Кирисиў Тийкарғы бөлим 1-бап. Кирисиў

2-§. Өзбекстан Республикасы Президентине ҳүжим қылыў
(ЖК 158-статясы )
Усы жынаят ЖКнинг «Өзбекстан Республикасына қарсы жынаятлар» бөлиминден бийкарға жай алмаған. Зеро, Өзбекстан Республикасы Президенти пуқаралардың ҳуқық ҳәм еркинликлерине, Өзбекстан Республикасы Конститусиясы ҳәм нызамларына әмел етилишининг кепил адамы болып табылады ҳәм де Өзбекстан Республикасының суверенитет,қаўипсизлиги ҳәм аймақлық пүтинлигин қорғаў, миллий мәмлекет дүзилиси мәселелерине тийисли қарарларды әмелге асырыў майданынан зәрүр илаж -илажларды көреди, Конститутсияда белгиленген басқа кепилликлерди әмелге асырады. Конститутсиянинг 91-статясында «... Президенттиң шахсы қол қатылмас есапланады ҳәм нызам менен қәуипсизлик етиледи» 1 делинген.
Коърилаётган қылмыстың турдош обиекти болып, Өзбекстан Республикасының мәмлекетлик суверенитет, қаўипсизлиги, қорғаў қудырети ҳәм економикасы тийкарларын тәмийинлейтуғын социал мунасәбетлер есапланады.
Өзбекстан Республикасының сиясий системасы тиккелей тийкарғы обиект болып табылады. Қосымша тиккелей обиект болып, Өзбекстан Республикасы Президентиниң турмысы, қаўипсизлиги, соғлиги, шəни ҳәм қадр-қымбатын тәмийинлейтуғын социал мунасәбетлер есапланады.
Ҳүкимет орыны ҳәм абырайсы, Президент искерлиги, оның турмысы, саў-саламатлығы, шəни ҳәм салаўаты анализ атырған жынаят обиекти болып табылады.
Өзбекстан Республикасы мәмлекет баслығы ретинде Өзбекстан Республикасы Президенти көрип шығылып атырған жынаят жәбирлениўшиси есапланады.
ЖК 158-статясы 1-бөлеги обиектив тәрепден айыплының Өзбекстан Республикасы Президенти турмысына тиккелей жүз еткен ҳүжимин аңлатады.
Турмысқа ҳүжим қылыў дегенде, жәбирлениўшиниң өлтирилишини ямаса оның турмысына қас етилиўин аңлататуғын, яғный айыплы тәрепинен жәбирлениўшин турмысынан жуда етиўге қаратылған ҳәр қандай ҳәрекети түсиниледи.
Өзбекстан Республикасы Президенти турмысына ҳүжим қылыў, келип шыққан ақыбетлерден қарамастан, пыткен жынаят деп табылады.Президенттиң турмысы тоқтатиладими ямаса жоқпа жынаяттың квалификатсияси ушын әҳмиетсиз болып табылады. Адам өлтириў ҳәм ҳүжим қылыў саналы түрде әмелге асырылса, айыплы ЖК 158-статясы 1-бөлеги менен жуўапкерликке тартылады.
Өзбекстан Республикасы Президентиниң өлими ҳәм де оның турмысына ҳүжим қылыўдың өзи де коърилаётган жынаят қурамы белгилерин қурайды ҳәм ЖК 97-статыясы бойынша қосымша квалификатсияни талап етпейди.
ЖК 158-статясы 2-бөлегинде нәзерде тутылған жынаяттың обиектив тәрепи Өзбекстан Республикасы Президентине тән жарасын жеткизиўде көринетуғын болады.
Айыплының ҳәрекетлерин, Өзбекстан Республикасы Президентине қандай түрдеги тән жарасы жеткизилгенинен қарамастан (салмақли, орташа салмақли ямаса жеңил), ЖК 158-статясы 2-бөлеги менен квалификатсия қылыў керек.
