Kirish Reja

12-Мавзу: Замонавий молиявий янгиликлар ва молиявий бозорлар. Молиявий бозор ставкалари.
Кириш
Режа :
1.Молиявий янгиликлар ва бозорнинг "кўринмас қўли". Молиявий янгиликларнинг тадбиркорлар ва фирмаларнинг ҳаракатлари натижасида юзага келиши. Инновациялар ва технологияларнинг ривожланиши.
2.Молиявий бозорлар. Замонавий молиявий бозорнинг энг умумий кўринишлари: пул бозори, капитал бозори, фонд бозори, валюта бозори. Молиявий бозорда молиявий активларнинг сотилиши ва сотиб олиниши.
3.Молиявий активларнинг асосий турлари: қарз мажбуриятлари, акциялар, ҳосилавий қимматли қоғозлар. Давлат қиммат қоғозларини фонд бозорида жойлашуви.
4.Фоиз ставкалари ва уларнинг турлари. Фоиз ставкасининг даражасига таъсир этувчи омиллар. Рискли активларнинг даромадлик ставкалари ва уларнинг ўлчаш тартиби.
5.Капитал даромадлилиги. Қўйилган капиталнинг умумий даромадлилиги. Бозорий индекслар ва индекслаштириш стратегияси. Фонд индекслари. Индексациялаш.
6.Инвесторнинг ҳаражатлар даражаси нуқтаи назаридан индекслаштириш стратегиясининг устунлиги Инфляция ва реал фоиз ставкалари. Номинал ва реал нарх. Фоиз ставкаларини тенглаштириш. Даромаллик ставкаси даражасига таъсир этувчи асосий омиллар.
Хулоса ва таклифлар.
Фойданилган адабиётлар.


Таянч иборалар: Молиявий янгиликлар ва бозорнинг "кўринмас қўли", Молиявий янгиликларнинг тадбиркорлар ва фирмаларнинг ҳаракатлари натижасида юзага келиши, Инновациялар ва технологияларнинг ривожланиши, Молиявий бозорлар, Замонавий молиявий бозорнинг энг умумий кўринишлари: пул бозори, капитал бозори, фонд бозори, валюта бозори, Молиявий бозорда молиявий активларнинг сотилиши ва сотиб олиниши, Молиявий активларнинг асосий турлари: қарз мажбуриятлари, акциялар, ҳосилавий қимматли қоғозлар, Давлат қиммат қоғозларини фонд бозорида жойлашуви, Фоиз ставкалари ва уларнинг турлари, Фоиз ставкасининг даражасига таъсир этувчи омиллар, Рискли активларнинг даромадлик ставкалари ва уларнинг ўлчаш тартиби, Капитал даромадлилиги, Қўйилган капиталнинг умумий даромадлилиги, Бозорий индекслар ва индекслаштириш стратегияси, Фонд индекслари, Индексациялаш, Инвесторнинг ҳаражатлар даражаси нуқтаи назаридан индекслаштириш стратегиясининг устунлиги Инфляция ва реал фоиз ставкалари, Номинал ва реал нарх, Фоиз ставкаларини тенглаштириш, Даромаллик ставкаси даражасига таъсир этувчи асосий омиллар.


Кириш
Молия бозори — олди-сотди объекти пул ёки пулга тенглаштирилган қоғоз билан боғлиқ бўлган бозор. Бу бозорда молия маблағларини вақтинча ҳақ тўлаб ишлатиш ёки уларни сотиб олиш юзасидан муносабатлар олиб борилади, шунингдек, пул маблағларини жамғарганлардан қарзга олувчиларга ўтиши таъминланади. Ортиқча маблағларга эга бўлган хўжалик субъектлари ўз молиявий ресурсларини маблағларга муҳтож субъектларга таклиф қилади. Молия бозори банкларда, фонд биржасида ва аукционларда oʻtkaziladi.Moliyaviy битимлар характерига қараб, МБни туркумлашнинг бир неча усуллари мавжуд. Қайтариш тамойили бўйича молия бозори 2 га ажралади: қарз мажбуриятлари (истеъмолни кўндирадиган пул) ва капитал (мулк) бозори. Қарз мажбуриятлари бозорида пул вақтинча қарз сифатида бозорга чиқади ва олинган пул шахсий истеъмол учун ишлатилади. Капитал (мулк) бозорида қўйилган пулдан даромад олиш ҳуқуқи сотилади ва сотиб олинади. Бу бозорда маблағлар капитал сифатида ишга солиниб, фойда келтиради. Шуни ҳисобга олган ҳолда капитал бозорини 2 бўғинга ажратиш мумкин: ссуда капитали бозори ва қимматли қоғозлар бозори. Ссуда капитали бозори — пул шаклидаги капиталнинг фоиз тўлаш шарти билан қарзга берилишидир. Бу бозорда қисқа муддатли мажбуриятлар муомалада бўлади. Булар, асосан, давлат ва банкларнинг мажбуриятлари ҳисобланади. Қимматли қоғозларнинг бирламчи ва иккиламчи бозорларида акция, облигация, вексель ва бошқа олди-сотди қилинади. Хўжалик ҳаётининг байналмилаллашуви натижасида жаҳон МБ пайдо boʻldi.O'quv қўлланмада "Молия" фани дастурига мувофиқ ёзилган бўлиб, унда замонавий молиянинг фундаментал асослари ва энг муҳим амалий жиҳатлари, молиявий қарорлар қабул қилиш, молиявий тизим ва молиявий оқимлар, молиявий янгиликлар ва молиявий бозорлар, молиявий бозор ставкалари ва молиявий воситачилар, молиявий инфратузилма ва молиявий тартибга солиш, давлат ва нодавлат молиявий муассасалари, молиявой ҳисоботлар ва улардаги фарқланувчи ҳолатлар, молиявий ҳисоботлар ва улардаги фарқланувчи ҳолатлар, молиявий ҳисоботлар.


