Kirish. I. Bob. Tarbiya darslarida o‘quvchilarni vatanparvarlik ruhida tarbiyalash pedagogik muommo sifatida

Kurs ishining metodologik asosi: «Ta‘lim to‘g‘risida»gi Qonun, Prezident nutqlarida ifoda etilgan mustaqillik mafko‘rasi, falsafaning dialektik kontsepsiyasi, Sharq mutafakkirlarining yoshlarni jismoniy tarbiyalash haqidagi yondashuvlari.
Kurs ishining amaliyotga tadbiqi. O‘rta talim tizimida tarbiya darslarini samarali tashkil qilishda ,fan togaraklari faoliyatida Oliy talim tizimida tarbiya fani o‘qitish metodikasi ilg'or pedtexnalogiyalarni qo‘llash kabi mashg'ulotlardan foydalanish mumkin.
Kurs ishining tuzilishi. ushbu kurs ishi : 2 bob, 4 paragrif. Xulosa va adabiyotlar ro‘yxatidan iborat.
I.BOB.TARBIYA DARSLARIDA O‘QUVCHILARNI VATANPARVARLIK RUHIDA TARBIYALASH PEDAGOGIK MUOMMO SIFATIDA.
1.1.O‘quvchilarning vatanparvarlik ruhida tarbiyalashning mohiyati.
1991 yilning 31 avgustida O‘zbekiston Respublikasining mustaqilligi e’lon qilindi. Muqaddas orzu ushaldi. O‘zbekiston tinch parlament yo‘li bilan o‘zining haqiqiy davlatchiligiga erishdi. Bu halqimizning ko‘p asrlik tarbiyaida buyuk voqelikdir. Halqimiz siyosiy mutelik va eski asoratdan qutildi.
O‘zbek halqi o‘z mustaqil davlatchiligiga birinchi marta erishgani yo‘q. Tarbiyaimiz bir necha ming yillarga taqaladi. Biz tarbiyaimizdan biror bir sahifani olib tashlay olmaymiz. Bu tarbiya bizniki, uni unutishga hech kimning haqqi yo‘q.
“Shuni unutmaslik kerakki, kelajagimiz poydevori bilim dargohlarida yaratiladi, boshqacha aytganda, halqimizning ertangi kuni qanday bo‘lishi farzandlarimizning bugun qanday ta’lim va tarbiya olishiga bog‘liq”,9
Bu bugungi kunda tarbiyaning asosiy maqsadi bo‘lmog‘i lozim.
Mamalakatimizda, uning ijtimoiy hayotida yangi davr boshlandi. Mana shunday yurtitmiz taqdiri, kelajagimiz uchun ishonch va qat’iyat bilan kurashadigan barcha kuchlarni birlashtiruvchi, kimning qaysi siyosiy kuch yoki qaysi siyosiy partiya tarafdori bo‘lishidan qat’iy nazar – ularning intilishini yaqinlashtiruvchi nuqtalarni topa bilish muhim ahamiyatga ega.
Kelajagimizni davlatimiz, yurtimiz tinchligini uning xavfsizligini mustahkamlash, yomon ko‘zlardan asrash ishiga o‘zini baxshida etadigan yosh avlodni tarbiyalash hozirgi kun vazifasidir.
Diyorimizda yashayotgan har bir inson shu zaminda voyaga yetgan, uning
suvini ichgan, nonini yegan, tuzini totgan vatanparvar, har qanday siyosiy kuch – shunday muqaddas maqsadlardan ortiq yana nimani istashi mumkin?
Vatan qalbi beg‘ubor olam, uni asrab – avvaylash har birimizning muqaddas ishimizdir. Vatan! Ne-ne aziz insonlar voyaga yetgan, uning porloq istiqboli, fazlu komili uchun jon fido etgan zamin. El borki, Vatan bor – Vatan borki, el bor. Elsiz Vatan biyobon. Vatansiz el – darbadar. Milliy kurashchilarimizdan, otashin istiqlolimiz kurashchilaridan Abdurauf Fitrat bir she’rida «Vatan sajdagohimdir» deb bayon qiladi.
Chindan ham Vatan tuyg‘usi, Vatan tushunchasi biz uchun sajdagohday muqaddas, sajdagohday pok va sajdagohday ulug‘ bo‘lmog‘i kerak.
