Kirish Investitsiya fondlarnig mohiyat va ahamiyati

Investitsiya fondlarining faoliyati tahlili.
XIF o’z pul mablag’lari bilan xususiylashtirilayotgan korxona aktsiyalari paketi qiymatining 30 foizini to’laydi, aktsiyalar paketi qiymatining qolgan 70 foizi esa, kredit hisobidan sotib olinadi. Kreditlarni qaytarish kredit berilgan yildan keyingi ikkinchi yildan boshlab XIF tomonidan pul mablag’larining Davlat Mulki qo’mitasining maxsus hisob raqamiga o’tkazilishi yo’li bilan amalga oshiriladi. Davlat krediti bo’yicha qarzlar qaytarilganidan so’ng XIF oddiy investitsiya fondiga aylantirilishi mumkin. Bunda ushbu investitsiya fondi xususiylashtirilayotgan korxonalarning aktsiyalarini ularning nominal qiymati bo’yicha xarid qilish va yangi davlat kreditini olish huquqini yo’qotadi. Bozor iqtisodiyoti rivojlangan mamlakatlarda investitsiya va xususiylashtirish fondlariga o’xshash tashkilotlar moliyaviy jihatdan barqaror sanaladi, chunki ular mablag’larining turli korxonalarga sarflanishi diversifikatsiyasi qonuniy tartibda ta’minlanadi, faoliyatning cheklanishi esa XIFlarga tijorat xususiyatidagi xatolarni qilmaslik imkonini beradi. Bunday tashkilotlarning shtatida turli xil korxonalarning istiqbollarini, aktsiyalar portfelini to’g’ri ta’minlay oladigan yuqori saviyali mutaxassislarning albatta ishtirok etishi fondlar aktsiyadorlariga yakuniy hisobda, hech bo’lmaganda, dividendlarning o’rtacha me’yoriga ega bo’lish imkonini beradi. Iqtisodiyoti o’tish jarayonini boshidan kechirayotgan mamlakatlarda xususiylashtirish investitsiya fondlarining zarar ko’rib faoliyat ko’rsatishi va bankrotlikka uchrashi ehtimol mavjud chunki xususiylashtirilgan korxonalarning hammasi ham dividendlarning etarli miqdorini ta’minlay oladigan darajada daromadli emas.
O’zbekistonning qonun hujjatlarida shu narsa ko’zda tutilganki, agar XIF inqirozga uchrasa bo’lsa yoki boshqa sabablarga ko’ra tugatilsa, uning aktivlari tugatish komissiyasi tomonidan ochiq kimoshdi savdosi shaklida tarqatiladi, unda xususiylashtirilayotgan korxonalarning aktsiyalarini xarid qilish huquqiga ega bo’lgan har qanday shaxs ishtirok etishi mumkin. O’zbekistonda 1998 yilning kuzidan boshlab investitsiya va xususiylashtirish investitsiya fondlarining xususiylashtirilgan korxonalar aktsiyalari bo’yicha olgan daromadlari soliqlar, yig’imlar va byudjetdan tashqari fondlarga to’lovlardan ozod qilingan. Fond tomonidan xususiylashtirilayotgan korxonalar aktsiyalarini sotib olishga yo’naltiriladigan daromadlar ham soliqqa tortilmaydi.