1. Молиявий янгиликлар ва бозорнинг "кўринмас қўли". Молиявий янгиликларнинг тадбиркорлар ва фирмаларнинг ҳаракатлари натижасида юзага келиши. Инновациялар ва технологияларнинг ривожланиши.


Молиявий янгиликлар қайсидир марказлаштирилган органлар томонидан режалаштирилмайди, балки айрим тадбиркорлар ва фирмаларнинг харакатлари натижасида юзага келади. Молиявий соҳада инновация-ларнинг юзага келишига туртки бўладиган асосий иқтисодий манфаатлар, тўғрисини айтганда, инсон фаолиятининг бошқа ҳар қандай соҳасида ҳаракат қилувчи манфаатлардан ҳеч қандай фарқ қилмайди. A.Smit қайд қилганидек, “Ҳар бир индивид ўзининг капиталини энг кўп фойда келтириши учун ишлатишга ҳаракат қилади. Унинг ниятига, қоидага кўра, умумий манфа-атларга хизмат қилиш кирмайди, ва у одатда уларни қондиришга қанчалик ёрдам бераётганини билмайди. Уни фақат ўзининг хавфсизлиги ва фойда ташвишга солади. Бироқ мутлоқ ўзининг фойдаси учун ҳаракат қилаётган индивид, унинг мақсадига кирмайдиган натижага кўринмас қўл (инвисибле ҳанд) томонидан йўлланади. Ўз манфаатлари изидан бориб, у кўпинча ҳақиқатда қилмоқчи бўлганидан кўра кўпроқ жамиятнинг ривожланишига самаралироқ ёрдам beradi”.Bu ҳолатни мисоллар билан изоҳлаш учун, ёш йигит 1965 йилда хорижга саёҳатга кетаётиб тушиб қолган вазиятидаги масалаларни ҳозирги кунда замонавий ёш йигит қандай ҳал қилиш кераклиги билан солиштиринг. Бир неча ўн йилликлар олдин хориждаги саёҳатчига ҳеч ким унинг тилида гапирмайдиган жойда пул тугаб қолиши мумкинлиги тўғрисида доимо хавотирга тушишига тўғри келган. Бу ҳолатда уйга телеграмма юборишга ва ўз мамлакатидаги банкдан маҳаллий банкка телеграф орқали пул жўнат-масини ташкиллаштиришга уринишига тўғри келган. Бу жараён қанчалик узундан-узоқ ва қиммат бўлганлигини тушунтиришнинг зарурияти йўқ. Хорижий банклар билан кредит линия Адам Смитҳ, Тҳе Wеалтҳ оф Натионс (Чиcаго: Университй оф Чиcаго Пресс, 1977) «Линия» лотинча «линеа» - каноп ипи; шоқул; йўл, чизиқ. Бирор нарсани муайян масофа (жой)га узатишга мўлжалланган қурилма (мослама)лар системаси. карточкани берган банк тўловни кафолатлаши ҳолати) текширилади. Шундан сўнг. Сизга квитанцияга имзо қўйиш ва яна саёҳатни давом эттириш қолади, холос. Бундан ташқари, бу тизимда пулни йўқотиш ёки уни ўғирлатиш тўғрисида хавотир олмасангиз ҳам бўлади. Агар Сиз кредит карточкангизни тополмаётган бўлсангиз, йўқолган карточкани берувчи банк билан уланган яқинда жойлашган исталган банкка йўл оласиз. Банк уни бекор қилади (ундан бошқа одам фойдалана олмаслиги учун) ва янгисини беради. Кўп банкларда бу ҳолатда ҳатто кредит олишингиз ҳам мумкин. Халқаро саёҳатлар кредит карточкаларининг жорий қилиниши туфайли анча қулай ва арзон бўлиб қолганлигига ҳеч кимда шубҳа йўқ. Уларни кашф қилиш ва тарқатиш миллионлаб одамларга фойда келтирди ва молияни «демократлаштириш»га имкон туғдирди. Лекин бу қандай рўй берди? Қуйида Сизларга кредит карточкалари мисолида молиявий инновация-ларнинг ривожланишига таъсир қилувчи асосий омилларни кўриб чиқишни таклиф этамиз. Шуни алоҳида қайд этиш жоизки, бу жараёнда технология Шуни алоҳида қайд этиш жоизки, бу жараёнда технология энг муҳим омил ҳисобланади. Кредит карточкаларнинг қўлланилиши фақатгина теле-фон ва компьютер тармоқлари, шунингдек, бошқа ўта мураккаб телеком-муникация тизимлари, ахборотга ишлов бериш учун дастурий таъминот яратилиши натижасида амалга ошди. Бироқ, кредит карточкалари замонавий молиявий тизимнинг муҳим қисмига айланиши учун, фойда олиш мақсадида янги имкониятларнинг доимий қидирувида бўлган ва молиявий хизматларни таклиф қилувчи фирмалар, ушбу илгарилаб кетган технологиядан фойда-ланишга тайёр бўлишлари лозим эди. Бу нарса, ўз навбатида, иккинчи томондан уй хўжалиги ва бошқа фирмаларга ушбу карточкаларни сотиб олишга тайёр бўлишларини тақозо этар