Kirish Reja

4. Foiz stavkalari va ularning turlari. Foiz stavkasining darajasiga ta'sir etuvchi omillar. Riskli aktivlarning daromadlik stavkalari va ularning o'lchash tartibi.


Balki iqtisodiyotning boshqa hech ko'rsatkich foiz stavkasi deb, valyuta bozorlari dinamikasini baholash uchun muhim ahamiyat kasb etadi. valyutalar uchun foiz stavkalari farqi, foiz stavkasi differensial shunga ko'ra asosiy ikki valyutalar nisbiy jozibadorligini belgilashda omil va har bir valyuta uchun potensial talab, ya'ni. Kuni pul bozorida , o'zaro bog'langan foiz stavkalari bir necha turlari mavjud. foiz stavkasi tushunchasi. Biz "qiziqish" ta'rifi bilan boshlash kerak. foiz kredit sifatida qabul qilingan pul-kapital qarz oluvchi olingan qarz beruvchi tomonidan kasb foyda ulushini ifodalaydi. Manba foiz - kredit poytaxti foydalanish tomonidan yaratilgan ortiqcha qiymati, foiz stavkasi foydalanish o'ziga xos sharoitlariga ko'ra belgilanadi kredit poytaxti va Markaziy banki tomonidan pul-kredit va tartibga solish ob'ekti hisoblanadi. Bu holda, foiz stavkasi, ichki bozorda poytaxti oqimi yoki naqd pul tushumini yoki hissa qo'shadi. pul kapitali o'zgaruvchanlik nisbatan yuqori bo'lib, milliy pul bozorlari o'rtasidagi ularning harakati foiz stavkalarini aks ettiradi. Foiz arbitraj turli milliy sur'atlarini moslashtirishdan ishlatiladigan havola etadi. Bunday pul oqimlari uchun foiz arbitraj, balki valyuta o'zgarishiga qarab emas, balki faqat ta'sir qiladi. tufayli ta'siri klassik g'oyalari foiz stavkasi o'zgarishiga ko'ra , foyda darajasi. Haqiqiy foiz stavkasi belgilangan va o'z-o'zidan arz va talab aniqlanadi. O'z navbatida, talab va taklif, omillar bir qator tomonidan belgilanadi darajasiga, shu jumladan, iqtisodiyotga davlat ta'siri, Markaziy bank siyosati va hokazo iqtisodiyot, tashqi omillar rivojlanish bosqichida. foiz stavkasi qiymatini ta'sir boshqa omillar ham bor: soliqlar; kredit xatarlari ; inflyatsiya kutilgan darajasi; kurs harakatlari va hokazo. Markaziy banki tomonidan belgilangan foiz stavkalari, yordam, tashqi va muhim vositasi hisoblanadi ichki siyosati. pul bozorida stavkalari asosidir chegirma darajasi yoki markaziy bank operatsiyalari bo'yicha joriy foiz stavkasi. foiz stavkalari belgilash Tijorat banklari, mamlakat Markaziy banki stavkalari qaratilgan. foiz stavkalari turlari bank sohasida foiz stavkalari juda ko'p har xil turdagi foydalanadi. Birinchidan, to'g'ridan ayarlanabilen foiz stavkalari. Ikkinchidan, bozor foiz stavkalari banklar va kimoshdi bo'linadi. kreditlar va depozitlar bo'yicha foiz stavkalari jismoniy shaxslar va yuridik shaxslar, neinsayderam va ichkariga kreditlari bo'yicha foiz stavkasi bo'linadi. bir inflyatsiya muhitda, haqiqiy va nominal foiz stavkasi kabi tushunchalar o'rtasidagi asosiy farqlar bor. qiziqish nominal stavkasi bu tushunish uchun ostida, hisoblash hisob inflyatsiya olingan emas. kredit mablag'laridan foydalanish to'g'risidagi qaror qachon real foiz stavkasi muhim ahamiyat kasb etadi, deb. Shuningdek, foiz stavkalari bitim shartlariga ko'ra, asosiy va ikkinchi darajali ham tuzilishi va roli haqida tabaqalashtirilgan - uzoq muddatli va qisqa muddatli uchun. foiz stavkasi suzib va sobit bo'lishi mumkin, deb o'zgarishsiz bo'ladi. o'zgarmaydigan foiz depozit va kredit operatsiyalari bo'yicha sifatida o'rnatiladi. Ular omonatchining va bank zarar o'rnini qoplash uchun zarur bo'lgan. Ularning foydalanish bozorida vaziyat ko'ra daromad o'sishiga kafolat investor beradi, va bank sizga kelajakda kreditlar bo'yicha foizlar chiqish stavkalari o'zingizni himoya qilish uchun imkon beradi. Foiz stavkalari - Olinayotgan mablag‘lar bo‘yicha va’da qilinayotgan (promised) daromadlik stavkasiga (yoki daromad stavkasi) foiz stavkasi deb ataladi. Olin(ayot)gan mablag‘larning turiga qarab, turli xil foiz stavkalari mavjud. Masalan, uy sotib olish uchun qarz oluvchi kishi ushbu qarzni garov bo‘yicha foiz stavkasi (mortgage rate) deb nomlanuvchi foiz stavkasi bo‘yicha to‘laydi. Bank tomonidan firmalardan undiriladigan stavka esa tijorat krediti bo‘yicha foiz stavkasi (commercial loan rate) deb ataladi. Kreditning har qanday turi yoki qayd qilingan daromadga ega vosita bo‘yicha foiz stavkasi miqdori bir qator omillarga