Кирисиў Тийкарғы бөлим 1-бап. Кирисиў

6 -§. Мәмлекет сырларын жарыялаў
(ЖК 162-статясы )
Жынаяттың тиккелей обиекти Республиканың әскерий, економикалық, сыртқы сиясий ҳәм басқа искерлигиндеги турмыслық зәрүрли мәплери есапланады.
Мәмлекет сырлары, яғный мәмлекет әскерий ямаса хызмет сырларын қурайтуғын мағлыўматлар мәмлекет сырларын жарыялаўдың предмети болып есапланады.
Мәмлекет сырын жарыялаў дегенде, шахсқа оның хызмети ҳәм кәсиплик искерлигине көре исенип тапсырылған ҳәм мәлим болған мәмлекет сиридан ибарат мағлыўматларды ҳуқыққа қылап түрде жарыялаў, буның әқибетинде бул мағлыўматлардың басқалар мүлкине айланып қалыўын түсиниў керек.
Жарыялаў ҳәр қандай усылда жүз етилиўи мүмкин: мәмлекет сырларына оның қурамына кепилликли болмаған шахсларға аўызша ямаса жазба сыпатлама бериў. Бийгана шахслар дизими де түрлише болыўы мүмкин, булар : ағайынлар, дослар ямаса мәмлекет сырларына ие бола алмайтуғын басқа шахслар болыўы мүмкин.
Мәмлекет сырларын бировларга жеткизиў, мәмлекет сири болған мағлыўматларды бийгана кисиге аўызша ямаса жазба түрде билдириў, оған мәмлекет сырлары әмелдеги болған ҳүжжетлер, материаллар ямаса баспаларды тапсырыў, ҳәр түрлы мақсетлерде ислетиў ушын кепиллиги болмаған шахсқа бериў ниетинде бундай мағлыўматларды жазыў машинасында қайта баспадан шығарыў ҳәм т.б. ден ибарат.
Мәмлекет сырларын жарыялаў актив ҳәрекетлер жолы менен жүз етилиўи мүмкин (мысалы, жасырын ҳүжжетти көрсетиў, қуралланыў үлгилерин, олардың тактик-техникалық мағлыўматларын бийгана шахслар алдында көрсетиў мәмлекет сырларын лекцияларда, телевидение ямаса радио арқалы шығыўларда хабар бериў ҳәм басқалар ).
Мәмлекет сырын жарыялаў ҳәрекецизлик ўаормасында, мәмлекет сырларын сақлаў қағыйдаларын бузыў, олардың сақланыўы ушын илаж көрмесликда жүз етилиўи мүмкин. Мысалы, лаўазымлы шахс, өз ишхонасидан чиқа турып, стол үстинде мәмлекет сиридан ибарат ҳүжжетлерди қалдыриши әқибетинде бул мағлыўматларды билиўге рухсаты болмаған кисиге мәлим болыўы мүмкин ямаса ол бийгана кисилер қолына түсиўи мүмкин болған мәмлекет сири әмелдеги болған нусқа алыў қағазындағы текстти жоқ етиў ушын зәрүр шараларды көрмеслиги мүмкин.
Коърилаётган жынаяттың қурамы ушын мәмлекет сырлары бийгана адамлардың нешесине мәлим болғаны әҳмиетсиз болып табылады. Бирақ, жаза Белгиленаётганда бул зат суд тәрепинен инабатқа алыныўы керек.Мәмлекет сырлары менен буған ҳуқықы болмаған адамлардың көпчилигининг танысыўы Өзбекстан Республикасы мәплери ушын жоқары дәрежеде қәуип туўдырыўы мүмкин.
Мәмлекет сырларын жеткизиў түсиниги, коърилаётган елемент мазмунында бизиң пикиримизча мәмлекет сырларын жарыялаў түсинигине уқсас болып, тийисли мағлыўматларды бийгана шахсқа ҳәр қандай усылда хабар беришдан ибарат есапланади.