эди. Инновациялар тарихида (молиявий ва бошқа исталган соҳаларда) бирор-бир потенциал иқтисодий фойдали ғояни ишлаб чиқишда кўпинча биринчи бўлган фирма бундан катта фойда олмаслиги ҳолати такрорланиб туради. Бу кредит карточкаларига нисбатан ҳам адолатли (тегишли)дир. Халқаро саёҳатларга кредит карточкасини ишлатишни таклиф қилган биринчи компания Иккинчи жаҳон уруши тугашидан сўнг дарҳол асос солинган Динерс Cлуб бўлган. Ушбу фирманинг муваффақияти бошқа икки компанияни, булар Америcан Эхпресс и Cарте Бланче эди, кредит карточ-каларидан фойдаланишнинг ўхшаш дастурларини таклиф қилишга {B.81} карточкаларидан фойдаланиш бўйича хизматларни таклиф қилувчи фирмалар, карточкаларни қўллаган ҳолда товарлар сотишни амалда қўллаётган чакана савдогарлар тўлаётган комиссион шаклида (қоидага кўра, харид нархидан маълум бир фоиз), шунингдек, бу карточка эгаларига кредитдан фойдаланганлик учун тўланадиган фоиз шаклида фойда оладилар (ҳисобдаги қолдиқ бўйича). Бундай фирмаларнинг катта харажатини операцияларнинг ўтказилишига сарфланган харажатлар, карточкаларнинг ўғирланиши ва уларнинг эгалари ўз мажбуриятларини қоплаш қобилиятига эга эмасликлари натижасида кўрилган зиёнлар ташкил этади. Ўтган асрнинг 50-йилларида тижорат банклари биринчи бўлиб кредит карточкалари билан ишлашни синаб кўришган. Ўшанда улар ўзларининг жуда «Технология» юнонча «течне» - маҳорат, санъат + логос – таълимот. ўша манба. J.IV. - B.81. юқори эксплуатацион харажатлари сабабли шу каби хизматларни кўрсатадиган фирмалар билан рақобатлаша олмасликлари аниқланди. Бироқ 60-йиллар охирида компьютер технологияларининг ривожланиши туфайли ушбу харажатлар анча камайди ва банклар энди бундай фирмалар билан жиддий рақобатлаша оладиган бўлди. Бизнинг кунларда кредит карточ-каларидан фойдаланиш хизмат бозорида иккита йирик банк тизими: ВИСА ва Мастер Cард компаниялари етакчилардан ҳисобланади: Динерс. Иқтисодиёт тарихида "кўринмас қўл" дан кўра кўпроқ нотўғри тушунилган ва нотўғри ишлатилган тушунчалар мавжуд. Бунга асосан, 18-асрда яшаган Шотландия иқтисодчиси Адам Смит , ўзининг таъсирчан китобларида "Морал ҳодисалар назарияси" ва (бундан ҳам муҳими , "Миллатларнинг бойлиги" ), бу иборани яратган одамга жуда кўп раҳматлар берамиз. 1759 йилда нашр этилган "Аҳлоқий назария назарияси" да Смит, бой кишиларнинг "кўринмайдиган қўл томонидан бошқариладиган ҳаётнинг эҳтиёжларини тақсимлаш учун деярли бир хил тақсимланиши учун, агар эр унинг барча аҳолиси, шунинг учун буни билмасдан, жамиятнинг манфаатларини илгари суриш ". Смитнинг ушбу ажойиб хулосасига нима сабаб бўлганлиги бой кишиларнинг вакуумда яшамаслигини тан олиш эди: овқатланишни, уй-рўзғор буюмларини ишлаб чиқаришни ва уларнинг хизматкорларини мажбурлашни талаб қиладиган кишиларни тўлашлари керак (ва уларни озиқлантириш). Қисқача айтганда, улар ўзлари учун ҳамма пулни ушлаб тура олмайдилар! 1776-йилда нашр этилган "Миллатларнинг бойлиги" деб ёзган вақтида, Смит, "кўринмас қўли" тушунчасини кенг тарқалиб кетган: бой одам, "саноатни бошқарадиган нарса, шунинг учун унинг маҳсулотлари энг катта қиймат фақат ўз даромадларини ният қилмоқда ва у кўплаб бошқа ҳолларда бўлгани каби, унинг ниятидан келиб чиқадиган мақсадни кўз-кўз қилиш учун кўринмас қўл билан бошқаради ». ХВИИИ асрдаги сохта тилни йўқотиш учун, Смитнинг айтишича, бозорда ўзбошимчалик билан тугаган шахслар (масалан, ўзларининг мол-мулки учун энг юқори нархни тўлашлари, ёки ишчиларига имкон қадар кам миқдорда ҳақ тўлаш) аслида ва билмаган ҳолда барчага фойда келтирадиган, камбағал ва бадавлат иқтисодий жиҳатдан янада кенгроқ иқтисодий пойдевор яратишга ҳисса qo'shadi.Ehtimol, биз бу эрда қаёққа кетаётганимизни кўришингиз мумкин. "На кўринмас қўл" номиналлаштирилса, эркин бозорларни тартибга солишга қаратилган барча мақсадли аргумент