Milliy g‘urur, milliy iftixori baland millatni yengib bo‘lmaydi.
Shu mo‘tabar zaminda tavallud topgan va tarbiya topgan shaxs, o‘zini aynan shu yurt farzandi deb bilguvchi inson o‘z davlati, o‘z halqi oldidagi, uni katta umidlar bilan tarbiya etgan, voyaga yetkazgan jamiyat oldidagi burchini ado etishi kerak.
Demak, har birimiz: «Shu davlat, shu jamiyat menga nima berdi? deb emas, balki «Men o‘z Vatanimga elu yurtimga nima berdim?» deb o‘ylashimiz va shu aqida bilan yashamog‘imiz kerak.
Madomiki shunday ekan, mafko‘ra ziyosining targ‘ibotchilari, ya‘ni tarbiyachilari, muallimlar va ustozlar haqida alohida to‘xtalib o‘tish joiz. tarbiyachi ustoz bo‘lish uchun boshqalarning aql – idrokini o‘stirish, ma‘rifat ziyosidan bahramand qilish, haqiqiy vatanparvar, haqiqiy fuqaro etib yetishtirish uchun eng avvalo, tarbiyachining o‘zi ana shunday yuksak talablarga javob berishi kerak.
Shunday ekan, yosh avlodni o‘stirishga, tarbiyalashga dahldor insonlarga vatanparvarlik tuyg‘usini singdirish kerak.
Vatanparvarlik – Hadisi shariflarda «Vatanni sevmoq iymondandir», deb bejiz aytilmagan. Vatanni sevish – vatanparvar bo‘lish demakdir. Inson uchun Vatandan yuksakroq boylik yo‘q.
Vatan nima?
Odamning shaklu – shamoyili, bo‘y – basti, ko‘rinishi, jussasi, tusi, ko‘z qarashlari, yurish turishi, ovozi, tarovati, xullas ichki va tashqi dunyosi u tavallud topgan, o‘nib o‘sgan va kamolotga yetgan joyga monand bo‘ladi. Yetti iqlim kishilari yetti hilda. Olis shimoliy o‘lkalarning aholisi sayyoramizning belbog‘i bo‘lishi Yer ekvatori mintaqalarida yashovchilardan farqlanadilar. Demak, odam o‘z Vatanining bir zarrasidir.
Vatan – bu halqning o‘tmishi, buguni va kelajagidir. Bu uning madaniyati, ma‘rifati, tili, dini, fe‘l – atvori, ota bobolaridan qolmish oltin merosi, tomirlarida gupurib to‘rgan, ajdoddan avlodga o‘tib kelayotgan pokiza qoni, tarbiyaidagi muhim bosqichlar «buyuk davlat» qurish maqsadida olib borayotgan kurashidir.
Biz o‘z Vatanimizni sevamiz, u biz uchun bamisoli nafas olayotganimiz musaffo havo kabidir. Havosiz hayot yo‘q demakdir.
Saodatli kelajakka hozir, har daqiqada ulush qo‘shmoq Vatanga muhabbat, Vatanparvarlikning asl ko‘rinishidir. Vatanga munosib farzand bo‘lish, qadrdon tuproq bilan chambarchas bog‘liq ekanligimizni teran idrok etish, unga chin farzandlarcha munosabatda bo‘lish, undan bir hissa narsa olinsa, yuz hissa qilib qaytarish, Vatanni anglash va ardoqlashning bir ko‘rinishidir.
Yer yuzida mamlakatimizdan boshqa turli xil davlatlar ko‘p, lekin insonning tuqqan onasi bitta bo‘lgani kabi, o‘zbeklar uchun O‘zbekiston ham yagonadir.
Ona bag‘ri go‘dak uchun qanday hayotbaxsh bo‘lsa, Vatanimiz uchun shunday huzurbaxshdir. Bu tuyg‘uni tushunish uchun Vatanni yurakdan his qilmoq va sevmoq kerak.
Shunday ekan, yosh avlodni o‘stirishga, tarbiyalashga dahldor insonlarga vatanparvarlik tuyg‘usini singdirish kerak.