Мәмлекет сырын жарыялаў усы сирнинг басқаларға жарыялаылыўыменен тамамланған деп табылады. Мәмлекет сырларын жарыялаў абайы пайда болғанында бул жынаяттың қурамы жоққа шығады. Мысалы,шахс мәмлекет сырлары менен ислеў қағыйдаларын бузған ҳалда жумыс туга-гандан кейин жасырын ҳүжжетлерди сейфга солмасдан, жумыс столининг үстинде қалдыради ҳәм сипсекеш да хананы тазалаётганида буларға итибар бермейди. Бундай жағдайларда мәмлекет сырлары менен ислеў тәртип-қағыйдаларын бузыўда айыплы шахсқа салыстырғанда ынтызамий жуўапкерлик илажлары қолланыўы мүмкин.
Мәмлекет сырын била турып жарыялаў субйектив тәрепден айыплының мәмлекет сиридан ибарат мағлыўматларды саналы түрде жарыялаўды ҳәм оның усы мағлыўматларды басқаларға мәлим болыўын қәлегени (туўры қас ) ни талап етеди. Бундай жынаяттың түрли қас ўаормасындағы мысалы қорғаў кәрханасының лаўазымлы шахсы өз таныўы алдында мәмлекет сырын билиўи менен мақтаныўы ушын оған усы сырларды ашиқ жарыя етиўи болып табылады.
Мәмлекет сырын жарыялаў қыйсық қас менен де жүз етилиўи мүмкин.Бундай жағдайларда шахс мәмлекет сири болған мағлыўматларды басқаларға жарыялаўды қәлеместен, усы қәтеликке жол қөяды. Мысалы,шөлкем жумысшысы оның рети келгендеге келиўшилерди қабыл қилатуриб, өз столи үстиндеги жасырын ҳүжжетлер деги мағлыўматлар басқаларға да ашиқ жарыя болыўын тусинип жетеди, лекин ол буған итибарсызлық менен қарайды.
Жынаяттың мотив ҳәм мақсети түрлише болыўы мүмкин. Мысалы,мақтаныў, өзиниң хабарлылығын, зәрүрли шахслығын көрсетиў қәлеўи ҳәм басқалар. Жынаяттың квалификатсиясига булар тәсир етпейди.
ЖК 162-статясы диспозитсиясида көрсетилгени сыяқлы, усы жынаят -дың субйекти (арнаўлы ) өзлериниң хызмет ямаса кәсиплик искерлик тараўына көре мәмлекет сырлары исенип тапсырылған ямаса хабарлы шахслар болыўы мүмкин.
Егер мәмлекет сырларын жумыс искерлиги менен байланыслы болмаған ҳалда мәлим болған шахс жарыяласа бул шахс берилген жынаяттың субйекти бола алмайды.
ЖК 162-статясы 2-бөлегинде мәмлекет сырларын жарыялаў нәтийжесинде салмақли ақыбетлер келип шыққанлығы ушын жуўапкерлик нәзерде тутылған.
Мәмлекет сырларын жарыялаў нәтийжесинде салмақли ақыбетлер келип шығыўы дегенде, тийисли мағлыўмат шет ел мәмлекет, шет ел шөлкем ямаса олардың агентлиги мүлкине айланса Өзбекстан Республикасы суверенитет,аймақлық ғәрезсизлиги, қаўипсизлиги, қорғаў қәбилети, економикасына зәлел етиўин түсиниў керек.
Мәмлекет сырларын жарыялаўды мәмлекет сырларын сатыўдан парықлаў керек. Мәмлекет сырларын жарыялаўда айыплы мәмлекетке сатқынлық етиўге тийкарланған арнаўлы мақсетти көзлемейди ҳәм Өзбекстан Республикасы суверенитет, аймақлық ғәрезсизлиги, қаўипсизлиги, қорғаў қәбилети,економикасына зәлел жеткизиўди қас етпейди.