hisoblanadi.Zavod эгаси ўз ходимларини ишдан бўшатиб, узоқ вақт ишлаяптими ва уларни яшовчан яшайдиган жойларда яшашга мажбур қиляптими? "Кўринмас қўл", охир-оқибатда, бу адолатсизликка барҳам берилади, бозор ўзини ўзи тузатади ва иш берувчининг иш ҳақи ва имтиёзларини яхшироқ таъминлаш ёки бизнесдан чиқиб кетиш имконияти йўқ ва кўринмас қўли қутқариш учунгина эмас, балки ҳукумат томонидан ўрнатилган ҳар қандай "юқоридан" тушган қоидаларга қараганда анча оқилона, самарали ва самарали тарзда амалга оширилади (масалан, қонун учун вақтинчалик тўлов ортиқча иш). "Кўринмас қўл" ҳақиқатан ҳам ишлаяптими? Ўша пайтда Адам Смит "Халқлар бойлиги" ни ёзганида, Англия дунёнинг тарихидаги энг катта иқтисодий кенгайишдан, яъни "саноат инқилоби" дан мамлакатни фабрикалар ва тегирмонлар билан тўлдирган (ва кенг тарқалган бойлик ва кенг тарқалган қашшоқлик). Тарихий ҳодисани тушуниш жуда қийин, чунки сиз ўртада шармандалик яшаётгандирсиз ва аслида тарихчилар ва иқтисодчилар бугунги кунда саноат инқилобининг яқин сабаблари (ва узоқ муддатли оқибатлари) ҳақида баҳслашмоқда. Аммо, орқага қараганда, биз Смитнинг "кўринмас қўли" аргументи билан боғлиқ бўлган баъзи тешикларни аниқлай оламиз. Саноат инқилоби нафақат шахсий манфаатдорлик ва ҳукуматнинг аралашувининг йўқлиги билан боғлиқ. бошқа муҳим омиллар (ҳеч бўлмаганда Англияда) илмий инновацияларнинг жадал суръати ва популяция портлаши эди, бу эса бу технология билан ишлайдиган заводлар ва фабрикалар учун кўпроқ инсонпарварлик билан таъминланди. "Кўринмас қўли" юқори молиявий (облигациялар, гаровлар, валюта манипуляцияси ва h.k.) ва мураккаб маркетинг ва реклама усуллари каби янги пайдо бўлган ҳодисаларга нисбатан қандай қилиб яхши жиҳозлангани номаълум бўлиб, унда ирратионал томонга мурожаат қилиш учун мўлжалланган ("кўринмас қўл" эҳтимол мутлақо оқилона ҳудудларда ишлайди). Ҳеч қайси икки мамлакат бир-бирига ўхшамаслиги ва 18 ва 19 асрларда Англия бошқа мамлакатлар томонидан ёқтирилмаган баъзи табиий афзалликларга эга бўлган ва бу ҳам иқтисодий муваффақиятга ёрдам берган. Протестантлик иш ахлоқи билан мустаҳкамланган, кучли демократик францияли бир иттифоқ миллати, конституциявий монархияси билан, парламент демократиясига аста-секинлик билан асос солиб, Англия бир нечта вазиятларда мавжуд эди, уларнинг ҳеч бири оссонлик билан "кўринмас қўл" иқтисоди билан hisoblanardi.Shubhasiz, Смитнинг "кўринмас қўли" кўпинча капиталистик ютуқларни (ва муваффақиятсизлигини) ҳақиқий тушунтиришдан кўра кўпроқ рационализация қилиш каби кўринади. Замонавий даврдаги "Кўринмас қўл" Бугунги кунда дунёда "кўринмас қўл" концепциясини қабул қилган ва у билан бирга ишлайдиган ягона мамлакат бор ва бу АҚШ. Митт Ромни , 2012 йилги кампаниясида "бозорнинг кўринмас қўллари ҳар доим ҳукуматнинг оғир қўлларидан кўра тезроқ ва яхши ҳаракатга келиши" ни айтган ва бу Республикачилар партиясининг асосий тамойилларидан биридир. Энг бепоён консерваторлар (ва баъзи либертарияликлар) учун регламентнинг ҳар қандай шакли ғайритабиий эмас, чунки бозорда мавжуд бўлган ҳар қандай тенгсизлик эрта ёки кечроқ ўзларини ташқарига чиқариш учун ҳисобланиши мумкин. (Англия, шу билан бирга, Европа Иттифоқидан ажралиб чиққан бўлса-да, ҳали ҳам юқори даражада тартибга solinadi).Biroq, "кўринмас қўл" замонавий иқтисодиётда ишлаяптими? Мисол учун, сиз соғлиқни сақлаш тизимидан бошқа ҳеч нарсага муҳтож эмассиз. АҚШда жуда кўп соғлом ёшлар бор, ўз-ўзидан қизиқиш билан ҳаракат қилиб, соғлиқни сақлашни суғурталашни танламайдилар, бу эса ўзларини юзлаб ва, эҳтимол, ойига минглаб долларни тежаш имконини беради. Бу улар учун юқори турмуш даражасига олиб келади, шунингдек, ўзларини соғлиқни сақлаш суғуртаси билан ҳимоя қилишни танлайдиган, солиштирма соғлом одамлар учун юқори даражадаги суғурта мукофотлари ва суғуртанинг