Vatanparvarlik – Hadisi shariflarda «Vatanni sevmoq iymondandir», deb bejiz aytilmagan. Vatanni sevish – vatanparvar bo‘lish demakdir. Inson uchun Vatandan yuksakroq boylik yo‘q.
Vatan nima?
Odamning shaklu – shamoyili, bo‘y – basti, ko‘rinishi, jussasi, tusi, ko‘z qarashlari, yurish turishi, ovozi, tarovati, xullas ichki va tashqi dunyosi u tavallud topgan, o‘nib o‘sgan va kamolotga yetgan joyga monand bo‘ladi. Yetti iqlim kishilari yetti hilda. Olis shimoliy o‘lkalarning aholisi sayyoramizning belbog‘i bo‘lishi Yer ekvatori mintaqalarida yashovchilardan farqlanadilar. Demak, odam o‘z Vatanining bir zarrasidir.
Vatan – bu halqning o‘tmishi, buguni va kelajagidir. Bu uning madaniyati, ma‘rifati, tili, dini, fe‘l – atvori, ota bobolaridan qolmish oltin merosi, tomirlarida gupurib to‘rgan, ajdoddan avlodga o‘tib kelayotgan pokiza qoni, tarbiyaidagi muhim bosqichlar «buyuk davlat» qurish maqsadida olib borayotgan kurashidir.
Biz o‘z Vatanimizni sevamiz, u biz uchun bamisoli nafas olayotganimiz musaffo havo kabidir. Havosiz hayot yo‘q demakdir.
Saodatli kelajakka hozir, har daqiqada ulush qo‘shmoq Vatanga muhabbat, Vatanparvarlikning asl ko‘rinishidir. Vatanga munosib farzand bo‘lish, qadrdon tuproq bilan chambarchas bog‘liq ekanligimizni teran idrok etish, unga chin farzandlarcha munosabatda bo‘lish, undan bir hissa narsa olinsa, yuz hissa qilib qaytarish, Vatanni anglash va ardoqlashning bir ko‘rinishidir.
Yer yuzida mamlakatimizdan boshqa turli xil davlatlar ko‘p, lekin insonning tuqqan onasi bitta bo‘lgani kabi, o‘zbeklar uchun O‘zbekiston ham yagonadir.
Ona bag‘ri go‘dak uchun qanday hayotbaxsh bo‘lsa, Vatanimiz uchun shunday huzurbaxshdir. Bu tuyg‘uni tushunish uchun Vatanni yurakdan his qilmoq va sevmoq kerak.
Vatan haqida o‘zining falsafiy fikrini Ahmad Yassaviy hikmatida quyidagicha bayon etadi.
Boshim tufroq, o‘zim tufroq, jismim tufroq,
Xaq vasliga yetarman, deb ruhim mushtoq.
Bu baytda Vatan diydori sog‘inchidagi komil qalbning ruh mushtoqligi ko‘rsatilgan. Odam Vatan bilan birlikka erishsa u nafaqat o‘z elining balki olamning ehtiromiga sazovor bo‘ladi.
Vatan hissi – muqaddas tuyg‘u. Bu tuyg‘u har kimning qoniga ona allasi, bolalikdan eshitgan she‘r, qo‘shiqlar bilan kiradi. Vatanparvarlik tuyg‘usi go‘daklikdan boshlab shakllansa u so‘ngi nafasgacha boqiy bo‘ladi. Vatan va vatanparvarlik hissini, millat hissini har bir o‘zbek fuqarosi chuqur anglashi, ayniqsa O‘zbekistonlik bo‘lganidan, shu yurtga daxldorligidan faxrlanishi lozim.
«Vatanning har bir asl farzandi o‘zini istiqlol bergan eng katta boyliklardan birinchisi ana shu desak, aslo yanglishmagan bo‘lamiz» - deb halqimizning necha asrlardan buyon yagona orzu Ona – Vatan sog‘inchi bilan yashaganini to‘g‘ri ta‘kidlaganlar.
O‘zbekiston fuqorosining vatanparvarligi – bu qayta o‘zgarishlar yo‘lini ko‘rsatuvchi, ko‘zlangan maqsaddan chetga chiqmaydilagan yo‘lchi yulduz, ishonchli komposdir.
Vatanparvarlik – bu ona zaminga bo‘lgan muhabbat, uni sevish, e‘zozlash.