2-rasm. Eng ko’p investitsion banklar qayerda ko’p joylashganligi⁵.
Xitoy eng ko'p investitsiya fondi aktivlariga ega davlatlar ro'yxatida yuqoriga ko'tarildi. 2020-yilning 1-choragi holatiga ko‘ra, Xitoy mamlakatda qonuniy ravishda tashkil etilgan global investitsiya fondi aktivlari ulushini o‘tgan chorakdagi 3,2 foizdan 4,1 foizgacha oshirib, Buyuk Britaniya, Fransiya, Avstraliya, Braziliya va Yaponiyani ortda qoldirishi mumkin. Yaqinda xorijiy kompaniyalar uchun to'liq ochilgan Xitoy bozori aktiv menejerlarini tezda jalb qilmoqda.
Brexit noaniqligi Buyuk Britaniyada joylashgan investitsiya fondlari aktivlari ulushi kamayib borayotganining sabablaridan biri deb ishoniladi. Mamlakat ulushi 2019 yilning 4-choragidagi 3,3 foizdan so‘nggi chorakda atigi 3 foizgacha kamaydi. Buyuk Britaniyaning ulushi 2016 yilning 1-choragida 3,8 foizni tashkil etdi, bu o'sha paytda dunyoda beshinchi eng yuqori ko'rsatkich edi.
Investitsiya fondlari o'z hududlarini tasodifiy tanlamaydilar va ba'zi mamlakatlar ham o'z yurisdiktsiyasi ostida qonuniy ravishda tashkil etish uchun mablag'larni jalb qilish uchun qo'llaridan kelganini qiladilar. Ikkita misol, Lyuksemburg va Irlandiyadir, ular kichik o'lchamlariga qaramay, global investitsiya fondlari aktivlarining katta qismini o'ziga jalb qilgan.
O'zaro fondlar - bu investorlarning pullarini to'playdigan va ularni turli xil qimmatli qog'ozlarga joylashtiradigan moliyaviy vositalar. Investitsiya fondlarining afzalliklari yuqori diversifikatsiya va investitsiyalarning arzonligi, professional boshqaruv, moslashuvchanlik, global moliyaviy vositalar va bozorlarga kirish va hokazolarni o'z ichiga oladi. Biroq, bu katta to'lovlar va investitsiyalaringiz ustidan kamroq nazoratni talab qiladi. Ushbu investitsiya fondlari statistik ma'lumotlari sanoat, ayniqsa AQShda rivojlanib borayotganini ko'rsatadi, bu erda ko'plab investorlar daromad olish potentsiali tufayli ularni bank hisoblaridan afzal ko'rishadi. Shunday qilib, yangi o'n yillikning eng dolzarb tendentsiyalari bilan birga investitsiya fondlari haqida ko'proq ma'lumot olish uchun o'qishimiz kerak.
O'zaro fondlar statistikasi (muharrir tanlovi)
2020 yilda dunyo bo'ylab tartibga solinadigan ochiq fondlar aktivlarining 47 foizi AQShda to'plangan. (Statistika)
2020 yilda AQShda ro'yxatdan o'tgan investitsiya fondlarining umumiy sof aktivlari 23,9 trillion dollarni tashkil etdi. (Statistika)
BlackRock Funds - AUM tomonidan dunyodagi eng yirik investitsiya fondlarini boshqaruvchi kompaniya. (MutualFundDirrectory)
AUM tomonidan dunyodagi eng katta investitsiya fondi Vanguard 500 Index Fund hisoblanadi; Admiral. (Investopedia)
Lyuksemburg ikkinchi yirik investitsiya fondiga ega mamlakatdir. (Statistika)
AQShdagi barcha investitsiya fondlari aktivlarining 47 foizi pensiya hisobvaraqlarida saqlanadi. (ICI).
2021-yilda dunyo bo‘ylab 177 mingdan ortiq tartibga solinadigan ochiq fondlar mavjud edi.
Ochiq yoki ochiq fondlar istalgan vaqtda aktsiyalarni chiqarishi va sotib olishi mumkin bo'lgan jamoaviy investitsiya sxemasiga ishora qiladi. Aksincha, yopiq fond belgilangan miqdordagi aktsiyalarni chiqaradi, ular keyinchalik investorlar o'rtasida sotiladi. 2021 yil oxiriga kelib, dunyo bo'ylab 177 304 ta tartibga solinadigan ochiq fondlar mavjud edi. Ochiq fondlarga investitsiya fondlari, birja fondlari va institutsional fondlar kiradi.
Dunyo bo'ylab tartibga solinadigan ochiq fondlarning umumiy soni 2011 va 2020 yillar oralig'ida CAGRda 4% atrofida o'sdi.
2011 yilda butun dunyo bo'ylab 88 525 ta ochiq fond mavjud bo'lib, 2020 yilda bu ko'rsatkich 126 457 ga yetdi. Investitsiya fondlarining global statistikasi investitsiya fondlari va shunga o'xshash investitsiya vositalari mashhurligining izchil o'sib borayotganidan dalolat beradi. fonddagi aktsiyalar portfelining o'ziga xos diversifikatsiyasi tufayli nisbiy xavfsizlik.
3-rasm. Ochiq fondlarning oxirgi 10-yillikdagi umumiy soni.⁶

Lyuksemburg soliq imtiyozlari tufayli bir nechta moliyaviy tashkilotlarning uyidir. Bu uning investitsiya fondlari sanoatida katta rol o'ynashining sababi, katta investor bazasiga ega mamlakatlarga qaraganda Irlandiya (4,07 trillion evro AUM), Xitoy (3,12 trillion AUM), Germaniya (2,62 trillion AUM), Frantsiya (2,31 trillion AUM), Avstraliya (2,31 trillion AUM), Yaponiya eng yirik investitsiya fondlariga ega bo'lgan boshqa mamlakatlardir. (€2,13 trillion AUM), Buyuk Britaniya (€2,05 trillion AUM) va Kanada (€1,69 trillion AUM).

4-rasm. Umumiy fondlar aktivlarining qiymati.⁷