тўлиқ маъноси бўлган кекса ва нопок одамлар учун жуда юқори (ва кўпинча уникал) га ошди. ҳаёт ва ўлим. Бозорнинг "кўринмас қўллари" бу ишни бажариши керакми? Шубҳасиз шубҳасиз, бунга ўнлаб йиллар кетади ва минглаб инсонлар вақти-вақти билан азоб чекиб ўлишади, худди озиқ-овқат таъминотимиз бўйича тартибга риоя қилинмаса ёки айрим турларни тақиқловчи қонунлар бўлмаса, минглаб одамлар азоб чекиши ва ўлиши мумкин атроф муҳит ифлосланиши бекор қилинди. Ҳақиқатан ҳам, бизнинг глобал иқтисодиётимиз жуда мураккаб ва дунёдаги жуда кўп одамлар, "сеансий" учун сеҳргарлик қилиш учун энг узоқ муддатлардан ташқари. 18-аср Англияга татбиқ этилган (ёки бўлмаслиги мумкин) концепция бугунги кунда яшаётган дунёга ҳеч бўлмаганда энг тоза шаклда қўлланилиши мумкин эмас.


2. Молиявий бозорлар. Замонавий молиявий бозорнинг энг умумий кўринишлари: пул бозори, капитал бозори, фонд бозори, валюта бозори. Молиявий бозорда молиявий активларнинг сотилиши ва сотиб олиниши.
Агар сиз инвестиция қилиш учун янги бўлсангиз, молиявий бозорлар атамаси билан бир неча бор учрашишингиз мумкин. Молиявий бозорларсиз сиз қимматли қоғозларни инвестиция қила олмайсиз ёки савдо қила олмайсиз. Қимматли қоғозларни сотиб олиш ва сотиш учун молиявий бозорларнинг мавжудлиги шарт. Аммо молиявий бозорлар деганда нимани тушуниш керак? Молия бозори қандай функцияни бажаради? Молия бозорининг асосий ва энг муҳим элементлари нималардан иборат? Бу бир нечта саволлар ҳар бир кишининг онгида айланади инвестор ёки савдогар. Келинг, молиявий бозорларнинг маъносини ва у билан боғлиқ бўлган барча нарсаларни topaylik.Moliya бозори - бу сотиб олиш ва сотиш имконини берадиган платформани таъминловчи ҳар қандай нарса акциялар ёки акциялар. Шундай қилиб, бу савдо ёки инвестиция қилинадиган жойдан бошқа нарса эмас. Молия бозори кенг тушунчадир. Чунки у ҳар хил турдаги бозорлардан иборат. Молиявий бозорларга мисоллар. Умуман олганда, учта умумий ва этакчи молиявий бозорлар мавжуд. Биржа Қимматли қоғозлар бозори бу корпорация акциялари сотиб олинади ва сотилади. Қимматли қоғозлар бозори бир нечта фонд биржаларидан иборат бўлиб, у эрда компаниялар ўзларини рўйхатга олишади, шунинг учун одамлар ўз акцияларини сотиб олишлари мумкин. Тҳе Ню-Ёрк фонд биржаси (НЙСE) қимматли қоғозлар биржасининг намунасидир. Облигациялар бозори Облигациялар бозори - бу қимматли қоғозлар билан муомала қилиш имкониятини берадиган жой. Бу бозор барча турдаги савдони ўз ичига олади облигациялар, облигациялар, вексельлар ва вексельлар. Давлат ва давлат компаниялари облигациялар бозорида мунтазам равишда шуғулланади. Товар бозори Номидан кўриниб турибдики, товар бозори савдони рағбатлантиради товарлар. Кўриб чиқилаётган товар олтин ёки кумушдан тортиб хом нефтгача бўлган ҳар қандай нарса бўлиши мумкин. Жаҳон миқёсида бир нечта товар бозорлари мавжуд. Тҳе Чикаго савдо биржаси ва қитъалараро биржа товар бозорларининг иккита намунасидир. Товар бозори икки турдаги товарларни ўз ичига олади - қаттиқ ва юмшоқ. Қаттиқ товарлар - бу қазиб олинадиган ёки табиатдан олинадиган маҳсулотлар. Қаттиқ товарларга олтин ва нефт мисол бўла олади. Юмшоқ товарларга эса қишлоқ хўжалиги маҳсулотлари kiradi.Moliya бозорининг таркибий қисмлари. Молиявий бозорлар одатда иккита асосий компонентга эга. Улардан иккитаси бор: пул бозорлари ва капитал бозорлари. Пул бозори; Пул бозори - бу қисқа муддатли қарз активлари билан шуғулланадиган жой. Пул бозорида сотиладиган қимматли қоғозлар одатда бир йил ичида тўлов муддатига эга. Пул бозорининг етакчи воситаларига ғазна вексельлари, депозит сертификатлари, тижорат қоғозлари ва вексельлар киради. Капитал бозори. Пул бозоридан фарқли ўлароқ, капитал бозори ўз муддати бир йилдан кейин бўлган воситалар билан шуғулланади. Акциялар, облигациялар ва облигациялар капитал бозоридаги