Vatanparvarlik – bu ona – Vatan, mutaqil O‘zbekiston tushunchalarini singdirish va unga sodiq bo‘lishga erishish.
Vatanparvarlik – bu Vatanimiz halqiga, uning tili va madaniyatiga muhabbat va hurmat bilan qarash.
Vatanparvarlik – bu o‘zbek halqining qadim – zamonlardan Turon, Turkiston deb atab kelingan ko‘hna zaminining tarbiyaini bilashga erishish.
Vatanparvarlik – bu o‘z millatiga, Ona yeriga, imoniga sodiqlikdir.
Vatanparvarlik – bu sog‘lom kuchlar, sog‘lom tafakkur egalari, dini, imoni pokizalikdir.
Vatanparvarlik – bu Vatan oldidagi mas‘uliyat, millat manfaati bilan yashash.
Vatanparvarlik – bu har bir kishining o‘z halqiga bo‘lgan fidoiyliklari va halq dardini o‘z dardlaridek o‘ylab yashash.
Vatanparvarlik – bu shaxsni axloqiy shakllantirishning eng muhim tarkibiyqismi hisoblanadi.
Kelajakda biz yoshlarga vatanparvarlikni ro‘yobga chiqarishda, ularga quyidagilarni mujassamlashtirsak maqsadga muvofiq bo‘ladi:
Mustaqillik his tuyg‘usini shakllantirish va unga amal qilish.
O‘zbek milliy g‘ururiga sodiqlik.
Ko‘p millatli O‘zbekiston halqiga do‘stlik munosabatlari .
Jamiyatni insonparvarlashtirishda o‘z hissasini qo‘shish.
Har bir yerda tartib intizomli bo‘lish.
Demak, ona yurtga munosib farzand bo‘lish uchun namunali axloq odob bilan o‘rnak ko‘rsatish, Vatan uchun jon olib, jon berganlarni hamisha yodda to‘tish yurt manfaati yo‘lida mehnatdan qochmaslik tamoyillariga amal qilishdir. Chunki, vatanparvarlik hissi o‘zbek millatining qadriyatlaridan chuqur o‘rin egallagan.
Halqning vatanparvarlik his – tuyg‘ulari, uning ozodlikka va baxt – saodatga intilishi har bir o‘zbekistonlik uchun muqaddas mazmun kasb etayotgan O‘zbekistonning yangi davlat ramzlarida o‘z ifodasini topgan.
Davlat ramzlari – bayroq, tamg‘a, madhiya, O‘zbekiston halqlarining shon – sharafi, g‘ururi, tarbiyaiy intilishi va xotiralarini o‘ziga mujassamlashtiradi. Mana bu ramzlarni e‘zozlash – o‘zining qadr qimmatini, o‘z mamlakatiga va shaxsan o‘ziga bo‘lgan ishonchini mustahkamlash demakdir
O‘z oilasi, nasl – nasabi bilan faxrlanish vatanparvarlik tuyg‘usiga chuqur hamohang.
Bu, eng avvalo, oilaviy ananalarni avvaylash, ota – bobolarning muborak nomlariga dog‘ tushurmaslikka intilish, o‘z mehnati, bilimlari bilan nasl – nasab obro‘sini mustahkamlash, odamlarning hurmat – ehtiromiga sazovar bo‘lish.
