg’ilangan. F20 yorigʻining janubida siyenitli toʻrning kirib kelishi natijasida maydalangan ohaktoshlar va dolomitli ohaktoshlar paydo boʻladi.
7-tektonik blok yuqorida tavsiflanganlardan alohida, Tutbuloq massivining shimoliy yonbag'rida joylashgan. Loyihada blok trapetsiyasimon shaklga ega boʻlib, Aqcha porfiritlarida “suzuvchi” ksenolit boʻlib, faqat shimoli-sharqda blok turnez ohaktoshlari bilan aloqada boʻlgan devon davrining dolomitik ohaktoshlari bilan chegaralangan. Ohaktosh F₃¹ tik cho'milish yorig'i bo'ylab. Bu blokdagi ohaktoshlar shimoli-sharqqa 45—50° burchak ostida choʻkadi.
Karbonat togʻ jinslarining chiqish joylari yaxshi ochilib, musbat relyef shakllarini hosil qiladi. Aqcha va Minbuloq qatlamlarining porfiritlari va tufasimon jinslari, shuningdek, dayka qatlamlardagi siyenitlar oson yemirilish jarayonlariga duchor boʻladi, buning natijasida ular kondagi relyefda manfiy shakllar hosil qiladi va ohaktosh boʻlaklari bilan choʻkindilar bilan qoplanadi.
Konda oʻzgargan porfirit va siyenit toʻgʻonlari hamda maydalangan ohaktosh zonalari bilan birga koʻp sonli tik choʻkuvchi tektonik yoriqlar mavjud. Daykalarning qalinligi bir necha o'n santimetrdan 1-2 m gacha.