бир нечта қимматли қоғозлардир. Бироқ, иккиламчи бозорлар илгари чиқарилган қимматли қоғозлар билан шуғулланади. Хулоса, Молиявий бозорлар ҳар қандай иқтисодиётнинг асосидир. Бу бозорлар инвестиция ва савдони осонлаштиради. Улар ҳар қандай давлатнинг иқтисодий ўсишида жуда муҳим рол ўйнайди. Молиявий бозорларнинг йўқлиги қимматли қоғозларни сотиб олиш ва сотишни қийинлаштиради. Шундай қилиб, улар иқтисодиётда жуда муҳим рол ўйнайди. Молиявий актив (мажбурият) нинг пул моддалари — тасарруфдаги (эгалик ҳуқуқидаги) пул маблағлари, шунингдек, қайд қилинган ёки ўрнатилган миқдордаги пул маблағлари суммасида олиниши ёки тўланиши лозим бўлган активлар ва мажбурият. Барча молиявий активлар ҳам пул моддалари бўлавермайди. Молиявий мажбурият — пул маблағларини ва бошқа молиявий активларни шартномавий мажбурият орқали бошқа хўжалик юритувчи субъектларига ўтказиш ёки алмаштиришни билдирадиган ҳар қандай мажбурият. Улушли воситалар — хўжалик юритувчи субъектнинг бошқа хўжалик юритувчи субъектига бўлган мажбуриятларини чегириб ташлагандан кейинги қолган активлар улушини тасдиқловчи ҳар қандай шартнома; Ҳаққоний (ҳақиқий) қиймат — бу яхши хабардор бўлган ва бундай операцияни амалга оширишни хоҳловчи томонлар ўртасида умумий шартлар асосида битимни амалга оширишдаги активни алмаштириш ёки мажбуриятни тўлаш мумкин бўлган сумма. Молиявий активнинг амортизацияланадиган қиймати — активнинг баланс ҳисоботда дастлабки тан олингандаги баҳоланган суммаси (яъни активнинг ҳисобварақдаги акс эттирилган суммаси, плюс/минус мукофот/дисконт ҳисобварағидаги акс эттирилган сумма, плюс активнинг сотиб олиш учун кетган харажатларнинг ҳисобварақдаги суммаси, плюс ҳар қандай сотиб олинган олиниши лозим бўлган ва алоҳида олиниши лозим бўлган ҳисобланган фоизлар ҳисобварағида акс эттирилган ҳисобланган фоизлар), минус тўланган асосий қарз суммаси, плюс/минус реал фоиз ставкаси методини қўллаш билан мукофот/дисконтларнинг йиғилган амортизация суммаси, ва минус сотиб олиш учун кетган харажатлар амортизацияси, ва минус кўрилиши мумкин бўлган зарарларни қоплаш захираси. Молиявий активнинг баланс қиймати — молиявий активнинг ҳисобварағидаги қолдиғи, плюс/минус мукофот/дисконт ҳисобварағидаги қолдиғи, плюс активни сотиб олишга кетган харажат бўйича актив ҳисобварақдаги қолдиқ, плюс олиниши лозим бўлган ҳисобланган фоизлар ҳисобварағидаги қолдиқ, плюс/минус ҳаққоний қийматни корректировка қилиш ҳисобварағидаги қолдиқ, минус кўрилиши мумкин бўлган зарарларни қоплаш захираси. “Баланс қиймати” — молиявий активнинг ҳаққоний қийматини қайтадан тўғрилаш (корректировка ўтказиш) учун жорий ҳаққоний қиймати билан таққосланадиган сумма. Мукофот — қарз қимматли қоғози учун тўланган (сотиб олишдаги харажатларсиз) сумманинг, актив номинал қиймати билан ҳар қандай сотиб олинган, олиниши лозим бўлган фоизларни қўшиб ҳисоблаганда ошиб кетган сумма. [Сотиб олиш баҳоси – (номинал қиймат + сотиб олинган, олиниши лозим бўлган фоизлар)]. Мукофот дебет қолдиққа эга бўлиб, реал фоиз ставкаси методини қўллаш билан амортизация ҳисоблаш воситасида фоизли даромадни камайтиради. Дисконт — қарз қимматли қоғозининг номинал қиймати билан ҳар қандай сотиб олинган, олиниши лозим бўлган фоизларнинг қарз қимматли қоғози учун тўланган миқдордан (сотиб олишдаги харажатлар ҳисобисиз) ошган суммаси. [(Номинал қиймати + сотиб олинган, олиниши лозим бўлган фоизлар) – сотиб олиш баҳоси]. Дисконт кредит қолдиққа эга бўлиб, реал фоиз ставкаси методини қўллаш билан амортизация ҳисоблаш воситасида фоизли даромадни кўпайтиради. Сотиб олинган олиниши лозим бўлган фоизлар — қарз қимматли қоғозлар бўйича ҳар қандай ҳисобланган, лекин тўланмаган фоизлар. Улар қимматли қоғозни тақдим этувчига тўланиши лозим бўлиб ва сотиб олиш санасидан бошлаб сотиб олувчига ўтадиган фоизлардир.