Tarbiya darslarida vatanparvarlik mavzusida badiiy va hujjatli filmlar, multfilmlar namoyish etish va ularning muhokamasini o‘tkazish;
darslik va o‘quv-metodik qo‘llanmalarga buyuk sarkardalarimizning hayoti va faoliyati haqidagi ma’lumotlarni kiritish, ularning jasorati, fidoyiligi va qahramonliklari to‘g‘risida yorqin misollar asosida hikoya qilib berish;
Temurbeklar maktablari, oliy harbiy ta’lim muassasalari, kasb-hunar kollejlari va akademik litseylarning maxsus guruhlari va harbiy qismlarga ekskursiyalar tashkil etish;
“Mard o‘g‘lon” davlat mukofotiga sazovor bo‘lgan yurtdoshlarimiz bilan uchrashuvlar o‘tkazish, ular erishgan yutuq va natijalarni yoshlar o‘rtasida keng targ‘ib qilish;
umumiy o‘rta ta’lim maktablarining yuqori sinf o‘quvchilari ishtirokida “Temurbek vorislari” harbiy-sport o‘yinlarini bosqichma-bosqich tashkil etishga alohida ahamiyat berish;
yoshlarda Vatanga va uning himoyasi uchun munosib xizmat qilishga ruhan va jismonan tayyorlikni ta’minlashga yo‘naltirish ularning mustaqil fikri va ijobiy qarashlarini shakllantirish vatanparvarlik tuyg‘ularini kuchaytirib borish;
o‘quvchi yoshlarning nazariy va amaliy bilim va ko‘nikmalarini boyitish maqsadida turli sermazmun va qiziqarli tadbirlar tashkil etish;
milliy armiyamiz uchun jismonan baquvvat va ma’nan yetuk yoshlar zarurligi, harbiy xizmatning ahamiyati, Qurolli Kuchlarda olib borilayotgan islohotlar haqida batafsil ma’lumot berib borishimiz kerak.
Tarbiya darslarida o‘quvchilarni vatanparvarlikni ro‘yobga chiqarishda, ularga quyidagilarni mujassamlashtirsak maqsadga muvofiq bo‘ladi:
Mustaqillik his tuyg‘usini shakllantirish va unga amal qilish.
O‘zbek milliy g‘ururiga sodiqlik.
Ko‘p millatli O‘zbekiston halqiga do‘stlik munosabatlari .
Jamiyatni insonparvarlashtirishda o‘z hissasini qo‘shish.
Har bir yerda tartib intizomli bo‘lish.
Demak, ona yurtga munosib farzand bo‘lish uchun namunali axloq odob bilan o‘rnak ko‘rsatish, Vatan uchun jon olib, jon berganlarni hamisha yodda to‘tish yurt manfaati yo‘lida mehnatdan qochmaslik tamoyillariga amal qilishdir. Chunki, vatanparvarlik hissi o‘zbek millatining qadriyatlaridan chuqur o‘rin egallagan.
Halqning vatanparvarlik his – tuyg‘ulari, uning ozodlikka va baxt – saodatga intilishi har bir o‘zbekistonlik uchun muqaddas mazmun kasb etayotgan O‘zbekistonning yangi davlat ramzlarida o‘z ifodasini topgan.
Davlat ramzlari – bayroq, tamg‘a, madhiya, O‘zbekiston halqlarining shon – sharafi, g‘ururi, tarbiyaiy intilishi va xotiralarini o‘ziga mujassamlashtiradi. Mana bu ramzlarni e‘zozlash – o‘zining qadr qimmatini, o‘z mamlakatiga va shaxsan o‘ziga bo‘lgan ishonchini mustahkamlash demakdir.
O‘z oilasi, nasl – nasabi bilan faxrlanish vatanparvarlik tuyg‘usiga chuqur hamohang.
Bu, eng avvalo, oilaviy ananalarni avvaylash, ota – bobolarning muborak nomlariga dog‘ tushurmaslikka intilish, o‘z mehnati, bilimlari bilan nasl – nasab obro‘sini mustahkamlash, odamlarning hurmat – ehtiromiga sazovor bo‘lish.
Vatanparvarlik o‘zining qudratli ildizi bilan o‘z oilasining, avlod – ajdodlarining nomus – origa, chuqur ehtiromiga, insonning shaxsiy vijdoniga, burchiga va o‘z so‘ziga sodiqligiga borib taqaladi.
Milliy tuyg‘u inson uchun tabiiydir, chunki u ota – onalardan meros qilib olingan va bola o‘z ota – onasiga butun dunyoga aytgan birinchi so‘zida ifodalanadi. Ya‘ni ona so‘zi hamisha Vatan so‘zi bilan yonma – yon keladi. Bu shunchaki sifat, odatiy majoz emas. Ona – Vatan timsolida biz jamiyatimiz tabiatini, mehribonlik va muvofiqlik poydevoriga qurilgan tuzumimiz xislatini ko‘ramiz.
Demak, har bir sog‘lom avlodda o‘z halqining ananalariga, tili va madaniyatiga muhabbat va hurmatni tarbiyalash kerak. Ana shundagina, o‘z halqini, millatlarning butun jahon hamjamiyatida tenglardan biri sifatida idrok qiluvchi xaqiqiy inson, o‘z vatanining jonkuyari voyaga yetadi.
