KiRisiw FilosofiYA, onin’ mashqalalari ha’m funktsiyalari adamnin’ aldmda tek g’ana o’mir, o’ndiris h t. b menen baylarusli ma’seleler turmaydi. «01 qorshag’an du’nya ne?»

realhqti adam aqili ta’repinen tu’siniwge boladi.

realliqta baxit ushin orin bar.

baxit—qiynaliwdi ha’m timshsizhqti shig’arip taslaw.

baxitqa ha’m tmishhqqa erisiw ushin adam o’zinen basqa hesh na’rsege mu’ta’j emes.

omn’ ushin ma’mleket te, bayliq ta, ha’tteki quday da artiqmash.


Epikurshilerdin’ pikirinshe, qa’legen sezim, seziwlerden aldin qanday da
bir birinshi qa’siyet retinde «seziwshilik» boliwi tiyis. Bunday birinshi qa’siyetti
,11'Hitl‘H lit'ii >l> "I n • >slit| I . 1,1 11111111 «1111111 I j 11 da iye bolg’an. Olar hesh na’rscden flirii еЧ' 11 > 11 |i' 1111 liii in Ii' .Ii naisc olardan g’a’rezsiz bolg’an. Usig’an 11V к < и I • 111 if hi Ii il'l i ' i >1КI ii'l 11 Ii 11 ill и ha’mmege belgili bolg’an erkinlikprintsi pi i|H |||i|n'iln'ii i'| '.Innind.i ilii’iiyanin’ du’zilisinin’ ko’rinisin beredi. Usig’an tarykm lii t i l lcniw printsi pi de adam ta’biyatinin’ ta’biyiy sipatlamasi retinde 'ili|i i|n• iiliidi. ol adamnin’ subektivlik erki menen amqlanbay, al islerdin’ ni и kl Ivhk ja>* clayi menen amqlanadi.Solay etip,epikurshilerdin’ bash printsipi idiiulc la’zzetleniwge ko’mek beriwshi mazmunnm’ jaqsiliq dep ataliwi, al qiynaliwshihqti, qayg’i-ha’siretti alip keliwshi mazmunnm’ jamanhqti beriwi alip qaraladi. Biliw teoriyasi Epikurdin’ gedonistlik (grek so’zi—la’zzetleniw) etikasinm’ tiykan xizmetin atqardi. Filosofiya bolsa la’zzetleniw ha’m baxitqa erisiwdin’ jollann biliw ushin kerek. Bilim adamdi ta’biyat, qudaylar ha’m o’limnen qorqiwdan azat etedi. Adam isenimge iye boliwi tiyis, muhabbatti ha’m doshqti bahalawi kerek, barhq waqitta unamsiz ishqipazhqtan ha’mjek ko’riwshilikten qaship ju’riwi tiyis.
Stoitsizm (b.e.sh. Hi—b.e. III-a’sirleri) epikurshiliqtan panqlanadi. Misali, Epikur mektebinde barhq waqitta ustazdin’ kulti u’stemlik etken ha’m omn’ abiroyi qol qatilmashqqa iye bolg’an, sha’kirtleri omn’ teoriyasin tek g’ana oqip qoymastan, al ekilenbey og’an tiykarlang’an da. Stoiklcrdin’ mektebinde, kerisinshe, qa’legen dogmalihq biykarlang’an, sing’a aliw olardin’ ta’limatinm’ ha’reketke keltiriwshi ku’shi bolg’an. Stoikler epikurslnlardin’ adamdi atomlardin’ baylamsi dep qarag’an mexanistlik atomizmin qabillamag’an. Atomizm adamnin’ a’dep-ikramhliq ha’m intellektualhq tiykann tu’sindiriw mu’mkinshiligine iye emes. La’zzetleniw ushin la’zzetleniw dep atalg’an epikurhq etikasm da stoikler qabillamag’an.
Stoiklerdin’ etikasi adam o’mirinin’ bash maqseti baxitti moyinlawg’a tiykarlamw dep tu’sindirgen. Usi bag’darda olar epikurshilardin’ etikasi menen uqsasliqqa iye. Тек usi jerde g’ana uqsashq toqtaydi. Stoiklerdin’ pikirinshe, baxit ta’biyatqa tiykarlamwdi, ishki aqiliy tinishliqti, o’/in saqlaw ushin qorshag’an jag’daylarg’a ratsionalhq jaqtan iykemlesiwdi an’latadi. Jaqsiliq adam maqluqatm saqlawg’a bag’darlang’an mazmundi, al jamanliq bolsa om joq qihwg'a bag’darlang’an mazmundi beredi. Biraq qa’lcgen jaqsiliq birdey da’rejede baliali boliwi mu’kin emes. Fizikaliq o’mirdi saqlap qaliwg’a bag’darlang’an jaqsiliq, mazmum boyinsha neytral jaqsihqti beredi, al aqildi, logosti saqlawg’a ha’m rawajlandinwg’a bag’darlang’an jaqsiliq Imqiyqiy jaqsiliq bolip, moralliq sapa retinde bahalamwi mu’mkin. Al adamnin’ bir pu’tin eki tiykann saqlawg’a mu’mkinshilik tuwg’iziwshi mazmun bahaliqqa iye boladi. Usig’an sa’ykes stoiklerde a’hmiyetli minnet degen tu’sinik payda boladi ha’m ol ta’biyatqa ratsionalhq jaqtan arqa su’yewge, omn’ du’/ilisin tu’siniwge.