3. Молиявий активларнинг асосий турлари: қарз мажбуриятлари, акциялар, ҳосилавий қимматли қоғозлар. Давлат қиммат қоғозларини фонд бозорида жойлашуви.
Акция — ўз эгасининг акциядорлик жамияти фойдасининг бир қисмини дивидендлар тарзида олишга, акциядорлик жамиятини бошқаришда иштирок этишга ва у тугатилганидан кейин қоладиган мол-мулкнинг бир қисмига бўлган ҳуқуқини тасдиқловчи, амал қилиш муддати белгиланмаган, эгасининг номи ёзилган эмиссиявий қимматли қоғоз; ахборотни ошкор қилиш — қимматли қоғозлар бозорида манфаатдор шахсларнинг ахборотни қайси мақсадда олишидан қатъи назар, мазкур ахборотдан унинг топилиши ва олинишини кафолатлайдиган шаклларда фойдаланишини таъминлаш; Олдинги таҳрирга қаранг. биржа облигацияси — чиқарилиши фонд биржаси томонидан рўйхатга олинадиган ва фонд биржасининг котировкалаш варағига киритилган, акциядорлик жамиятлари томонидан чиқариладиган қарз эмиссиявий қимматли қоғоз; Молиявий активлар - шаклдаги активлар гуруҳи нақд пул ва турли молиявий воситалар. Бунга активлар гуруҳига миллий ва хорижий пул маблағлари киради валюта, дебиторлик, қисқа муддатли ва узоқ муддатли ташкилотнинг молиявий инвестициялари. Хўжалик юритувчи субъектнинг молиявий активлари энг юқори ҳисобланади ликвид активлар, ҳар қандай мажбуриятларнинг бажарилишини таъминлаш даражаси ва тури. Бутун бизнес уларнинг мавжудлиги ва айланиш тезлигига боғлиқ. Калит сўзлар: актив, дебитор, операцион, пул, сикл, қарз, валюта, маблағ, нақд, тўлов, инвестиция, мулк, ресурс. Ўзбекистон Республикаси тижорат ташкилотлари учун нақд пул маблағлар молиявий активларнинг энг муҳим гуруҳига киради. Иқтисодиётда пул танқислиги ва тўловга лаёқатсизлик кўплаб ташкилотлар самарадорликни оширди рўйхатдаги асосий функциялардан бири томонидан маблағлардан фойдаланиш молиявий менежерлар. Нақд пул оқимини бошқариш муаммоси нормативнинг номукаммаллиги билан янада мураккаблашади ва қарзни ундириш бўйича қонунчилик базаси. Иқтисодий активларнинг узлуксиз айланиши нақд пулсиз ва турли хил доимий янгиланиши сабаб бўлади нақд пул тўловлари. Шундай қилиб, бошқа энг муҳим гуруҳ молиявий активлар, Республика тижорат ташкилотлари учун Дебитор қарздорлик. Шуни таъкидлаш керакки, агар молиявий активлар оқилона бўлса шаклланган бўлса, бу операцион сиклнинг ритмини таъминлайди корхоналар ва ишлаб чиқариш ва сотиш ҳажмининг ўсиши ҳар қандай тўлов интизомини бузиш салбий таъсир кўрсатиши мумкин хом ашё ва материалларнинг ишлаб чиқариш захираларини шакллантиришга таъсир қилади; меҳнат унумдорлиги даражаси, тайёр маҳсулотни сотиш, корхонанинг бозордаги мавқеи ва бошқалар.Ҳатто муваффақиятли бўлган корхоналар ҳам бозорда фаолият юритиш ва етарли миқдорда фойда олиш; номутаносиблик натижасида ночорлик юзага келиши мумкин вақт ўтиши билан турли хил пул оқимлари. Молиявий активларни бошқариш муҳим омил ҳисобланади компания капитали айланмасини тезлаштириш. Бу туфайли содир бўлади операцион сиклнинг давомийлигини қисқартириш, янада тежамкор ўзидан фойдаланиш ва қарзга бўлган эҳтиёжни камайтириш маблағлар манбалари. Шундай қилиб, иш самарадорлиги корхоналар бошқарув тизимини ташкил этишга тўлиқ боғлиқдир молиявий активлар. Бу тизим таъминлаш учун мўлжалланган корхонанинг қисқа муддатли ва стратегик режаларини амалга ошириш; тўлов қобилияти ва молиявий барқарорликни сақлаш ва бошқалар унинг активлари ва молиялаштириш манбаларидан оқилона фойдаланиш ва шунингдек, тадбиркорлик фаолиятини молиялаштириш харажатларини минималлаштириш. Иқтисодиётда "активлар" тушунчаси 17 асрдан бошлаб шакллана бошлаган унинг номига, шаклланиш усулига ўзгартиришлар киритилган нархи ва таснифи. Дастлаб, активлар капитал деб номланган Замонавий олим иқтисодчи Э.