bog‘liq. Bulardan eng muhimlari hisob-kitob pul birligi (unit of account), to‘lov muddati (maturity) va kredit kelishuvi shartlarining qarz oluvchi tomonidan bajarilmaslik riski, yoki defolt riskidir (default risk). Ushbu omillarning har birini batafsilroq ko‘ribchiqamiz.Hisob-kitob pul birligi to‘lovlar amalga oshiriluvchi pul birligini o‘z ichiga oladi. Hisob-kitob birligi bo‘lib, qoidaga ko‘ra, u yoki bu mamlakatning valyutasi hisoblanadi: dollar, yevro, frank, funt, rubl, so‘m, peso va hokazolar. Ba’zida birlik sifatida qandaydir bir tovar qo‘llaniladi, masalan, oltin, kumush yoki tovar va xizmatlarning standart «savati». Foiz stavkasi hisob-kitob pul birligiga bog‘liq holda o‘zgaradi. Qayd qilingan daromadga ega bo‘lgan vosita bo‘yicha to‘lov muddati - bu davomiyligida jami olingan summani to‘lash lozim bo‘lgan vaqt. Qisqa muddatli instrument (vosita)lar bo‘yicha foiz stavkasi, uzoq muddat-lilarining foiz stavkasidan yuqori, past yoki teng bo‘lishi mumkin. To‘lanmaslik riski qayd qilingan daromadga ega instrument (vosita) bo‘yicha qarzning asosiy summasi yoki foizning qandaydir bir qismi qarz oluvchi tomonidan to‘lanmaslik ehtimolini o‘z ichiga oladi. Bu riskning darajasi qanchalik baland bo‘lsa, qarz oluvchi o‘z investorlariga uning qimmatli qog‘ozlarini sotib olishga rozilik bildirishlari uchun shunchalik yuqori foiz stavkasini va’da qilishi lozim. Endi, keling, ushbu uch omil amalda qanday qilib foiz stavkasi darajasi (o‘lchami)ga ta’sir etishini ko‘rib chiqamiz. Foiz stavkasiga hisob-kitob pul birligining ta’siri. Qayd qilingan daromadga ega bo‘lgan instrument (vosita) faqatgina aniq hisob-kitob pul birligiga muvofiq risksiz, ishonchli hisoblanadi. Uning o‘zgarishi bilan foiz stavkasi ham nihoyatda jiddiy ravishda o‘zgarib ketishi mumkin. Keling, bu hodisani aniqroq tushuntirish uchun, nominallari turli xil valyutalarda ko‘rsatilgan obligatsiyalarni ko‘rib chiqamiz. Faraz qilaylik, Britaniya Qo‘shma Qirolliklarining davlat obliga-tsiyalari bo‘yicha foiz stavkalari Yaponiyaning davlat obligatsiyalariga qaragandaancha yuqori va ular taxminan bir xil qoplash muddatiga ega. Mazkur toifa obligatsiyalari to‘lanmay qolish riskidan ozod ekanligi inobatga olingan holda, mazkur shartlar barcha investorlar Qo‘shma Qirolliklarning obligatsiyalarini afzalroq ko‘rishiga olib kelmaydimi?. Mazkur holatda javob salbiy bo‘ladi. Chunkiushbuobligatsiyalarning nominallari turli valyutalarda: Qo‘shma Qirollik obligatsiyalari - funt sterlingda, Yaponiyaniki esa - iyenda aks ettirilgan. Ikki mamlakatning mazkur toifa (klass) obligatsiyalari ishonchli daromadlilik stavkasini ushbu mamlakatlar valyutasida taklif etishiga qaramasdan, daromadlilik stavkasi har qanday boshqavalyutada noaniq bo‘ladi, chunki u kelajakda to‘lovni olish paytida ushbu ikki valyutaning almashish kursiga bog‘liqdir.Keling, bu fikrga aniq misol keltiramiz. Faraz qiling, Siz ma’lum bir mablag‘ni bir yil muddatga investitsiya qilishga qaror qildingiz. Yaponiya davlat obligatsiyalari bo‘yicha yillik foiz stavkasi 3%ni, Qo‘shma Qirollik obligatsiyalari bo‘yicha esa 9%ni tashkil etadi. Boshqa valyutaga nisbatan bir valyutaning bahosini o‘z ichiga olgan valyuta kursi (exchange rate), 1 funt sterling 150 iyenaga teng.Endi, tasavvur qiling, Siz o‘z kapitalingizni iyenda qaysidir ishonchli aktivga investitsiya qilmoqchi bo‘lgan yapon investori hisoblanasiz. Yapon obligatsiyalarini sotib olib, Siz o‘zingizga 3%lik daromadni kafolat-laysiz. Agar Britaniyaning davlat obligatsiyalari sotib olinsa, iyenada daromadlilik stavkasi bir yil o‘tgandan keyin iyena va funt sterlingning almashuv kursi qanday bo‘lishiga bog‘liq bo‘ladi. Faraz qilaylik, Siz 100 funt sterlingga Birlashgan Qirollikning obligatsiyalarini sotib olishga qaror qildingiz. Buni qilish uchun, Siz 15000 iyenni funt sterlingga konvertatsiya qilishingiz lozim bo‘ladi, ya’ni Sizning dastlabki sarflaydigan mablag‘ingiz 15 000 iyenni tashkil etadi. Birlashgan Qirollik obligatsiyalarining foiz stavkasi 9% teng bo‘lganligi uchun bir yildan so‘ng Siz 109 funt sterlingni olasiz. Biroq bu pul miqdorining iyenga o‘girilgan narxini oldindan bilish imkoniyati yo‘q. Sababi: kelajakda valyuta kursining qanday bo‘lishini hech kim bilmaydi.