KiRisiw FilosofiYA, onin’ mashqalalari ha’m funktsiyalari adamnin’ aldmda tek g’ana o’mir, o’ndiris h t. b menen baylarusli ma’seleler turmaydi. «01 qorshag’an du’nya ne?»

Konfutsiyshiliktin’ daosizmnen ayirmashilig’i

• Konfutsiyshilik ratsionalistlik ta’limat bolg’an, al daosizmde mistikaliq baslama joqan da’rcjede bolg’an.

  
  

• Konfutsiyshilik adamg’a ma’deniy, aqilli maqluqat sipatinda qatnas jasaydi, al daosizm oni ta’biyattin’ maqluqi sipatinda alip qaraydi, onm’ emotsiyalanna, instinktlerinc diqqat awdaradi.

  
  

• Konfutsiyshilik sawatli, intellektual qatlamlardin’ elitarliq ta’limati bolg’an. Daosizmde demokratiyahq xarakter basim bolip, ta’biyiyhq ha’m tosinnanhqti (spontalliqti) oyatqan.

  
  

Moizm mektebinin’ tiykarm salg’an Mo-tszi (yaki Mo-di, b.e.sh. 479-400 jj.). Ol Konfutsiy qaytis bolg’an jili tuwilip, keyin ala konfutsiyshiliktin’ ideyahq qarsilasi sipatinda ko’zge taslanadi. Ol «Mennen» basqalarg’a bag’darlang’an «uliwma muhabbatti» tu’singen. Onm’ pikirinshe aldinnan belgilengen ta’g’dirdin’ o’zi joq, adamlardi bir birine ja’rdem beriwge, paydah miynet penen shug’illaniwg’a, unslardan bas keshiwge, dana ha’m llayiqh adamlardi olardin’ja’miyettegi tutqan jag’dayinan g’a’rezsiz cldi basqariw ushin usiniwg’a shaqirg’an. B.e.sh. II a’sirden baslap moistlerdin’ mektebi o’z aldina ideyahq ha’reket sipatinda o’mir su’riwin toqtatadi.

Qitayda buddizm maxayana formasinda b.e.sh. V a’sirde payda bolg’an, ol jerde u’shinshi diniy sistema sipatinda bekkcmlengen. Bir neshe a’sirler dawaminda qitayhq buddizmnin’ bir qansha mektepleri qa’liplesken.Olardin’ biri retinde shan-buddizm mektebin alip qarawg’a boladi. Shan-buddizmnin’ maqseti retinde meditatsiya ha’m adamnin’ o’zin ashiwi alip qaraladi. Meditatsiyamn’ en’ son’g’i maqseti retinde o’zgeshe halatqa erisiw—«nurlamw» («prosvetlenie»)—alip qaraladi.
Legizmnin’, «mzamshilar» mektebinin’ tiykarm salg’an Shan Yan (b.e.sh. 390-338 jj.) despothq ma’mlekettin’ teoriyasin islep shiqqan ha’m ja’miyetti, ha’m ma’mleketti basqariw haqqmdag’i tiykarg’i kontseptsiyani qa’liplestirgen. Konfutsiyshilikke qarsi shig’ip, ol adamdi jaqsi ko'riw ha’mme minez-quhqtm’ sebebi ekenligin, siyasattin’ a’dcp-ikramhhq penen u’ylespeytug’inlig’m, tu’sindiriwdin’ ornina ma’jbu’rlew sistemasin qollamwdin’ za’ru’r ekenligin aytadi. Nizamshilardin’ bag’darlamasi Tsinn Shi—xuandi basqarg’an da’wirinde iske asinlg’an.
Qitaydin’ siyasiy tariyxmda, Qitay ma’mleketshiliginin’ rawajlaniwinda legizm ha’m konfutsiyshilik a’hmiyetli rolge iye bolg’an. Bul filosofiyaliq kontscptsiyalardin’ ayirmashilig'i sonda, konfutsiyshilik u’slemshilikti joqari moralg’a ha’in a’yyemgi da’stu’rlerge beredi, al legi/.m bolsa joqari da’rejege nizamnm’ ku’shin ko’teredi, omn’ abiroyi qatan' jazalarg'a, xahqtin’ absolyutlik bag’iniwshilig’ina ha’m sanali tu’rdegi oysizlig’ina liykarlaniwi menen saqlamwi tiyis bolg’an.