А. Кандрашина активларни қуйидагича таърифлайди: "Даромад келтирадиган мулк, унинг натижасида корхона қўлга киритган назорат жалб қилинган молиявий ресурсларни жойлаштириш орқали фаолият (кейин инвестициялар мавжуд) Қарздорларнинг мажбуриятлари, пул маблағлари, пул эквивалентлари, асосий воситалар, айланма маблағлар ва номоддий активлар ташкилотнинг активларини назарда тутади. Активлар остида иқтисодий ресурсларга ишора қилади ташкилотни назорат қилиш. Компания ўз активларини шакллантиради, уларга бевосита сармоя киритади. Активларнинг муҳим характеристикалари қуйидагилардир: маълум харажат, маҳсулдорлик ва даромад олиш. Бироқ, ҳамма учун ижобий томонлари, активларнинг доимий айланмасини унутмаслигимиз керак хавф омили, шунингдек, вақт ва ликвидлик билан боғлиқ. Ҳар қандай корхона самарали молиявий-хўжалик фаолиятини амалга оширишга интилади, бунинг учун у эгалик қилиши керак мулк. Бу мулк ҳам унинг мулки ҳисобланади. Ташкилотнинг активларини бошқариш жараёни, яъни тузилиши ва мулкнинг таркиби, маблағлар манбалари, уларнинг динамикасини баҳолашни талаб қилади, учун ўз вақтида ўзгартириш тўғрисида қарор қабул қилиш учун. Даража ташкилот мулкининг ҳаракатчанлиги тузилма орқали тавсифланади активлар, шунингдек, қайси элементлар уни ошириш ёки аниқлаш имконини беради. Пул оқимларини бошқариш, молиявий операциялар, компания фаолиятини зарурий нарсалар билан ўз вақтида таъминлаш молиявий ресурслар ва улардан оқилона фойдаланиш буларнинг барчаси молиявий менежмент Капитални бошқариш менежмент билан биргаликда амалга оширилади активлар бугунги иқтисод фани томонидан иккита деб қаралади молиявий менежмент соҳалари. Агар дастлабки босқичда пулни бошқариш тизими сифатида қаралса молиявий бошқарувнинг ягона вазифаси сифатида, кейин жараёнда методологияни янада ривожлантириш, илмий ва иқтисодий ҳамжамиятда тизимдан ажралиб чиқиш зарурати мавжудлиги ҳақида тушунча бор эди алоҳида компонент-активларни бошқариш. Бўладиган иш пулни бошқариш билан бир вақтда амалга оширилади. Активларни бошқариш тизимини яратиш жараёнида юқори эътибордаги активлардан фойдаланиш самарадорлигини таъминлашга қаратилган инвестицион, молиявий ва операцион фаолият. Натижа активларни бошқариш тизимининг қуйидагилар билан боғлиқлиги фактига айланади корхона бошқарув тизимлари. Қимматли қоғозлар бозори тўғрисидаги қонунчилик ушбу Қонун ва бошқа қонунчилик ҳужжатларидан иборатдир. Агар Ўзбекистон Республикасининг халқаро шартномасида Ўзбекистон Республикасининг қимматли қоғозлар бозори тўғрисидаги қонунчилигида назарда тутилганидан бошқача қоидалар белгиланган бўлса, халқаро шартнома қоидалари қўлланилади. Бозор қимматли қоғозлар акцияларнинг иқтисодий айланмаси ва молиявий муносабатлар уларнинг эгалари ўртасида. Бошқача қилиб айтганда, бу бозорнинг биржа савдо воситаларидан фойдаланиладиган молиявий қисмидир. Қимматли қоғозлар қуйидагилардан биридир молиявий воситалар. Фуқаролик кодексига мувофиқ Россия Федерацияси қимматли қоғоз - бу стандарт шаклдаги ҳужжат ва аниқловчи маълумотлар мулк ҳуқуқи эгаси. Агар сизда камида битта улушингиз бўлса, ушбу ҳуқуқларни ўтказишингиз ёки амалга оширишингиз мумкин. 128-модда Фуқаролик кодекси хавфсизлик белгилаб беришини билдиради инсон ҳуқуқлари кўчар мулк бўйича. Ҳақиқий федерал қонун қимматли қоғозлар муомаласида юзага келадиган муносабатларни тартибга солади. Эмитент тури муҳим эмас. Бозорнинг профессионал иштирокчилари томонидан тақдим этиладиган бошқа акциялар муомаласининг ўзига хос хусусиятлари ҳам ҳисобга олинади. Бундан ташқари, ушбу Федерал қонун ким ошди савдоларини ташкил этиш қоидаларини белгилайди. Қимматли қоғозлар, агар улар ҳисобга олинса, савдога қўйилади. Бухгалтерия ҳисоби амалдаги Федерал қонун асосида амалга оширилади. Биржа листингни котировка рўйхатига киритилганидан кейин ҳисобга олади. Бундай рўйхатларда бухгалтерия ҳисоби эгалари таклиф қилиш ҳуқуқига эга эканлигини англатади.