Өзбекстан Республикасы Президентине қандай түрдеги сонда да тән жарасы жеткизилген ўақыттан баслап ЖК 158-статясы 2-бөлегинде нәзерде тутылған жынаят тамамланған есапланады.
Егер айыплының қасди Президентке тән жарасы жеткизиў болса ҳәм оның шыдамлылығыге қарсы ҳалда, бирпара шәрт-шәраятларға көре зәлел Жеткезилмаган болса, ол ҳалда айыплы Өзбекстан Республикасы Прези-дентига тән жарасы жеткизиўге қаслық қылыў бойынша ЖК 25-статясы 2-бөлеги менен ҳәм де 158-статясы 2-бөлеги менен жуўапкерликке тартылады.
ЖК 158-статясы 3-бөлегинде нәзерде тутылған жынаяттың обиектив тәрепи Өзбекстан Республикасы Президентин көпшилик алдында ҳақарат қылыў ямаса оған дөҳмет етиўден ибарат есапланади.
Ғалабалық ҳақарат дегенде, Өзбекстан Республикасы Президентидың шəни ҳәм салаўатын халық арасында, мысалы, митингларда,жыйналысларда, лекцияларда, конференцияларда, семинарларда ҳәм басқа халық топлантуғын жәмиетлик жайларында, баспасөз ҳәм басқа ғалабалық информация қуралларында, атап айтқанда, Интернет тармағында ақырет етиў ямаса оған дөҳмет қылыў ҳәм басқалар түсиниледи. Бул жағдайда ҳақарат Президент атына әдепсиз урысыўлар көринисинде, қабыл етиўге болмайтуғын сөзлерди жазыў ямаса оларды барлықға айтыў көринисинде көринетуғын болады.
Дөҳмет дегенде, Өзбекстан Республикасы Президентин ҳақарат етиўши, тийкарынан расында өтирик болған ямаса айыплы тәрепинен била турып жала ўаормасына айлантырылған мағлыўматларды тарқатыў түсиниледи.
Баспасөз ямаса басқа ғалаба хабар қураллардан пайдаланыў дегенде, бул жағдайда Президентти төменге урыўшы ямаса өтирик мағлыўматларни китапларда, журналларда, газеталар ямаса беталар ҳәм басқаларда баспадан шығартырыў ямаса радио, телевидение, видеокассеталар, Интернет тармағы арқалы хабар бериў ҳәм т.б.жағдайлар түсиниледи.
Президентке салыстырғанда ғалабалық ақырет етиў ямаса дөҳмет қылыў жынаяты айыплы тәрепинен ҳақарат ямаса дөҳметти аңлатыўшы ҳәр қандай ҳәрекетлерди жүз еткен ўақтындан баслап тамамланған есапланады.
ЖК 158-статясында нәзерде тутылған жынаяттың субйектив тәрепи Өзбекстан Республикасы Президентине ҳүжим қылыў айбының туўры қас менен әмелге асырылғанлигинде көринетуғын болады. Айыплы Өзбекстан Республикасы Президентине ҳүжим қылыўдың социал қәупин тусинип жетеди және оны жүз етиўди қәлейди. Жынаяттың мақсет ҳәм мотивы квалификатсия ушын әҳмиетке ие емес. Қағыйда бойынша, айыплы берилген жынаятты жүз етыўде Президенттиң мәмлекет искерлигин тоқтатыўды мақсет етеди ямаса көрсетилген искерлик ушын өш алыўды мақсет етип қөяды.
Өзбекстан Республикасы Президентине ҳүжим қылыўдың субйекти 16 жасқа толған ҳәр қандай ақли расо ўаизикалық шахс болыўы мүмкин.Егер Өзбекстан Республикасы Президентине ҳүжим көрсетилген жасқа, яғный 16 жасқа етпеген шахс тәрепинен әмелге асырылған болса,ол шахсқа қарсы тийисли жынаят (адам өлтириў, салмақли тән жарасы жеткизиў ҳәм сол сыяқлылар ) бойынша жуўапкерликке тартылады.