mzamlann biliwgc tiykarlang’an moralhq jaqtan jetik, jetilisken minez-quliqti an’latadi. Bizlerdin' ha’mmemiz ta’biyat aldinda ten'biz, sol sebepli o’zin'di saqlaw talabi ha’mmege tarqaladi. Ha’r bir adam ta’repinen o’zin saqlawg’a umtiliw basqag’a ziyan keltirmewdin’ sha’rti bolip tabiladi. Son’g’i stoitsizm Scneka Epiktet ha’m Mark Avreliydin' atlan menen baylanisii.

Ertedegi ellinizmnin’ tag’i da bir bag’dan skeptitsizm dep ataladi. Onm’ en’ iri wa’killeri retinde Pirron (shama menen 360-270 jj.) ha’m Sekst Empirikti (shama menen 200-250 jj.) ahp qarawg’a boladi. Skeptikler sanali tu’rde ertedegi ellinizmnin’ uliwma printsipin—qorshag’an ortahqtin’,bizlerdin’ oylarimizdin’ ha’m ha’reketlerimizdin’ sahstirmahg’i printsi pin—basslnhqqa aladi ha’m kosmosti biliw mu’mkin emesligi haqqmdag’i juwmaqqa keledi. Skeptiklcrdin’ pikirinshe, du’nyam biliwge umtihwdin’ keregi joq, pikirlerdin’ shinhg’ina umtiliwshi hesh qanday pikir bildirmey ha’m ishki timshhqti saqlawg’a bag’darlanip, a’piwayi jasaw kerek. «Shinliq degen ne?» tipindegi sorawlarg’a jetkilikli juwaplar joq. Adamnin’ seziw organlannm’ jetik bolmawt, onm’ ta’biyat ulhhg’i aldinda ha’lsizligi ha’m bilimlerinin’ sahstirmahg’i absolyut da’rejege ko’teriledi.
Usi da’wirde Kosmosti subekt sipatinda ahp qaraytug’in ko’zqaraslar o’zinin’ rawajlamwin dawam etedi. Bul belgili da’rejede an’izg’a qaytiwdi, biraq jan’a basqishta, da’slepki filosofiyaliq ideyalar bayitilg’an halda beriledi. Antikaliq filosofiya an’izdan baslamp ha’m an’iz menen tamamlanadi. An’iz o’zin tawisqan waqtinda, antikaliq filosofiyanin’ o’zide tawsiladi¹.
Son’g’i stoitsizmnin’ ko’plegen ideyalan dindi rawajlandirg’an oyshillar ha’m Oyaniw da’wirinin’ jaziwshilan ta’repinen basshihqqa alinadi.
Ta’kirarlaw ushin sorawlar

2.