Kirish. Qurilish materiallari va buyumlarining umumiy asoslari. Qurilish materiallarining asosiy xossalari

Betonning kirishishi va shishishi  
Beton asosida tayyorlangan buyum va konstruksiyalar ochiq havoda 
qurishi natijasida kirishadi. Betonning kirishishi natijasida o‘lchamlari o‘zgaradi, 
ichki zo‘riqishlar hosil bo‘lib, mikroyoriqlar paydo bo‘lishi mumkin. Betonning 
kirishishiga namligining kamayishi, karbonlanish va kontraksiya jarayonlari 
sababchi bo‘ladi.
Beton tayyorlanganda aralashtirilgan suvning bir qismi sement bilan 
reaksiyaga kirishib gidrominerallar hosil bo‘lishiga, ikkinchi qismi esa 
to‘ldirgichlar yuzasini xo‘llashga sarf bo‘ladi, ortiqcha suv asta-sekinlik bilan 
betondan bug‘lanib chiqib ketadi. Suvning bug‘lanishi va gidrominerallar hosil 
bo‘lishiga sarflanishi betonning kirishishiga va ichki mikrodefektlarning paydo 
bo‘lishiga olib keladi. Sement toshi tarkibidagi kalsiy ishqorining (Sa(ON)
2
) 
karbonlashishi natijasida kalsiy karbonatning (SaSO
3
) hosil bo‘lishi betonning 
kirishish jarayonini chuqurlashtiradi. Sement toshida yuz beradigan kontraksiya 
holati natijasida hosil bo‘ladigan betonning kirishishi umumiy kirishishning 510% 
tashkil qiladi. Demak, betonda hosil bo‘ladigan asosiy kirishish qorishma 
tayyorlanayotganda qo‘shilgan ortiqcha suvning miqdoriga bog‘liq bo‘ladi.
Betonning kirishishi natijasida hosil bo‘ladigan ichki zo‘riqish 
tayyorlangan buyum yoki konstruksiyaning qalinligiga ham bog‘liq bo‘ladi. 
CHunki massiv konstruksiyalarda yuza qismlari qurib, ichki qismlari nam holda 

---

bo‘lishi betonda notekis kirishishni keltirib chiqaradi, natijada sement toshi va 
to‘ldirgichlar kontakt sohasida ichki mikroyoriqlar hosil bo‘ladi.
Betonda hosil bo‘ladigan kirishishni, ya’ni ichki zo‘riqishlarni 
kamaytirish uchun iloji boricha ortiqcha texnologik suv miqdorini kamaytirish, 
to‘ldirgichlar fraksiyalari uzluksizligini ta’minlash kerak. Beton, qorishma va 
sement toshining kirishishi 6.10-rasmda berilgan. Demak, sement toshi tarkibiga 
mayda va yirik to‘ldirgichlarning kiritilishi mutanosib ravishda kirishishini 
kamaytiradi.
Qotish vaqti, sut 
14.4-rasm. Kirishish chizmasi 
1-sement toshi; 2-qorishma; 3-beton. 
Bino va inshootlarning tashqi qismlariga, gidrotexnik inshootlarga, 
avtomobil yo‘llarga, aerodrom qoplamalariga va boshqalarga ishlatilgan beton 
doimo suv bilan xo‘llanib va qurib turadi. Betonda namlikning ko‘payishi va 
kamayishi kirishish va shishib ketishdan hosil bo‘ladigan ichki zo‘riqishlarni 
keltirib chiqaradi. Hosil bo‘lgan ichki zo‘riqishlar betonda mikroyoriqlar paydo 
bo‘lishiga va natijada konstruksiyalarning buzilishiga sabab bo‘ladi. Betonni 
namlanishdan himoyalash uchun gidroizolyasiya vositalari ishlatiladi.