Shunday ekan, har bir kishining qalbida o‘z Vataniga buyuk e‘tiqod, oliyjanob muruvvat his – tuyg‘ulari barq urib tursa, bu ajoyib ne‘mat-larni umrbod ardoqlasa, hayotda, turmush tarzida qo‘llasa, shundagina u sofdil samimiy va odil fazilatli, haqiqiy vatanparvar bo‘la oladi.
Tarbiya darsi jarayonida o‘quvchilarni vatanparvarlik ruhida tarbiyalash yollari va vositalarini bilishimiz va darslarni tashkil etishda o‘qituvchi mahorati alohida o‘rin tutadi.
O‘zbek halqining qadim-qadimdan shakllanib kelayotgan ajdodlardan avlodlarga o‘tib kelayotgan odob – axloq qoidalari mavjud. Unga ko‘ra odamlarni hurmat qilish, bir-biriga hurmatda bo‘lish, mehr-oqibat, mehr-muruvvat kabi sifatlar mavjudki bu sifatlar millatimizning qon-qoniga singib ketgan. Shuningdek ajdodlarimiz merosida o‘zga halqlarga hurmat bilan qarash, ularnini ranjitmaslik musulmonchilik sifatlaridan biri ekanligi ko‘rsatilgan. X1 asr tasavvuf ta’limoti vakillaridan biri Ahmad Yassaviyning “Hikmatlar” asarida shunday deyiladi:
Sunnat ermish, kofir o‘lsa berma ozor,
Ko‘ngli qattiq dilozordan xudo bezor.
Olloh haqi bunday qulga sijjin tayyor,
Donolardan eshitib bir so‘z dedim mano.
Demak hatto boshqa millat va boshqa din, e’tiqod vakillariga ham hurmat bilan qarash lozimligi bu hikmatda ko‘rsatilgan.
Alisher Navoiyning “Farhod va Shirin” dostonida asosiy qahramonlar – Farhod Chin elining farzandi, Shirin arman qizi, Shopur eron yigiti, lekin ular o‘rtasidagi do‘stlik va muhabbat har qanday sharoitda ham g‘alaba qozonadi.
O‘zbek halqining qadim-qalimdan shakllanib kelayotgan odob axloq qoidalari, insonlararo munosabatlar o‘quvchilarda o‘z vataniga, o‘z halqiga muhabbatni tarbiyalashga xizmat qiladi. O‘quvchilarga ijobiy sifatlarni singdirishda ajdodlarimizning hayotiga doir hikoyatlar, rivoyatlar ham katta ahamiyatga ega. Shunday rivoyatlardan biri:
Bir kishi Luqmoni Hakimdan: Odobni kimdan o‘rgandingiz ? – deb so‘raganda “Odobni odobsizdan o‘rgandim”, deb javob qilgan ekanlar
O‘quvchilarini tarbiyalashda eng yuksak tuyg‘u Vatan tushunchasini singdirish Vatanga mehr-muxabbat ruhida tarbiyalash biz tarbiyachilarning birinchi navbatdagi vazifamizdir. Vatanni sevmoq imondandir deyiladi, Hadislardan birida. Inson dunyoga kelib ko‘z ochib ko‘rgani uning Ona yurti, Ona vatani bo‘lib hisoblanadi. Bolalarga mana shu tuyg‘ularni singdirish uchun, she’riyatdan, adabiyotdan, halq og‘zaki ijodidan keng foydalanish yaxshi samaralar berishi tayin. Shu sababli o‘quvchilarni eng boshlang‘ich davridan boshlaboq, Vatanni sevishga unga sadoqat, mehr-muxabbat ruhida tarbiyalash har birimizning oldimizda to‘rgan oliy maqsad bo‘lib hisoblanadi. Biz pedagogik-amaliyot davomida shunday eksprimental tadqiqot ishlarini olib bordik. Bizga darslar jarayonida iloji boricha Vatan, Vatan sharafini himoya qilish, Ona, unga mehr-muxabbat qadr-qimmat tushunchalarini bolalar ongiga singdirishga harakat qilishimz kerak.